10 lipca 2021 r. o godz. 02:14:43.2 UTC (07:14:43.2 czasu lokalnego) w centralnej części Tadżykistanu miało miejsce silne trzęsienie ziemi. Jego magnitudę oceniono na M5.9. Do dnia opracowania raportu, czyli do 19 lipca br. było to jedno z najsilniejszych zjawisk sejsmicznych zarejestrowanych w lipcu na świecie. Epicentrum zdarzenia zlokalizowano około 171 km na południowy wschód od miejscowości Khujand, zamieszkałej przez 144 tys. mieszkańców oraz 28 km na wschód od miejscowości Rasht (10.7 tys. mieszkańców). Źródło wstrząsów według European Mediterranean Seis-mological Centre (EMSC) znajdowało się na głębokości 10 km.
Jak poinformował Tadżycki komitet ds. sytuacji kryzysowych , trzęsienie ziemi spowodowało śmierć pięciu osób. Przyczyniło się także do zniszczenia dziesiątek domów oraz części linii energetycznych.
Parametry zjawiska sejsmicznego z 10 lipca 2021 r., godz. 02:14:43.2 (UTC), region: Tadżykistan
Lokalizacja epicentrum trzęsienia ziemi o magnitudzie M5.9 z 10 lipca 2021 r., godz. 02:14:43.2 UTC na terytorium Tadżykistanu (oprac. PSG, mapa bazowa USGS).
Lokalizacja epicentrum zjawiska sejsmicznego o magnitudzie M5.9 z 10 lipca 2021 r., godz. 02:14:43.2 UTC (oprac. EMSC)
Opisywane zjawisko było odczuwalne w umiarkowanym i silnym stopniu w obszarze epicentralnym. Na poniższym rysunku zaprezentowano mapy intensywności i zasięgu odczuwalności zdarzenia. Według relacji respondentów Europejskiego Śródziemnomorskiego Centrum Sejsmologii (EMSC) zjawisko było odczuwalne nie tylko na obszarze Tadżyki-stanu (np. Duszanbe), ale również w sąsiadującym z nim Uzbekistanie (Taszkient).
Mapy zasięgu intensywności i odczuwalności trzęsienia ziemi o magnitudzie M5.9 z 10 lipca 2021 r. z epicentrum zloka-lizowanym w centralnej części Tadżykistanu – oprac. USGS (pierwsza mapa) oraz UMSC (druga mapa).
Trzęsienie ziemi nie było bezpośrednio poprzedzone innymi zjawiskami o magnitudzie większej lub równej M2.5. Ostatnie zjawisko miało miejsce w dniu poprzedzającym opisywany wstrząs, czyli 9 lipca br., o godz. 01:38:35 UTC, na północny zachód od wstrząsu głównego, na głębokości 152 km i miało magnitudę M4.4 (~24h36’ przed wstrząsem M5.9). Charakterystyka aktywności sejsmicznej w Tadżykistanie mierzona dobową liczbą zidentyfikowanych zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>=2.5 w okresie od 4 do 16 lipca 2021 r. została przedsta-wiona na poniższym rysunku.
Charakterystyka aktywności sejsmicznej w Tadżykistanie mierzona dobową liczbą zidentyfikowanych zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>=2.5 w okresie od 4 do 16 lipca 2021 r. Czerwoną ramką została wyróżniona data wystąpienia zjawiska – oprac. PSG na podst. danych EMSC.
W okresie poprzedzającym zjawisko i po jego wystąpieniu, w okresie od 4 do 16 lipca 2021 r. w Tadżykistanie zarejestrowano 14 zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>=2.5, w tym trzy zjawiska o magnitudzie M>4.5. Epicentra dziewięciu z przedstawionych zjawisk znajdują się wzdłuż regionalnych uskoków. Północna część Main Pamir Thrust powo-duje wiele płytkich trzęsień ziemi.
Lokalizacja epicentrum trzęsienia ziemi o magnitudzie M5.9 z 10 lipca 2021 r. w centralnej części Tadżykistanu oraz epicentrów wstrząsów o magnitudzie M>=2.5, zarejestrowanych przed oraz po wstrząsie głównym w okresie od 4 do 16 lipca 2021 r. (oprac. PSG, dane EMSC, mapa bazowa USGS, przedstawia zjawiska z okresu 1900-2016).
Statystyka zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>=2.5 zarejestrowanych od 4 do 16 lipca 2021 r. w Tadżykistanie (dane EMSC).
Dodatkowo została przeanalizowana aktywność sejsmiczna wzdłuż uskoków regionalnych w okresie od 1 stycznia 2004 r. do 16 lipca 2021 r. Jej statystyczny obraz mierzony liczbą (miesięcznych i dobowych) zidentyfikowanych zjawisk sejsmicznych o magnitudzie M>=2.5 zaprezentowano na poniższym rysunku. Na kolejnym rysunku zaprezentowano lokalizację epicentrów tych 869 zdarzeń sejsmicznych. Na obu rysunkach zdarzenie z 10 lipca 2021 r. zostało wyróżnione poprzez ujęcie opisu jego parametrów w czerwoną ramkę.
