Źródła wytwarzania
Źródła wytwarzania odpadów wydobywczych
Źródłem wytwarzania odpadów wydobywczych są przede wszystkim zakłady górnicze, a w bardzo ograniczonym zakresie przedsiębiorstwa poszukiwawcze i samodzielne zakłady przeróbcze, nie prowadzące eksploatacji.
Zakłady górnicze (kopalnie) związane są technologicznie i organizacyjnie z czynnymi złożami. Przy określaniu źródeł wytwarzania odpadów grupy 01 można więc opierać się na ilości eksploatowanych złóż kopalin.
Działalność geologiczno-górnicza wskazuje, że przy poszukiwaniu złóż kopalin również wytwarza się odpady omawianej grupy lecz są zdecydowanie mniejsze ilości.
Zakłady wytwarzające odpady w wyniku wydobywania i przeróbki surowców energetycznych
Głównym źródłem odpadów jest górnictwo i przeróbka węgla kamiennego oraz górnictwo węgla brunatnego. Ilość obecnych wytwórców odpadów jest dużo mniejsza niż miało to miejsce jeszcze w połowie lat 90. Po zlikwidowanych kopalniach pozostało wiele starych składowisk (hałd kopalnianych i osadników) nie ujętych w państwowych statystykach, a stanowiących poważny problem środowiskowy.
Odpady wydobywcze wytwarzane są również przez firmy zajmujące się poszukiwaniem, rozpoznawaniem i eksploatacją ropy naftowej i gazu ziemnego.
Węgiel kamienny
Złoża węgla kamiennego występują w rejonie trzech zagłębi węglowych: Dolnośląskiego, Górnośląskiego i Lubelskiego. W ostatnich latach zlikwidowano szereg kopalń w GZW, a w roku 2000 roku zakończono wydobywanie węgla kamiennego w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym.
Według stanu na koniec 2010 r. wydobycie węgla kamiennego prowadzono w 47 złożach w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym i w jednym złożu w Lubelskim Zagłębiu Węglowym (Kopalnia Bogdanka). W 2010 r. wydobyto 69,19 mln ton węgla kamiennego (GUS, 2011 r.). Źródłem powstawania odpadów jest zarówno wydobycie, jak i przeróbka węgla.
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Węgiel brunatny
W Polsce zasoby węgla brunatnego są bardzo znaczne i wynoszą 29 814,7 mln Mg, w tym w złożach udokumentowanych (zasoby udokumentowane w kategoriach A + B + C1 + C2) - 13 851,2 mln Mg, a w złożach rozpoznanych wstępnie (zasoby szacunkowe w kategorii D) - 15 963,5 mln Mg (J. Krasiński, PIG-PIB, www.pgi.gov.pl).
Złoża węgla brunatnego są zlokalizowane w zachodniej i centralnej części kraju i zostały przypisane do ośmiu rejonów węglonośnych: zachodniego, północno-zachodniego, legnickiego, wielkopolskiego,konińskiego, łódzkiego, bełchatowskiego i radomskiego, zajmujących łącznie około 22% powierzchni kraju. Z sumarycznej liczby 78 złóż udokumentowanych w 5 kopalniach węgla brunatnego eksploatowano w 2010 r. 11 złóż (Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski, PIG-PIB, 2011). Większość wydobycia pochodzi ze złoża Bełchatów, a pozostałe ze złoża Turów, z odkrywek konińskich i adamowskich oraz z głębinowej kopalni Sieniawa. W 2010 r. wydobyto 56,52 mln ton węgla brunatnego.
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Gaz ziemny
Złoża gazu ziemnego w kraju występują w następujących regionach
- Niż Polski (ok. 69,5% wydobywalnych zasobów gazu),
- przedgórze Karpat (25,5% wydobywalnych zasobów gazu),
- polska strefa ekonomiczna Bałtyku (4% wydobywalnych zasobów gazu),
- obszar Karpat (1% wydobywalnych zasobów gazu).
W 2010 r. stan wydobywalnych zasobów gazu ziemnego wynosił 147,393 mld m3 i w porównaniu z rokiem poprzednim zasoby zmniejszyły się o 1,664 mld m3. Zasoby wydobywalne zagospodarowanych złóż gazu ziemnego wynoszą 121,58 mld m3, co stanowi 82,5 % ogólnej ilości zasobów wydobywalnych.
