Informacje ogólne
Jednym z ustawowych zadań PIG-PIB jako państwowej służby geologicznej jest rozpoznawanie i monitorowanie zagrożeń geologicznych. Do tych celów kilkanaście lat temu powołano Centrum Geozagrożeń, w którym obecnie zatrudnionych jest około 40 osób, oraz uruchomiono tworzenie Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO), które mają służyć głównie wsparciu administracji rządowej i samorządowej. Na obecną chwilę baza danych SOPO zawiera informacje o około 88 500 osuwiskach, z czego około 82 000 znajduje się w Karpatach i w Zapadlisku przedkarpackim. Najważniejsze informacje o SOPO można znaleźć na stronie Centrum Geozagrożeń w PIG-PIB: https://www.pgi.gov.pl/centrum-geozagrozen.html, a z lokalizacją dotychczas rozpoznanych osuwisk można zapoznać się za pośrednictwem internetowej aplikacji: https://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO/Wyszukaj3
Największe zagrożenia związane z osuwiskami występują w Karpatach, co ma związek ze specyficzną (fliszową) budową geologiczną, mniejsze zagrożenia przypisuje się niektórym rejonom Sudetów i Gór Świętokrzyskich, Wyżyn Polskich i in.
Osuwiska uruchamiane są najczęściej w wyniku intensywnych opadów atmosferycznych. W przypadku gdy suma opadów przez 7 kolejnych dni przekroczy 200 mm, może dojść do uaktywnienia się osuwisk zwietrzelinowych i skalno-zwietrzelinowych, natomiast w przypadku przekroczenia opadu wynoszącego 100 mm dochodzić może do osuwisk płytszych zwietrzelinowych. Osunięcia mogą być bardzo dynamiczne, jak i bardzo powolne. W przypadku podcięcia zboczy przez wezbrane rzeki i potoki możliwe jest powstanie osuwisk o charakterze erozyjnym. Z wszystkimi tymi czynnikami mieliśmy do czynienia w ostatnich dniach. Wszystkie tego rodzaju przypadki mogą stanowić zagrożenie dla ludzi i infrastruktury oraz powodować straty materialne.
Najbardziej zagrożone osunięciami są miejsca, gdzie już wcześniej zidentyfikowano osuwiska. Mają one tendencję do reaktywacji, ponieważ podłoże skalne zostało już zruszone wcześniejszymi ruchami masowymi. Należy podkreślić, że po ostatniej dużej powodzi na południu Polski na przełomie maja i czerwca 2010 roku PIG-PIB jako państwowa służba geologiczna w ciągu następujących po niej miesięcy przeprowadził ponad 1340 interwencji dotyczących osuwisk, przy czym zdecydowana większość dotyczyła reaktywacji starych osuwisk.
W ramach SOPO poza bieżącym rozpoznaniem, ewidencjonowaniem i monitorowaniem osuwisk na terenie Polski, w sytuacjach kryzysowych prowadzone są tzw. prace interwencyjne. Kończą się one wykonaniem kart rejestracyjnych, które są dokumentem podstawowym na obszarach objętych ruchami masowymi. Dodatkowo, dane o osuwiskach z bazy danych SOPO są wykorzystywane przez administrację samorządową w planowaniu przestrzennym.
Obecna sytuacja osuwiskowa
Intensywne i rosnące opady atmosferyczne w południowej Polsce skłoniły Centrum Geozagrożeń PIG-PIB do wydania w dniu 13.09.2024 ostrzeżenia o zagrożeniu osuwiskowym, które dotyczyło głównie Karpat i Sudetów, a zostało także skierowane bezpośrednio do Wydziałów Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędów Wojewódzkich w Krakowie, Katowicach, Opolu i Wrocławiu: https://www.pgi.gov.pl/osuwiska/sopo-aktualnosci/szczegoly/15550-ostrzezenie-o-zagrozeniu-osuwiskowym-komunikat-panstwowej-sluzby-geologicznej-nr-2-2024.html. Wg informacji z tych jednostek informacja ta została następnie rozesłana do jednostek samorządowych szczebla powiatowego i gminnego.
Biorąc pod uwagę rozkład przestrzenny opadów, należy oczekiwać, iż najbardziej zagrożonymi na aktywację osuwisk są obszary Pogórza Karpackiego, w szczególności w województwie śląskim i małopolskim (Pogórze Śląskie, także Pogórze Wielickie). Możliwym zagrożeniem jest również rozwój osuwisk związanych z boczną erozją wywołaną przez cieki wodne. Możliwe są również osunięcia w innych częściach Karpat, zwłaszcza w Beskidach. Tam jednak intensywność zabudowy jest mniejsza, stąd także zagrożenie zabudowy i infrastruktury przez możliwe ruchy osuwiskowe jest odpowiednio mniejsze. W rejonie, gdzie zanotowano najwyższe opady, czyli w Sudetach, możliwe są również lokalne osunięcia, ale ilość takich przypadków powinna być mniejsza niż w Karpatach.
Obecnie w obszarach zagrożonych mamy do czynienia z dużym nasączeniem górotworu wodą, z istotnym ryzykiem samoczynnej aktywacji osuwisk. Dodatkowym czynnikiem inicjującym mogą być nawet niewielkie opady kilka dni po głównej fali opadów. Należy pamiętać, że osuwiska zwykle uruchamiane są z pewnym opóźnieniem w stosunku do zaistniałych opadów. Dlatego mimo malejącego zagrożenia powodziowego, zagrożenie uaktywnienia się osuwisk będzie wysokie w kolejnych kilku tygodniach.
Należy spodziewać się zarówno osuwisk małych i płytkich, jak również dużych i głębokich. Ich skalę (a tym bardziej dokładną lokalizację) trudno oszacować, ale zapewne należy liczyć się z liczbą co najmniej kilkaset osuwisk w perspektywie najbliższych miesięcy. Mogą one zagrażać życiu i zdrowiu mieszkańców oraz mieniu. Wg stanu na 18 września 2024 g. 15.00 odnotowano do tej pory uaktywnienie trzech osuwisk i wysłane zostały tam służby Centrum Geozagrożeń PIG-PIB.
W przypadku pojawienia się niepokojących przejawów ruchów masowych ziemi, zagrażających obiektom budowlanym i infrastrukturze technicznej, a także mogących prowadzić do powstania realnego zagrożenia dla życia i zdrowia mieszkańców, należy je zgłaszać niezwłocznie do jednostek samorządowych, które w kolei powinny niezwłocznie zgłosić ten fakt do Centrum Zagrożeń PIG – PIB:
email: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
telefon: 12 290 13 85
Inne dane kontaktowe:
Dr Tomasz Wojciechowski - Kierownik Centrum Geozagrożeń, tel. 12 290 13 85, tel. kom. 783 834 013, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Dr Paweł Kwecko - Zastępca Kierownika Centrum Geozagrożeń, tel.: 22 459 25 22, tel. kom. 512 536 490, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
W sytuacjach kryzysowych pracownicy Centrum Geozagrożeń w PIG-PIB są gotowi na wsparcie merytoryczne dla sztabów kryzysowych każdego szczebla w zakresie określenia stopnia i miejsca zagrożenia.