Charakterystyka aktywności sejsmicznej w obszarze regionalnego uskoku w Tadżykistanie mierzona liczbą zidentyfikowanych zdarzeń sejsmicznych (w ciągu danego miesiąca lub danej doby) o magnitudzie M>=2.5 w okresie od 1 stycznia 2004 r. do 16 lipca 2021 r. z zaznaczonymi datami wystąpienia znaczących zjawisk wraz z parametrami tych zjawisk (oprac. PSG na podst. danych EMSC).
Lokalizacja epicentrów zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>=2.5 zarejestrowanych w obszarze regionalnego uskoku w Tadżykistanie w okresie od 1 stycznia 2004 r. do 16 lipca 2021 r. wraz z parametrami znaczących zjawisk (oprac. PSG, dane EMSC, mapa bazowa USGS).
Analiza wykresów przedstawionych na rysunku pozwala na identyfikację lokalnych ekstremów (okresów) podwyższonej aktywności sejsmicznej. Maksimum liczby zidentyfikowanych zdarzeń sejsmicznych w ciągu miesiąca zostało osiągnięte w 2008 r., po zjawisku o magnitudzie M6.2 (5 października 2008 r., o godz. 15:55:24 UTC), a maksimum dla doby dla zjawiska M5.7 (6 lipca 2006 r., o godz. 03:57:54 UTC). W przypadku opisywanego zjawiska z 10 lipca br. jest jedynie w niewielkim stopniu wyższa od średniej dla tego regionu.
Statystyka zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>=2.5 zarejestrowanych w okresie od 1 stycznia 2004 r. do 16 lipca 2021 r. w obszarze regionalnego uskoku w Tadżykistanie (dane EMSC).
Lista znaczących zjawisk, które miały miejsce w obszarze regionalnego uskoku w Tadżykistanie w okresie od 1 stycznia 2004 r. do 16 lipca 2021 r. (dane EMSC).
Omawiane trzęsienie ziemi rejestrowane było również w sieci PSG_Sejs_NET państwowej służby geologicznej. Na po-niższym rysunku pokazano zapisy falowe składowych Z, N, E wektora prędkości fal sejsmicznych zarejestrowane na stacji PG14 monitoringu sejsmicznego w laboratorium geodynamicznym PSG w Hołownie w gm. Podedwórze w pow. parczewskim.
Odległość stacji PG14 od epicentrum wstrząsów wynosi ok. 3900 km (35°). Pierwsze wstąpienia fal sejsmicznych zarejestrowane zostały na stacji o godz. 02:21:35.5 (UTC), tj. po upływie 6 min 52.3 s od momentu zdarzenia.
Obraz falowy z zapisem rejestracji trzęsienia ziemi o magnitudzie M5.9 z epicentrum w centralnej części Tadżykistanu z 10 lipca 2021 r., godz. 02:14:43.2 (UTC) zarejestrowane przez szerokopasmową stację sejsmologiczną PSG zlokalizowaną w laboratorium geodynamicznym w Hołownie (PG14), w gm. Podedwórze w pow. parczewskim. Czerwonym kolorem zaznaczone zostały wstąpienia fal.
Trzęsienie ziemi o magnitudzie M5.9 z 10 lipca 2021 r. z centralnej części Tadżykistanu w laboratorium geodynamicznym stacji PSG w Hołownie odwzorowało się również w zapisie monitoringu składowej pionowej siły ciężkości. Obraz falowy zjawiska, który został zarejestrowany grawimetrem pływowym gPhoneX nr 165 zainstalowanym na wspólnym słupie pomiarowym w sąsiedztwie z sejsmometrem stacji PG14 zaprezentowano na poniższym rysunku.
Fragment zapisu z monitoringu grawimetrycznego pola siły ciężkości na stacji PSG PG14 w Hołownie (gm. Podedwórze, pow. parczewski) zarejestrowany w trakcie przejścia przez punkt obserwacji grawimetrycznych fal sejsmicznych wygenerowanych w ognisku trzęsienia ziemi o magnitudzie M5.9 z 10 lipca 2021 r., godz. 02:14:4323 (UTC). Czerwonym kolorem został zaznaczony moment rejestracji pierwszych wstąpień fal sejsmicznych.
Na rysunku zaprezentowane zostały trzy ścieżki z monitoringu pola grawitacyjnego zarejestrowane w trakcie przejścia przez punkt obserwacji fal sejsmicznych wygenerowanych w źródle trzęsienia ziemi z epicentrum w centralnej części Tadżykistanu. Pierwsza ścieżka (wykres A) pokazuje zmiany przyspieszenia pionowej składowej pola siły ciężkości, druga (wykres B) zmiany składowej pionowej prędkości gruntu, zaś ścieżka trzecia (wykres C) zmiany położenia (amplituda składowej pionowej) drgań podłoża w punkcie obserwacji.
Informację przygotował zespół z Centrum Geozagrożeń: Tomasz Czerwiński, Mirosław Musiatewicz, Przemysław Kowalski i Kamila Karkowska
Opracowanie: Maja Kowalska, Zakład Kartografii Geologicznej
