Emilia Witwicka

Setna rocznica powstania Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie wywołuje naturalną potrzebę przedstawienia jego wzrastania i ewolucji na każdym etapie jego rozwoju. Zarówno jego twórcy, jak i następujące po sobie pokolenia pracowników, byli ludźmi o niezwykłych cechach umysłu i charakterze. Jedną z nich była doc. Emilia Witwicka. Przyczyniła się ona do wprowadzenia i rozwoju w PIG nowej na owe czasy, metody stosowanej w geologii do określania wieku skał, tj. mikropaleontologii.

Emilia Witwicka urodziła się 26 kwietnia 1909 r. w Dubnie na Wołyniu. Przeżyła dwie wojny światowe XX wieku – jedną w dzieciństwie, drugą w młodości. W tej drugiej straciła narzeczonego i pozostała osoba samotną do końca życia. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. rozpoczęła naukę w prywatnym gimnazjum SS Urszulanek we Lwowie. Po zdaniu matury w 1927 r. wstąpiła na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Na wydziale tym, ponad 20 lat później, bo w 1949 r., rozpoczęła studia jej późniejsza koleżanka, współuczestniczka badań i współautorka licznych publikacji – Eugenia Gawor-Biedowa, autorka obecnego wspomnienia.

Emilia Witwicka dyplom magistra filozofii w zakresie botaniki otrzymała w 1933 r., równocześnie ze świadectwem ukończenia Studium Pedagogicznego przy UJ. Przed II Wojną Światową pracowała jako nauczycielka biologii w szkołach średnich w różnych miejscowościach. Po zdaniu egzaminu państwowego w 1936 r. otrzymała dyplom nauczyciela szkół średnich. Podczas okupacji niemieckiej brała udział w tajnym nauczaniu organizowanym w prywatnych domach. Podczas okupacji, wykonując różne oficjalne prace, zetknęła się z mikropaleontologią. W maju 1944 r. została zatrudniona jako laborantka w pracowni mikropaleontologicznej w Jaśle, prowadzonej przez niemieckiego mikropaleontologa H. Hiltermanna, w firmie „Karpaty”. W firmie tej pracowała do września 1944 r., tj. do wysiedlenia ludności z Jasła. W tym krótkim czasie zapoznała się nie tylko z metodami laboratoryjnymi, lecz również z metodyką opracowywania otwornic.

We wrześniu 1951 r. rozpoczęła pracę w PIG w charakterze mikroskopistki. Etat naukowy otrzymała we wrześniu 1953 r., z równoczesnym zadaniem opracowania stratygrafii skał górnego albu, górnej kredy i dolnego paleocenu dla poszczególnych obszarów Niżu Polski. Do powierzonych jej zadań należało również kształcenie laborantów i nadzór nad pracami laboratoryjnymi. Była również jednym z egzaminatorów w zespole powołanym przez dyrektora instytutu do oceny znajomości języków obcych przez kadrę naukowa PIG.