Zasoby przemysłowe złóż gazu ziemnego w 2010 r. wyniosły 64,98 mld m3.
W 2010 r. wydobycie gazu ziemnego ze złóż o zasobach udokumentowanych wynosiło 5,496 mld m3 i było o 0,34 mld m3 mniejsze niż w roku 2009. Według stanu na koniec 2010 r. wydobycie gazu ziemnego prowadzono w 190 złożach (GUS, 2011 r.).
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Ropa naftowa
W Polsce 2010 roku udokumentowane były 82 złoża ropy naftowej, w tym:
- na Niżu Polskim - 40 złóż (74,5% wydobywalnych zasobów),
- w obszarze polskiej strefy ekonomicznej Bałtyku - 2 złoża (20,5% wydobywalnych zasobów),
- przedgórze Karpat (zapadlisko przedkarpackie) - 11 złóż (3,0% wydobywalnych zasobów),
- w Karpatach – 29 złóż (2,0% wydobywalnych zasobów).
W 2010 r. wydobyto 0,67 mln ton ropy naftowej. Według stanu na koniec 2010 r. wydobycie ropy naftowej prowadzono w 66 złożach.
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Metan pokładów węgla
Metan pokładów węgla (MPW) jest gazem zaabsorbowanym na ziarnach węgla. Gdy pod wpływem eksploatacji górniczej następuje obniżenie ciśnienie w górotworze, metan ulega desorpcji i uwalnia się do wyrobisk górniczych. Możliwy jest również odzysk metanu za pomocą powierzchniowych otworów wiertniczych - używając specjalistycznych technologii, rozszczelinowuje się pokłady węgla, wypełniając szczeliny przepuszczalnym medium (zazwyczaj piaskiem).
Metan pokładów węgla występuje:
- w złożach Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (GZW), szczególnie w jego części południowej oraz zachodniej,
- w złożach Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego (koncentracje metanu są jednak znacznie mniejsze niż w GZW).
Wartość wystąpień MPW w Lubelskim Zagłębiu Węglowym nie została jeszcze definitywnie ustalona.
Udokumentowane zasoby MPW występują w 52 złożach w obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Zasoby przemysłowe określone zostały dla 22 złóż i wynoszą 5 690,84 mln m3.
Wydobycie metanu wyniosło 232,4 mln m3. Jest to wielkość oznaczająca odmetanowanie, czyli ilość metanu ujmowanego przez stacje odmetanowania poszczególnych kopalń węgla kamiennego.
W 2010 r. wydobyto 0,23 mld m3 gazu ziemnego. Według stanu na koniec 2010 r. wydobycie metanu pokładów węgla prowadzono w 23 złożach (GUS, 2011 r.).
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Azotowy gaz ziemny
W Polsce azotowy gaz ziemny (zawartość azotu wynosi w nim ponad 90 %) udokumentowano w 2 złożach: Cychry i Sulęcin występujących na Niżu Polskim. Wydobyty gaz znajduje zastosowanie do korekty składu gazu przesyłanego w krajowych gazociągach.
Aktualnie wydobycie prowadzi się tylko ze złoża Cychry. W 2010 r. wydobycie azotowego gazu ziemnego wyniosło 6,45 mln msup>3.
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Hel
Hel występuje w wielu złożach gazu ziemnego na Niżu Polskim, gdzie jego zawartość w gazie waha się od 0,02 do 0,45 % He. Udokumentowano zasoby helu tylko w piętnastu złożach, gdzie średnia koncentracja helu w gazie waha się od 0,22 % do 0,42 %. Występują one w południowej części monokliny przedsudeckiej, w obszarze Zielona Góra - Rawicz - Odolanów. Złoża lokalizują się w utworach górnego czerwonego spągowca, wapienia cechsztyńskiego i dolomitu głównego.
W 2010 r. odzysk helu wyniósł 1,01 mln m3.
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Zakłady wytwarzające odpady w wyniku wydobywania i przeróbki rud metali
Rudy miedzi i srebra
Polskie złoża rud miedzi występują na Dolnym Śląsku na monoklinie przedsudeckiej i w niecce północnosudeckiej. Złoża te związane są z cechsztyńską formacją łupków miedzionośnych. Obszar złożowy rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej rozciąga się od Lubina na południowym wschodzie do Bytomia Odrzańskiego na północnym zachodzie (obszar 60 km długi i 20 km szeroki).
