Wacław Ryka

Wacław Ryka Wacław Ryka urodził się 23 lipca 1931 r. we Lwowie, w rodzinie Wilhelma, drukarza, i Zofii z Doboszów. Wojenne dzieciństwo przeżył we Lwowie. W 1945 r. został wraz z rodziną przesiedlony do Krakowa, gdzie w 1951 r. rozpoczął studia na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym Akademii Górniczo-Hutniczej. Studiował pod okiem wybitnych profesorów - Antoniego Gawła i Mariana Książkiewicza, którzy potrafili zafascynować go geologią. Jako specjalizację wybrał petrografię, a praktyka dyplomowa w okolicach Barda w Górach Świętokrzyskich związała Go na całe życie z Państwowym Instytutem Geologicznym i z problematyką skał krystalicznych.

W 1956 r. uzyskał dyplom magistra na podstawie pracy "Opracowanie diabazów okolic Barda" i rozpoczął pracę w Zakładzie Petrografii i Geochemii Instytutu Geologicznego w Warszawie, dokąd przeniósł się z żona Janiną, z d. Marcinów; wkrótce rodzina powiększyła się o córkę Beatę (1957) i syna Macieja (1962) Z Instytutem był związany nieprzerwanie przez 40 lat, przeszedł w nim wszystkie szczeble kariery naukowej i zawodowej, od praktykanta do dyrektora.

W 1961 r. uzyskał stopień doktora nauk przyrodniczych w oparciu o rozprawę "Zjawiska metamorfizmu w obrzeżeniu płyty wschodnioeuropejskiej", wykonanej w Instytucie Geologicznym pod kierunkiem Antoniego Łaszkiewicza W 1969 r. habilitowal się na podstawie rozprawy "Czarnokity z Podlasia", recenzowanej przez Antoniego Gawła, Antoniego Łaszkiewicza i Kazimierza Smulikowskiego. W dniu 8. 07. 1976 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a 11.07. 1985 r. - profesora zwyczajnego. W 1994 r. został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.

Szczeblami do osiągnięcia tych etapów były publikacje. Lista ich obejmuje 207 pozycji; wydłużała się ona bardzo szybko już od pierwszych lat pracy, w miarę jak rozszerzał się zakres tematyki badawczej. Pierwsza publikacja: "O intruzji diabazowej w zachodniej części niecki bardziańskiej" (Kwartalnik Geologiczny, 1957, t. 1, z. 1) zawierała najważniejsze wyniki pracy magisterskiej; kolejne publikacje dotyczyły przejawów metamorfizmu kontaktowego w otoczeniu intruzji diabazowych, granulitów Gór Sowich, porfirytów z północno-wschodniego obrzeżenia Zagłębia Górnośląskiego, utworów tufogenicznych z Gór Świętokrzyskich.. Prace te były wstępem do podjęcia znacznie szerszej problematyki - rozpoznania głębokiego podłoża krystalicznego północno - wschodniej Polski. Pierwsza publikacja z tego zakresu: "Skały metamorficzne podłoża północno-wschodniej Polski (Kruszyniany, Krynki, Mielnik)" ukazała się w 1961 r. (Kwartalnik Geologiczny, t. 5, z. 2) i zapoczątkowała długi szereg opracowań petrograficznych utworów prekambru nawiercanych w licznych otworach. Olbrzymia ilość danych posłużyła do stworzenia syntetycznego obrazu budowy głębokiego podłoża. Wynikiem szeroko zakrojonych prac zespołowych został opracowany pod redakcja naukową Stanisława Kubickiego "Atlas geologiczny podłoża krystalicznego polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej" (1982, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa), wyróżniony w 1986 r. Nagrodą Państwową II stopnia. Kontynuacja tego kierunku badań było opracowanie monograficzne najważniejszych jednostek strukturalnych w obrębie podłoża północno-wschodniej Polski: "Geology of the Tajno massif (1992, Prace Państw. Inst. Geol., nr 139), "Geology and evolution of the Ełk syenite massif" (1994, Prace Państw. Inst. Geol., nr 144), "Geology of the Suwałki anorthosite massif" (1998, Prace Państw. Inst. Geol., nr 161). Monografie te(ostatnia ukazała się już pośmiertnie) były przez Niego redagowane i w dużym zakresie oparte na wynikach Jego badań.