Przy studiowaniu literatury w językach obcych zachodziła potrzeba znalezienia polskich określeń dla poszczególnych cech morfologicznych skorupek otwornic. Tym podstawowym zagadnieniom, w początkach rozwoju pracowni mikropaleontologicznej w IG poświęcona była jej praca w 1953 r. i we współautorstwie z W. Bielecką w 1955 r. Zagadnieniom laboratoryjnym poświęcone były jej prace w 1954 i 1955 r., jak również publikowana również w Przeglądzie Geologicznym ze współautorami praca z 1958 r. Była ona współautorką (wraz z W. Pożaryskim) pierwszego opracowania globotrunkan z osadów górnokredowych Niżu Polskiego w 1958 r. Autorzy wyróżnili gatunki przewodnie dla poszczególnych pięter, bądź kilka razem wziętych w korelacji z makrofauną. Równie w 1958 r. opublikowała pracę poświęconą stratygrafii mikropaleontologicznej kredy górnej wiercenia w Chełmie, w którego skałach odkryła nowy gatunek przewodni dla turonu górnego – Stensioeina polonica. W 1960 r. razem z E. Gawor-Biedową przedstawiła stratygrafię osadów górnego albu, kredy dolnej i dolnego paleocenu na podstawie wyróżnionych 120 gatunków otwornic w różnych regionach Polski pozakarpackiej. W 1961 r. opublikowała trzy prace. Pierwsza z nich dotyczy wiercenia w Łukowie, w którego profilu stwierdzono utwory górnej kredy i dolnego paleocenu. Z osadów tych paleontologicznie opracowała 12 gatunków, w tym jeden nowy. Druga z prac dotyczy stratygrafii osadów górnokredowych w profilu otwory Wisznice. Trzecia, we współautorstwie z S. Cieslińskim, dotyczyła zagadnień klimatu okresu kredowego. Wynikiem intensywnej współpracy tych badaczy była publikacja w 1962 r. poświęcona korelacji poziomów mikro- i makrofauny w osadach górnokredowych z wierceń obszaru świętokrzyskiego.

W 1962 r. E. Witwicka zajmowała się zagadnieniami ekologicznymi dotyczącymi twardego dna i powróciła ponownie do osadów kredowych na Podlasiu w Łukowie. W 1965 r. ukazała się obszerna praca oparta na zbadaniu 118 próbek pochodzących z osadów kredowych profilu Ostrów Mazowiecka, w których, na podstawie 39 gatunków przewodnich, wyróżniła wszystkie piętra górnej kredy. W połowie lat 70. Pracownia mikropaleotologiczna poszerzyła zakres swoich badań o obszar Sudetów. Pierwszy raz w historii IG badane były przez E. Witwicką otwornice górnokredowe niecki północnosudeckiej. Współpracujący ze sobą Jerzy Milewicz, Maciej Podemski i Emilia Witwicka ustalili stratygrafię tych osadów w korelacji z litologią, makro i mikrofauną (1968). Liczne wiercenia strukturalne i poszukiwawcze wymagały natychmiastowych opracowań stratrygrafii osadów. Aby sprostać tym wymaganiom potrzebny był nadzwyczajny wysiłek. W 1972 r. została opracowana mikrofauna górnokredowa w profilu otworów: Opole Lubelskie IG 1, w 1973 – Pasłęk IG 1, w 1974 – Tłuszcz IG 1 oraz Kock IG 1 i Ciepielów IG 1.

W 1975 r. E. Witwicka publikuje podziały stratygraficzne osadów górnokredowych z dolnego paleocenu w Profilach Głębokich Otworów Wiertniczych IG: Tomaszów Lubelski IG 1, Jarczów IG 2 (vol. 24), Krowie Bagno IG 1 (vol. 25). Bąkowo IG 1 (vol. 26), Okuniew IG 1 (vol. 29). Gdzie stwierdzono sedymenty danu. W następnym roku ukazały się opisy mikrofauny utworów górnokredowych z otworów Strzelce IG-1 i Strzelce IG 2 (vol. 31. Oraz Żarnowiec IG 1 (vol. 32). W 1977 r. opublikowała stratygrafie utworów górnokredowych w profilu otworu Białobrzegi IG 1 (vol. 38), a w 1978 r. w profilach Łochów IG 2 (vol. 44), Niedrzewica IG 1 oraz Bystrzyca IG-1 (vol. 45).

W latach 80. rozpoczęła współpracę z prof. Krystyną Pożaryską z Zakładu Paleobiologii PAN w Warszawie, co nie zwalniało jej z prowadzenia badań w ramach prac PIG. Współpraca z K. Pożaryską zaowocowała dwiema publikacjami: w 1980 r. o granicy kreda/trzeciorzęd na Niżu Polskim, opublikowaną Stuttgarcie, w 1983 r. o badaniach stratygraficznych osadów górnokredowych w centralnej Polsce, opublikowaną w Monachium. W tym samym czasie ukazały się podziały stratygraficzne osadów górnokredowych w profilach otworów Tuszów IG 1, Tarnawatka IG 1 (vol. 50), oraz kredowych i trzeciorzędowych w profilach otworów Piotrków XX, Bychawa SW i Trawniki SW (vol. 58). W 1983 r. E. Witwicka z A. Krassowską opublikowały pracę poświęcona charakterystyce litologiczno-stratygraficznej osadów albu górnego i górnej kredy w strefie uskoku Grójca.