Zasoby prognostyczne obliczone dla pięciu obszarów o łącznej powierzchni 253 km2 wynoszą 22,7 mln ton Cu (na głębokości do 2 000 m), zasoby perspektywiczne w siedmiu obszarach o powierzchni 114 km2 wynoszą 5,94 mln ton Cu (na głębokości do 2 000 m), a zasoby hipotetyczne dla 11 obszarów o powierzchni 1 830 km2 wynoszą 229,1 mln ton, w tym 42,7 mln ton na głębokości do 2 000 m i 186,4 mln ton na głębokości poniżej 2 000 m.
Wydobycie rud miedzi w 2010 r. wyniosło 22 448 tys. ton rudy, zawierającej 472 tys. ton miedzi metalicznej. W porównaniu do 2009 roku nastąpił kilkuprocentowy spadek wydobycia rudy (ok. 3 %) oraz produkcji miedzi (ok. 4 %). Według informacji KGHM Polska Miedź S.A., w roku 2010 wyprodukowano m.in. 1 160,6 ton srebra oraz 22 tys. ton ołowiu.
W roku 2010 wydobycie rud miedzi (i srebra) prowadzono z sześciu złóż na monoklinie przedsudeckiej. Poszczególne kopalnie należą do KGHM Polska Miedź S.A.
W roku 2010 ilość odpadów przeróbczych (poflotacyjnych) górnictwa miedziowego składowanych w stawie osadnikowym Żelazny Most wyniosła 27 403 tys. ton.
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Rudy cynku i ołowiu
Odpady z górnictwa rud cynku i ołowiu powstają w procesie wydobycia, wstępnego wzbogacania rudy (gruboziarniste odpady dolomitowe) oraz flotacji.
Obszarami występowania złóż rud cynku i ołowiu o znaczeniu przemysłowym są północne i północno-wschodnie obrzeżenie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. W obszarze śląsko-krakowskim wyróżnia się rejony: chrzanowski, olkuski, bytomski i zawierciański. Bilansowe zasoby rud cynku i ołowiu wg stanu na 31.12.2010 rok wynoszą 79,87 mln ton rudy zawierającej 3,57 mln ton cynku i 1,52 mln ton ołowiu.
Obecnie wydobycie rud prowadzi się ze złóż Klucze I, Olkusz i Pomorzany w rejonie olkuskim.
Wydobycie rud cynku i ołowiu w Polsce w 2010 r. wyniosło 2 450 tys. ton rudy, zawierającej 89 tys. ton cynku i 35 tys. ton ołowiu.
Przy przeróbce rud cynku i ołowiu powstaje znaczna ilość odpadów przeróbczych. W 2010 r. powstało 1,43 mln ton odpadów poflotacyjnych, które składowano w stawach osadnikowych.
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Zakłady wytwarzające odpady w wyniku wydobywania i przeróbki surowców chemicznych
Siarka
Złoża siarki rodzimej występują w północnej części zapadliska przedkarpackiego w rejonie Tarnobrzega (złoża Osiek, Baranów, Machów, Jeziórko), Staszowa (złoża: Solec i Grzybów) oraz Lubaczowa (złoże Basznia). Udokumentowane zasoby siarki rodzimej wynoszą 514 mln ton.
Wydobycie siarki rodzimej prowadzone jest obecnie tylko ze złoża Osiek, metodą otworową. Jest to ostatnia na świecie duża kopalnia siarki rodzimej. Oprócz niej siarka rodzima pozyskiwana jest na świecie w niewielkich ilościach ze złóż wulkanicznych. W Polsce udokumentowano cztery złoża zasiarczonej ropy naftowej i gazu ziemnego, o łącznych zasobach 595 tys. ton siarki. Odzysk jej prowadzony jest na złożach Zielin, BMB, Cychry oraz okresowo ze złoża Górzyca.
Wydobycie siarki w 2010 r. wyniosło 542 tys. ton. Z tej ilości prawie 24 tys. ton siarki uzyskano z odsiarczania gazu ziemnego.
Ze względu na eksploatację otworową od 1993 roku nie powstaje już odpad wydobywczy z nadkładu nad złożem, którego głównym składnikiem były iły krakowieckie. Aktualnie powstają tylko odpady porafinacyjne (tzw. kek) oraz odpady poflotacyjne.
