Jak co roku obchodzimy Światowy Dzień Ziemi, który jest okazją do refleksji na temat środowiska, w tym ochrony powierzchni ziemi i zasobów naturalnych.
Malownicze jeziora, pola pokryte łanami zboża, parki i ośrodki rekreacyjne – wiele takich miejsc w Polsce jeszcze niedawno przypominało jałową powierzchnię obcej planety opanowanej przez potężne maszyny drążące w podłożu i wyrywające z niego kęsy skały. Wszystko przy ogłuszającym hałasie motorów, w tumanach pyłu i spalin. Trudno było wtedy uwierzyć, że kiedykolwiek taki teren wróci do pierwotnego stanu lub innego niż górnicze użytkowania.
Szkody górnicze w środowisku, choć współcześnie ograniczane do minimum, są nie do uniknięcia. Niestety, nie do uniknięcia jest też pozyskiwanie surowców – na ich wykorzystaniu opiera się rozwój gospodarczy kraju i przyszłość jego mieszkańców. Jednak wydobywając bogactwa Ziemi, zaciągamy dług wobec środowiska, który po zakończeniu eksploatacji należy jak najszybciej spłacić – zwrócić naturze „w naturze” to co dla zysku wcześniej jej odebraliśmy. Zwrócić też naturę mieszkańcom terenów pogórniczych.
Dlatego rekultywacja, czyli przywracanie pierwotnej postaci terenom zdegradowanym lub ich racjonalne zagospodarowanie, jest tak ważnym zadaniem. Takie podejście do likwidacji szkód górniczych cechuje nowoczesną gospodarkę, która uwzględnia dbałość o środowisko, a tym samym o jakość życia mieszkańców kraju. Przedstawiamy kilka przykładów prawdziwej mądrości po szkodzie – górniczej.
Góra Kamieńska to dawne zwałowisko zewnętrzne Kopalni Węgla Brunatnego "Bełchatów". Obecnie jest najwyższym wzniesieniem w środkowej Polsce - osiąga 395 m n.p.m. Na zboczach góry ulokowano ośrodki narciarskie i wytyczono szlaki rowerowe. Jest jednak nie tylko atrakcją turystyczną. Na jej szczycie zamontowano 15 turbin wiatrowych, które zaopatrują w energię 6 tysięcy gospodarstw.
Zwałowisko, które później nazwano Górą Kamieńską, zostało usypane przez gigantyczne kopalniane zwałowarki. Przez 16 lat - od 1977 roku - przerzuciły tam aż 1,4 mld m3 piasku, żwiru, iłu i gliny. Ten materiał został zdjęty z pola eksploatacyjnego "Bełchatów", aby odsłonić złoże węgla brunatnego.
"Kadzielnia" jest rezerwatem ścisłym przyrody nieożywionej, utworzonym w 1962 r. po zakończonej eksploatacji wapieni. Wśród malowniczych urwisk kamieniołomu znajduje się amfiteatr, który może pomieścić 5,5 tysiąca widzów.
Przez blisko 200 lat - od drugiej połowy XVIII wieku - wydobywano tu dewońskie skały wapienne.
Ośrodek Edukacji Ekologiczno - Geologicznej "GEOsfera" w Jaworznie zbudowano na terenie dawnego wyrobiska "Sadowa Góra". Na obszarze 8 ha urządzono geologiczny park rozrywki. Co roku odwiedza go ponad 100 tys. osób.
Kamieniołom "Sadowa Góra" przez ponad 200 lat dostarczał skał wapiennych, przede wszystkim dolomitów. Eksploatację zakończono w 1998 r.
Ośrodek dla miłośników wspinaczki zorganizowano w maszynowni dawnego szybu "Anna" nieczynnej Kopalni Węgla Kamienno Sosnowiec. To nowoczesne centrum treningu warte odwiedzenia przed wyprawą w skałki i góry, ale też miejsce rekreacji dla początkujących wspinaczy.
20 lat temu - w styczniu 1998 r. z Kopalni Węgla Kamiennego Sosnowiec wydobyto ostatnią tonę węgla. Kopalnia przestała istnieć po 122 pracy.
Lotnisko Aeroklubu Konińskiego i graniczące z nim tereny rolnicze to zrekultywowany obszar zwałowiska wewnętrznego odkrywki "Kazimierz" Kopalni Węgla Brunatnego Konin. Zdegradowany niegdyś teren został wyrównany i dokładnie oczyszczony.
Eksploatacja węgla brunatnego z odkrywki "Kazimierz, należącej do KWB Konin, trwała od 1965 do 2011 roku. Wydobyto z niej 131 mln ton surowca.
Jezioro Czarna Woda powstało w dawnym wyrobisku odkrywki "Gosławice". Jego powierzchnia wynosi 32,5 ha. Teren wokół zbiornika został wyrównany i obsadzony drzewami i krzewami. Dzisiaj jest to popularne wśród mieszkańców miejsce rekreacji i wypoczynku. Nieopodal Jeziora czarna Woda znajduje się drugi mniejszy zbiornik (3,8 ha), utworzony w miejscu osadnika wody przemysłowej z brykietowni.
Należąca do KWB Konin odkrywka "Gosławice była eksploatowana w latach 1957 - 1974. Wydobyto z niej prawie 39 mln ton węgla. Była pierwszą konińska odkrywką, w której zastosowano wielkogabarytowe koparki i zwałowarki o dużej wydajności.
Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej Uniwersytetu Warszawskiego otwarto w 2015 r. w nieczynnym kamieniołomie "Korzecko". Wcześniej wyrobisko przez lata służyło studentom geologii do ćwiczeń terenowych.
Obecnie korzystają oni z nowoczesnego ośrodka naukowo - badawczego. Centrum składa się z pięciu połączonych ze sobą budynków. Znajdują się z nim laboratoria, a także sale wykładowe i konferencyjne. Kompleks jest zasilany w 90% z odnawialnych źródeł energii.
W kamieniołomie przez 600 lat eksploatowano dolomity i wapienie. W pobliżu można napotkać także ślady dawnego górnictwa rud ołowiu. Po zakończeniu eksploatacji surowca w 1981 r. utworzono tu rezerwat. Ochroną objęto cześć kamieniołomu wraz z Górą Rzepka i Górą Beylina.
Opracowanie: Anna Bagińska, Andrzej Rudnicki, Anita Starzycka, Jan Purski, Paweł Derkowski
Projekt graficzny: Monika Cyrklewicz
