Nasz pierwszy krok

Najstarsze z dotychczas opisanych ślady dwunożnych homininów odkrył na Krecie międzynarodowy zespół badaczy pod kierunkiem polskiego paleontologa. Ich wiek szacowany jest na 5,7 mln lat. To sensacja paleontologiczna, która zasadniczo zmienia obraz naszej przeszłości i pochodzenia. Dotychczasowe najstarsze ślady praludzkie znane były z Afryki. Oceniano je na prawie 3,7 mln lat.

Tropy naszych odległych kuzynów w Trachilos na Krecie odkrył dr Gerard Gierliński, paleontolog z Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego. To znalezisko w zdecydowany sposób może wpłynąć na dotychczasowe ustalenia paleontologów dotyczące nie tylko czasu pojawienia się dwunożnych homininów, ale także miejsca, w którym pojawili się pierwsi w pełni dwunożni przedstawiciele naszych praprzodków. Tradycyjnie za ich kolebkę uznawano dotąd Afrykę. W świetle odkrycia z Trachilos nie można wykluczyć, że pierwsi praludzie mogli jednak pojawić się w Europie lub precyzyjniej na Bałkanach i w Azji Mniejszej.

Ślady odkryte na Krecie przez sześć lat badał międzynarodowy zespół powołany przez dr. Gierlińskiego. Efektem prac zespołu jest artykuł, który ukazał się pod koniec sierpnia w piśmie naukowym Proceedings of the Geologists’ Association.

1

2

Tropy homininów z Trachilos

Na znalezisko składają się liczne pojedyncze tropy i całe szlaki przemarszu kilku dwunożnych istot przedludzkich. Na razie trudno je przypisać do konkretnego gatunku czy rodzaju człowiekowatych. Kształt odciśniętych w osadzie stóp może jednak świadczyć o tym, że mamy do czynienia z istotami, które wprawdzie nie były jeszcze ludźmi, ale już też nie „małpami” we współczesnym znaczeniu. Dotąd za bezpośredniego przodka homininów uznawany był Ardipithecus ramidus z Etiopii sprzed 4,4 mln. Jednak jego stopy ciągle jeszcze były bardziej małpie, niż ludzkie. Odwrotnie niż w przypadku tropów znalezionych na Krecie – starszych o prawie 1,5 mln lat.

Być może paleontolodzy nigdy nie dowiedzą się jaki gatunek pozostawił tropy na kreteńskiej plaży, ani skąd tam przywędrował. Nowe odkrycie otwiera jednak w paleoantropologii zupełnie nowy rozdział badań skupiający się nie tylko na Afryce. Dotąd sądzono, że praludzie starsi niż 1,8 mln lat wywodzą się bezpośrednio z tego kontynentu. Dotychczasowe teorie dotyczące ewolucji i migracji naszych przodków głosiły, że zasięg ich występowania ograniczał się przez pierwszych kilka milionów lat od pojawienia się wyłącznie do Afryki. Dopiero później nastąpiła migracja w kierunku Europy i Azji. Nowe odkrycie może odwrócić ten kierunek. Ukazuje bowiem istoty, które mogły pochodzić bezpośrednio od człekokształtnych, których kolebką nie była Afryka tylko Europa.

3

Nocne skanowanie tropów homininów z Trachilos

Przemawia za tym moment pojawienia się na Krecie praludzi, którzy pozostawili tam ślady. Rozmija się on z tzw. kryzysem messyńskim, kiedy to Cieśnina Gibraltarska stała się niedrożna dla dopływającej tu wody oceanicznej, Morze Śródziemne zaczęło wysychać, a na Kretę można było przejść suchą stopą. Znalezisko z Trachilos jest nieco starsze niż kryzys messyński. Pewne poszlaki geologiczne wskazują, że wcześniej pojawiło się kilka epizodów spłycania tego morza, co mogło skutkować powstaniem pomostów lądowych pomiędzy Kretą a Grecją kontynentalną. Odkrycie na Krecie innych organizmów sawannowych (np. hien) potwierdza tylko, że z takich właśnie środowisk, których było pełno u wybrzeży ówczesnego morza mogło dojść do migracji małpoludów na tereny obecnie wyspiarskie – od strony Europy, a nie Afryki.

Znalezisko na Krecie to najstarsza ewidencja dwunożności. Do niedawna za najstarsze tropy dwunożnych homininów uznawano ślady pochodzące ze słynnego stanowiska Laetoli z Tanzanii, które datowano na 3,7 mln lat temu. Tropy z Krety są o dwa miliony lat starsze. Rekonstrukcję zdarzenia z Laetoli czyli przemarszu co najmniej dwóch osobników australopiteków afarskich wraz z kopią samego znaleziska można zobaczyć także w Polsce – w Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie.

Historia odkrycia na Krecie

Choć badania nad tropami z Trachilos podjęto w 2010 r., to samo ich odkrycie miało miejsce w 2002 r. Dr Gerard Gierliński dokonał go spacerując po plaży, podczas wakacyjnego pobytu na Krecie. Jak sam wspomina, znalezisko nie dawało mu spokoju i czuł, że może kryć się za tym coś niezwykłego. Po jakimś czasie powołał skromny zespół złożony z dwóch innych naukowców – paleontologa dr. Andrzeja Boczarowskiego i sławnego już wówczas innego polskiego ichnologa (gr. ichnos – trop) dr. Grzegorza Niedźwiedzkiego. Ichnolodzy badają ślady działalności życiowej organizmów. O ile jeden organizm może po śmierci dostarczyć co najwyżej jednego szkieletu, to podczas całego życia pozostawia on miliony tropów, śladów ugryzień, jam, nor, gniazd, odchodów i innych dowodów swojego istnienia. Tym właśnie zajmuje się ichnologia. Badacze udali się razem na Kretę i jak relacjonuje dr Boczarowski na miejscu od pierwszych sekund wiedzieli na co patrzą. To były tropy kilku dwunożnych istot przedludzkich.

Ostatecznie dr Gierliński powołał międzynarodowy zespół naukowców, który zainspirowany odkryciem przystąpił do działania. Dr Zofia Dubicka z Uniwersytetu Warszawskiego oceniła wiek osadów zawierających tropy na 5,7 mln lat. Tego nikt się nie spodziewał. Po dołączeniu kolegów z Uniwersytetu w Uppsali badania przyspieszyły, a potencjał tej uczelni wywarł mocny wpływ na ich przebieg. Po ponad sześciu latach prac plenerowych i badawczych ukazał się artykuł, który poruszył świat nauki.

Czasopismo: Proceedings of the Geologists’ Association

Dostęp online: doi.org

lub www.sciencedirect.com

default Pierwsze Kroki Prezentacja (17.15 MB)

Zobacz więcej zdjęć

Autorzy: Gerard Gierliński, Andrzej Boczarowski

Współpraca: Andrzej Rudnicki

Zdjęcia: Gerard Gierliński