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Sól kamienna
Podstawowym źródłem soli jest obecnie cechsztyńska formacja solonośna, rozciągająca się na 2/3 obszaru Polski, głównie na terenie Niżu Polskiego
Według stanu na koniec 2010 r. wydobycie soli kamiennej prowadzono w 4 złożach. W 2010 roku wydobyto 2 472 tys. ton soli z kopalń pozyskujących solankę metodą otworową (Góra, Mogilno I i II – wzrost wydobycia o 2,6 %), co stanowiło 65,71 % krajowego wydobycia soli, oraz 823 tys. ton soli kruszonej z kopalni Kłodawa (21,88 % krajowego wydobycia soli; wzrost wydobycia o ponad 25,6 % w stosunku do 2009 r.). Ze złoża Mechelinki wydobyto blisko 467 tys. ton (12,41 % krajowego wydobycia soli) w postaci solanki w całości zrzuconej do Zatoki Puckiej. W kopalni rud miedzi Sieroszowice w trakcie prac przygotowawczych i rozpoznawczych urobiono z zasobów szacunkowych występującego w nadkładzie złoża soli Kazimierzów 525,27 tys. ton soli kamiennej (stanowi to wzrost o 42,85 % wydobycia w stosunku do 2009 r.) zaś zagospodarowano 436,24 tys. ton.
Kopanie soli wydobywają sól kamienną praktycznie bezodpadowo, jedynie kopalnia soli Kłodawa ulokowała w 2010 r. na składowisku zewnętrznym 1,94 tys. ton odpadów (siarczany), co oznacza przyrost odpadów o 31,1 % w stosunku do 2009 r. (1,48 tys. ton).
(źródło danych i więcej informacji: strona www PIG-PIB)
Zakłady wytwarzające odpady w wyniku wydobywania i przeróbki surowców skalnych
Największe ilości odpadów przy wydobyciu i przeróbce surowców skalnych powstają w procesie pozyskiwania:
- kruszyw łamanych drogowych i budowlanych,
- kruszyw naturalnych,
- surowców węglanowych dla przemysłu cementowego i wapienniczego,
- kamiennych elementów dla budownictwa (płyty okładzinowe, elementy konstrukcyjne) i drogownictwa (formak, kostka, elementy konstrukcyjne).
W górnictwie surowców skalnych wykazane zostały następujące rodzaje odpadów:
- ze złóż dolomitów w woj. dolnośląskim,
- ze złóż gipsów i anhydrytów w woj. świętokrzyskim,
- ze złóż glin kamionkowych: mułowce, iłowce i łupki w woj. łódzkim,
- ze złóż glin ogniotrwałych: mułki i gliny w woj. mazowieckim i woj. dolnośląskim,
- ze złóż kamieni drogowych i budowlanych – piaskowce, arkozy, szarogłazy, mułowce, iłowce, łupki ilaste, wapienie, margle, dolomity, skały magmowe różne, skały metamorficzne różne – głównie w woj. dolnośląskim i świętokrzyskim,
- ze złóż kruszywa naturalnego: piaski,
- ze złóż kwarcytów ogniotrwałych: bazalty w woj. świętokrzyskim,
- ze złóż piasków podsadzkowych: mułki i iły w woj. dolnośląskim,
- ze złóż piasków szklarskich: piaski w woj. łódzkim i woj. wielkopolskim,
- ze złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej: iły i mułki w woj. dolnośląskim,
- ze złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego: zwietrzelina wapieni i margli w woj. świętokrzyskim oraz w woj. opolskim,
- ze złóż wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego: w woj. małopolskim, woj. dolnośląskim, woj. opolskim i w woj. świętokrzyskim.
Przytoczone wyżej dane są niepełne i znacznie zaniżone. Liczba zakładów podających dane o odpadach do statystyk państwowych jest stosunkowo niewielka, co można tłumaczyć tendencją do ukrywania przez użytkowników złóż danych o odpadach.
Prognozy wytwarzania
Prognozy wytwarzania odpadów wydobywczych
Informacje poniższe zostały zaczerpnięte z dokumentu pn. "Prognoza zmian w zakresie gospodarki odpadami", dr. inż. Ryszard Szpadt, opracowanej na potrzeby Krajowego planu gospodarki odpadami 2014.
Analiza danych dla odpadów wydobywczych z okresu 2004-2010 pokazuje, że w latach 2004-2007 masa wytwarzanych odpadów wydobywczych była w miarę stała i oscylowała wokół 70 mln Mg/rok. Gwałtowny spadek masy wytworzonych odpadów nastąpił dopiero w roku 2008 (63,2 mln Mg)oraz w roku 2010 (do 53,7 mln Mg).
