Ścieżka prowadzi spod Centrum Kulturowo-Historycznego Kantor Młyński w Strzegowie, obok największego na północnym Mazowszu głazu narzutowego do wału wzgórz morenowych utworzonych w czasie postoju lądolodu Warty (ok. 140 tys. lat temu). Godne uwagi są tu piękne obiekty sakralne, np. w Drogiszce czy w Niedzborzu, i historyczne, m.in. cmentarz żołnierzy poległych podczas I wojny światowej w Kuskowie Glinkach. Panoramę okolicy najlepiej jest podziwiać z najwyższego punktu na terenie gminy Strzegowo, który znajduje się na morenowym wale Wzniesień Mławskich koło miejscowości Budy Sułkowskie.
Trasa ścieżki Na Wzniesienia Mławskie (22,7 km): Strzegowo Centrum Kulturowo-Historyczne Kantor Młyński (2,2 km) – Kuskowo Glinki (1,2 km) – Budy Strzegowskie (0,8 km) – Augustowo (4,2 km) – Grabienice Małe (0,3 km) – Grabienice Wielkie (1,8 km) – Niedzbórz (2,2 km) – Sułkowo Polne (1,5 km) – Sułkowo Borowe (0,7 km) – Budy Sułkowskie (1,1 km) – Niedzbórz (1,9 km) – Pokrytki (1,6 km) – Konotopa (3,0 km) – Strzegowo Centrum Kulturowo-Historyczne Kantor Młyński
Sandr w Kuskowie
Wyruszając ze Strzegowa ścieżką rowerową w kierunku wschodnim docieramy do Kuskowa - wsi, której korzenie sięgają pierwszej połowy XIV w. Przez wieki był to typowy zaścianek szlachecki. W okolicy znajduje się cmentarz z okresu I wojny światowej. W pierwszej połowie 1915 r. pochowano na nim 10 żołnierzy niemieckich oraz 39 żołnierzy rosyjskich, poległych w czasie walk pozycyjnych w okolicach Strzegowa. Wokół Kuskowa rozciąga się mało urozmaicony krajobraz. Jest to płaski obszar pokryty przez piaski i żwiry, wyniesione niegdyś przez wody wypływające spod topiącego się lądolodu i osadzone przed jego czołem w postaci rozległych stożków, zwanych sandrami. Powierzchnia sandrów zlodowacenia warty (starszych) i zlodowacenia wisły (młodszych) zajmuje ponad 60% obszaru gminy.
Ideogram powstawania sandru przed czołem lądolodu
Grabienice Małe
Z historią Grabienic Małych w ziemi zawkrzeńskiej związana jest postać profesora Władysława Smoleńskiego, herbu Zagłoba, urodzonego 6 kwietnia 1851 r. Był on wybitnym intelektualistą i wychowawcą młodzieży. W 1881 r. został członkiem Akademii Umiejętności, a w 1882 r. otrzymał tytuł profesora na Uniwersytecie Warszawskim. Specjalizował się w historii osiemnastowiecznej Polski i dziejach szlachty. Na szczególną uwagę zasługuje publikacja profesora pt. Szkice z dziejów szlachty mazowieckiej. W 1919 r. otrzymał od marszałka Józefa Piłsudskiego propozycję objęcia teki premiera rządu polskiego, jednak jej nie przyjął. W 1921 r. Uniwersytet Warszawski nadał mu tytuł doktora honoris causa. Profesor Władysław Smoleński zmarł w 1926 r. w Warszawie. Izbę poświęconą pamięci Profesora można odwiedzić w Zespole Szkół w Niedzborzu, którego jest patronem.
Portret Władysława Smoleńskiego z własnoręcznym podpisem
Niedzbórz
Historia Niedzborza, podobnie jak pobliskich Pokrytek, sięga połowy XIV w. W 1505 r. miejscowość otrzymała prawa miejskie pod nazwą Międzybórz. Od drugiej połowy XVI w. nosiła już obecną nazwę. Narzyńscy herbu Dołęga wznieśli tu zamek, który opuścili w pierwszej połowie XVIII w. Materiał z rozebranego zamku posłużył do budowy kościoła i klasztoru Bernardynów w Ratowie.
Drewniany kościół pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa istniał w Niedzborzu od połowy XVI do drugiej połowy XVIII w. Obecny kościół, murowany, został wybudowany w latach 1885-1886 i wraz z parkiem przykościelnym i plebanią jest jednym z cenniejszych obiektów turystycznych gminy. Większość wyposażenia kościoła pochodzi z XVIII w., a organy z 1932 r. Prawa miejskie utracił Niedzbórz w 1869 r. - taką karę wymierzono jego mieszkańcom za udział w Powstaniu Styczniowym. Henryk Sienkiewicz opisał okolice Niedzborza w powieści Krzyżacy (tom I, rozdz. 26-27).