Niezwykle obfite owoce badawcze niezwykłego badacza dostrzeżone zostały dwukrotnie przez Prezesa Centralnego Urzędu Geologii. Pierwszy raz w marcu 1955 r., kiedy otrzymała stanowisko adiunkta i drugi raz w sierpniu 1963 r., kiedy została mianowana samodzielnym pracownikiem naukowym. Wraz z powołaniem jej na stanowisko docenta poszerzono jej zakres badań. Miała ona zapoczątkować badania małżoraczków sylurskich w celu ustalenia profili osadów paleozoicznych, prowadząc jednocześnie dotychczasowy zakres badań. Dzięki niej pracownia mikropaleontologiczna IG w 1964 r. objęła swymi badaniami osady paleozoiczne na Niżu Polskim. Kolejny raz dały o sobie znać jej niezwykłe zdolności badawcze, poparte dorównującą im pracowitością. Już w 1967 r. opublikowała paleontologiczne opracowanie 13 gatunków górnosylurskich małżoraczków Polski i ich korelację stratygraficzną. Współpracowała ściśle z Ewą Tomczykową badająca trylobity. Podsumowaniem wspólnych badań w latach 1965 – 1971 była publikacja w 1972 r. przedstawiająca małżoraczki i trylobity syluru obszaru Zatoki Puckiej. W 1974 r. przedstawiła korelację zasięgów małżoraczków i trylobitów w osadach Podlasia i północnej Polski. Już po jej śmierci ukazało się jej opracowanie gromady Ostracoda Laterelle, 1806 w Atlasie skamieniałości przewodnich i charakterystycznych (cz. 1a – starszy paleozoik z proterozoikiem górnym). Sylur (1990). Znajduje się w nim paleontologiczne opracowanie 19 gatunków małżoraczków z ich rozmieszczeniem stratygraficznym i geograficznym.

Witwicka udzielała licznych konsultacji mikropaleontologicznych w różnych oddziałach IG i w innych jednostkach naukowo-badawczych. Z polecenia kolejnych dyrektorów IG brała udział w organizowaniu licznych spotkań i konferencji naukowych, w tym X Europejskiego Kolokwium Mikropaleontologicznego w Polsce w 1967 r. Łączyła ją też wieloletnia współpraca z Przedsiębiorstwem Geologicznym w Warszawie i Uniwersytetem Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie, dla których wykonywała liczne badania biostratygraficzne utworów górnokredowych i trzeciorzędowych. Dwukrotnie wyjeżdżała za granicę w celach naukowych – do NRD w 1961 r. i w 1970 r do ZSRR.

E Witwicka otrzymała Odznakę Instytutu Geologicznego oraz Dyplom uznania za wieloletnią pracę z okazji 30-lecia PRL. Była laureatką zbiorowej, drugiej nagrody Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (1990). Centralne Archiwum Geologiczne PIG posiada setki jej opracowań archiwalnych. Przyczyniła się do wzrostu prestiżu PIG w świecie naukowym i odkryć surowców mineralnych. Szerokie zainteresowanie zagadnieniami z różnych dziedzin, mądrość, doświadczenie i pracowitość oraz całkowita bezinteresowność, jak również kultura osobista budziły podziw i szacunek oraz pozostawały wzorem do naśladowania.

Witwicka zmarła 26 maja 1987. Jest pochowana na Cmentarzu Wolskim w Warszawie.

Eugenia Gawor-Biedowa