Zestawienie odpadów wydobywczych w latach 2002-2010 (według GUS). Dane podano w tys. Mg.
| Masa wytworzonych odpadów z grupy 01 |
Rok 2002 |
Rok 2004 |
Rok 2006 |
Rok 2008 |
Rok 2009 |
Rok 2010 |
| Odpady z grupy 01 |
69349,2 |
70507,8 |
70242,5 |
63259,0 |
62380,6 |
53751,3 |
Główny udział w wytworzeniu odpadów wydobywczych ma górnictwo surowców energetycznych, w tym zwłaszcza węgla kamiennego i brunatnego, w którym również nastąpił skokowy spadek masy wytworzonych odpadów w latach 2007-2010. Wydobycie węgla brunatnego wykazywało w tym okresie niewielkie wahania w zakresie 57,5-61,6 mln Mg/rok, produkcja węgla kamiennego zmniejszała się wyraźnie w kolejnych latach od 100 mln Mg/rok w roku 2004 do 84,3 mln Mg/rok w roku 2008.
W górnictwie rud metali oraz pozostałym górnictwie systematyczny spadek masy wytwarzanych odpadów miał miejsce przez cały okres 2004-2010. Wartości te były znacznie większe niż w górnictwie surowców energetycznych.
Masa odpadów z przetwórstwa rud miedzi zmniejszyła się nieznacznie w latach 2002-2010, przy niewielkim spadku wydobycia rud miedzi.
Biorąc pod uwagę dobrą koniunkturę dla miedzi na rynkach światowych prognozuje się utrzymywanie się na względnie stałym poziomie wytwarzania odpadów z flotacyjnego wzbogacania rud miedzi w następnych latach. Mniej korzystne są natomiast prognozy dla wydobycia węgla kamiennego, przewidywany jest spadek tego wydobycia spowodowany coraz trudniejszymi warunkami górniczymi i rosnącymi kosztami wydobycia oraz importem tańszego węgla z Ukrainy.
Prognoza zużycia węgla kamiennego i brunatnego przez energetykę, zawarta w załączniku do Polityki energetycznej Polski do roku 2030, zakłada zmniejszanie zużycia tych dwóch surowców energetycznych, zgodnie z poniższą tabelą (w mln Mg/a)
| Zużycie wybranych surowców energetycznych |
Rok 2015 |
Rok 2020 |
Rok 2025 |
| Zużycie węgla kamiennego |
61,7 |
60,4, |
52,7 |
| Zużycie węgla brunatnego57,2 |
44,2 |
52,7 |
Średni wskaźnik wytworzenia odpadów w górnictwie surowców energetycznych przyjęto jako 0,4 Mg odpadów/Mg węgla kamiennego, zatem szacowane ilości odpadów w górnictwie surowców energetycznych wyniosą:
- 2014 r. - 31,3 mln Mg/rok,
- 2015 r. – 30,8 mln Mg/rok,
- 2018 r. – 30,5 mln Mg/rok,
- 2019 r. – 30,3 mln Mg/rok,
- 2020 r. – 30,2 mln Mg/rok,
- 2022 r. – 30,0 mln Mg/rok,
- 2025 r. – 29,6 mln Mg/rok.
Przyjmując średnie ilości odpadów w przetwórstwie rud miedzi na ok. 32 mln Mg/rok, w górnictwie rud metali – 0,9 mln Mg/rok oraz w pozostałym górnictwie – 1,4 mln Mg/rok (średnie z lat 2007-2008), całkowite ilości odpadów wytworzonych w grupie 01 szacuje się następująco:
- 2014 r. – 65,5 mln Mg/rok,
- 2015 r. – 65,1 mln Mg/rok,
- 2018 r. – 64,7 mln Mg/rok,
- 2020 r. – 64,5 mln Mg/rok,
- 2022 r. – 64,3 mln Mg/rok,
- 2025 r. – 63,9 mln Mg/rok.
Takie ilości odpadów będą wytwarzane przy założeniu, że import węgla z Ukrainy nie wpłynie znacząco na obniżenie wydobycia węgla z polskich kopalni. W przeciwnym razie, należy spodziewać się zmniejszenia masy odpadów z górnictwa surowców energetycznych nawet o ok. 10-15% i całej masy odpadów z grupy 01 o ok. 5-6%.