Kościół św. Mikołaja w Niedzborzu. Fot. R. Wasiluk
Budy Sułkowskie
Wieś Budy Sułkowskie, założona na początku XIX w., leży u podnóża Wzgórz Mławskich. Na najwyższym pagórku koło Bud Sułkowskich znajduje się punkt widokowy, z którego można podziwiać szeroką panoramę okolicy. Około 140 tys. lat temu na linii dzisiejszych Wzgórz Mławskich znajdowało się czoło lądolodu zlodowacenia Warty, a na południe od niego rozciągał się rozległy, płaski obszar wytopiskowy. Powstawały na nim moreny martwego lodu oraz niewielkie lokalne zastoiska i powierzchnie sandrowe. Budowę geologiczną wzgórz morenowych możemy prześledzić w żwirowni znajdującej się w sąsiedniej wsi Budy Mdzewskie. Z przebiegiem w tym miejscu tak wyrazistej strefy morenowej związana jest obecność licznych głazów narzutowych. W samej wsi Budy Sułkowskie leży pomnikowy granitoid o obwodzie 10,7 m i wysokości 1,3 m.
Pomnik przyrody nieożywionej – głaz narzutowy w Budach Sułkowskich. Fot. J. Rychel
Sanktuarium Drogiszka
Za wsią Drogiszka, w odległości około 2,5 km na wschód, znajduje się malowniczy zespół przyrodniczo-sakralny. Drewniany kościół stoi pośród 28 pomnikowych lip na jednym ze Wzgórz Mławskich, należących do południowej części pasa moren czołowych. Początki sanktuarium wiążą się z przypowieścią o młynarzu mieszkającym pod koniec XVI w. przy kościele w Niedzborzu, który ujrzał św. Franciszka wskazującego miejsce na postawienie krzyża. Krzyż postawiono w 1598 r. i od tego czasu wierni przybywają tu z okolicznych stron na modlitwy, szczególnie na uroczystości związane z drzewem Krzyża Świętego (4 maja i 14 września). W 1635 r. na wzgórzu za Niedzborzem wzniesiono drewniany kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża. Co roku, 6 sierpnia odbywają się do tego sanktuarium piesze pielgrzymki ze Strzegowa.
Około 500 m na zachód od zabytkowego zespołu sakralno-przyrodniczego, na prywatnej łące znajduje się największy na obszarze północnego Mazowsza głaz narzutowy. Ma on ok. 12,80 m obwodu i około 2 m widocznej wysokości, gdyż jego pokaźna część tkwi w ziemi. Jest to granitoid z licznymi żyłami kwarcowymi, pegmatytowymi i aplitowymi.
Zabytkowy zespół sakralno-przyrodniczy Drogiszka. Fot. R. Wasiluk
Morena w Pokrytkach
Pierwsze wzmianki o wsi Pokrytki (Pokryte Wodi) pochodzą z 1349 r. Na początku XVI w. istniały dwie położone obok siebie wsie o tej nazwie - Pocrithki duplex. Jedna z nich uzyskała prawa miejskie i jest to dzisiejszy Niedzbórz, a druga przetrwała jako wieś Pokrytki.
W pagórku znajdującym się około 200 m na południowy zachód od Pokrytek, przy drodze ze Strzegowa do Niedzborza, znajduje się odsłonięcie piasków oraz z piasków ze żwirami, usypanych najprawdopodobniej pomiędzy topniejącymi bryłami martwego lodu. Jest to jeden z pagórków moren martwego lodu, otaczających obniżenie wytopiskowe.
Schemat powstawania moreny martwego lodu. K. Pochocka-Szwarc i M. Krzeczyńska
Morena czołowa w Konotopie
W Konotopie, przy drodze biegnącej ze Strzegowa w kierunku Pokrytek, znajduje się morena czołowa, która powstała w czasie postoju i cofania się lądolodu zlodowacenia Warty. Podczas dłuższego postoju przed czołem lądolodu tworzyły się wały wzgórz moren czołowych, zbudowane z glin zwałowych, piasków, żwirów i głazów. Wszystkie Wzniesienia Mławskie, otaczające gminę Strzegowo od północy, są właśnie wzgórzami morenowymi. Dzięki nim można prześledzić zanik czoła lądolodu postępujący w kierunku północnym.
Schemat powstawania moreny czołowej. K. Pochocka-Szwarc i M. Krzeczyńska