Podjęte przez Niego badania magmatyzmu i metamorfizmu w północno - wschodnim obrzeżeniu Górnośląskiego Zagłębia Węglowego wykazały istnienie przejawów metamorfizmu regionalnego facji zieleńcowej. Badania skał wulkanicznych, nawierconych na obszarze Niżu Polskiego, pozwoliły mu na opracowanie stratygrafii i korelacji przejawów działalności eruptywnej we wczesnym permie. Prowadził także badania genezy złóż siarki w zapadlisku przedkarpackim i wykazał, że procesy redukcji siarczanów zachodziły pod wpływem działania bakterii.

Metody petrologiczne były dla Niego kluczem do rozwiązywania bardziej ogólnych zagadnień strukturalnych i genetycznych, dlatego też przywiązywał wielką wagę do gromadzenia materiałów i definiowania pojęć. Był współautorem "Słownika stratygraficznego", "Katalogów analiz chemicznych minerałów i skał", licznych zeszytów z serii "Profile głębokich wierceń PIG". Opracował instrukcję "Klasyfikacja i nazewnictwo skał plutonicznych". Na pierwszym miejscu w tej dziedzinie należy jednak wymienić "Słownik Petrograficzny", opracowany wspólnie z A. Maliszewską (Wydawnictwa Geologiczne, I wyd. 1982, II wyd. 1991), którego wydanie rosyjskie ukazało się w 1989 r.

Obok prac badawczych prowadził również rozległą działalność organizacyjną. Od 1975 r. był nieprzerwanie członkiem Rady Naukowej Państwowego Instytutu Geologicznego, a w różnych okresach - członkiem rad naukowych i programowych 14 innych instytutów (m. in. Państwowej Rady Górnictwa, Rady Programowej przy Centralnym Urzędzie Geologii). Był członkiem kolegiów redakcyjnych (między innymi Kwartalnika Geologicznego, Mineralogia Polonica, Archiwum Mineralogicznego i Mineralogical Abstracts), a także redaktorem wielu prac zbiorowych. Brał czynny udział w pracach Komitetu Nauk Geologicznych PAN (w latach 1975-1978 był jego sekretarzem)i Komisji Nauk Mineralogicznych PAN oraz w pracach Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS - International Union of Geological Sciences)), a także programów badawczych IGCP (International Geological Correlation Programme) i Europrobe.

Był także aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Geologicznego, wchodząc przez wiele lat w skład Zarządu Głównego; był współorganizatorem 4 Zjazdów PTG oraz Przewodniczącym 64 Zjazdu PTG (1993) na Ziemi Suwalskiej. Był także członkiem założycielem i działaczem Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego. Był członkiem zagranicznym Ukraińskiej Akademii Nauk.

Ważną dziedziną działalności Wacława Ryki była promocja nowych kadr pracowników nauki. Był promotorem 12 prac doktorskich, oraz recenzentem 11 rozpraw doktorskich i 6 habilitacyjnych. Był również autorem 8 opinii w sprawie nadania tytułu profesora.

W trudnych latach 1981-1989, będąc dyrektorem Instytutu Geologicznego, przeprowadził go przez okres stanu wojennego i ciągłych zmian warunków działania, zasad finansowania. W czasie jego kadencji Instytut po niemal czterdziestu latach powrócił do pierwotnej nazwy - Państwowy Instytut Geologiczny. Po odejściu ze stanowiska dyrektora powrócił do macierzystego Zakładu Petrologii i do poprzedniej tematyki badawczej. Szeroko wykorzystywał nowoczesne metody badań petrograficznych, częściowo wykonywane w laboratoriach Służby Geologicznej Stanów Zjednoczonych.. W ostatnim okresie skierował swoje zainteresowania ku karbonatytom i wulkanizmowi.

Osobliwy los sprawił, że w trakcie podróży służbowej do USA zmarł 20 maja 1996 roku w pięknym, wulkanicznym rejonie Parku Narodowego Yellowstone. Został pochowany na cmentarzu w Wilanowie (kw. nr 13)

Opracowali: Włodzimierz Mizerski, Hubert Sylwestrzak i Halina Urban

Źródła:

  • Hubert Sylwestrzak - Wacław Ryka (1933-1996). Przegląd Geologiczny, nr 9, 1996;
  • Materiały z życia i działalności Wacława Ryki . W posiadaniu Rodziny;