Geolodzy z PIG-PIB odwiedzili dawną kopalnię niklu, chryzoprazu i opalu w Szklarach

W lipcu 2024 r. pracownicy Zakładu Geologii Środowiskowej Państwowego Instytutu Geologicznego-PIB podczas jednej z delegacji odwiedzili Podziemną Trasę Edukacyjną w Szklarach Huta - unikatowe miejsce w świecie ze względu na występujące tutaj kamienie jubilerskie, między innymi chryzoprazy, karneole i opale.

O tym wyjątkowym miejscu opowiada Dariusz Domagała – przewodnik, właściciel oraz inicjator utworzenia podziemnej trasy w kopalni.

- Dzisiejsza podziemna trasa edukacyjna to pozostałości po kopalni rud niklu, która funkcjonowała od około 1895 - 1900 roku. Początkowo eksploatacja odbywała się metodą podziemną. Przy okazji prowadzono wydobycie złóż magnezytu i kamieni – chryzoprazów i opali. Po 1947 roku władze sowieckie rozpoczęły eksploatację metodą odkrywkową, co miało destrukcyjny wpływ na infrastrukturę podziemną. Ostatecznie zamknięcie kopalni nastąpiło w 1993 roku. Obecnie udostępniony do zwiedzania fragment związany jest ze sztolnią „Robert” – jedyną pozostałością po gęstej sieci tuneli o niegdyś łącznej długości 140 km.

chodnik podziemnej kopalni

Odcinek z obudowami drewnianymi, oraz stalowymi, typu SV

Ze względu na wyjątkowe walory geologiczno–przyrodnicze "Sztolnia Robert” w Szklarach" w 2018 roku uzyskała status stanowiska dokumentacyjnego. Przedmiot ochrony stanowią nieobudowane odcinki wyrobiska sztolni. Łącznie z obszaru Szklar opisano aż 81 minerałów, co sprawia, że miejsce to jest ewenementem przyrodniczym na skalę Europy. Kopalnia jest znana przede wszystkim z chryzoprazów, karneoli i opali.

Chryzopraz i karneol to barwne odmiany chalcedonu – skrytokrystalicznej, porowatej odmiany kwarcu. Występuje jako minerał wtórny, zwłaszcza w skałach wulkanicznych. Jest również składnikiem żył mineralnych, tworzy pokrywy naciekowe na powierzchni skał oraz wypełnia próżnie i szczeliny skalne. Wydziela się z gorących roztworów. Niektóre chalcedony powstały z opali, które utraciły wodę, przechodząc z ciała bezpostaciowego w krystaliczne. Karneol ma barwę różową (łac. carnis – mięso, ciało), czerwoną do czerwonobrunatnej. Zabarwienie jest wynikiem rozporoszonych związków żelaza, głównie wodorotlenku, nadającemu karneolowi charakterystycznego brunatnego odcienia. W Szklarach występuje w serpentynitach.

minerał karneol

Karneol (czerwona odmiana chalcedonu, w centrum zdjęcia ) oraz żyły karneolu. Widoczny także pimelit (krzemian niklowo-magnezowy, barwa zielona) oraz inne mineralizacje z grupy krzemionki, barwne odmiany chalcedonu i opalu, często w formach tzw. przejściowych (barwy od mlecznej, przez brązową, po czarną)

Piękna, zielona barwa chryzoprazu jest natomiast wynikiem domieszki związków niklu (gr. khrysos – złoto i prasinos – zielonkawy). W przyrodzie występuje bardzo rzadko, głównie w obrębie wietrzejących skał serpentynitowych. Do połowy wieku XIX złoże w Szklarach było największe na świecie. W sztolni można podziwiać przede wszystkim pozostałości po głównej żyle chryzoprazu widocznej na suficie korytarzy.

chryzopraz minerał

Chryzopraz i jego odmiana barwna uznana za najpiękniejszą, tzw. „zielone jabłuszko”

- Chryzopraz ze Szklar nazywany jest „dolnośląskim zielonym złotem” z racji występującej w kopalni najpiękniejszej jego jabłkowozielonej odmiany. Drugim miejscem w świecie, ze złożami konkurencyjnych jakościowo do naszych chryzoprazów oraz opali, jest Australia - podkreśla Dariusz Domagała.

Opal to uwodniona krzemionka (gr. opallios – połączenie dwóch wyrazów starogreckich: „wzrok” oraz „zmiana”). Nie jest ciałem krystalicznym, lecz bezpostaciowym. Tworzy naskorupienia i formy groniaste, występuje także w postaci nacieków. Zjawisko opalizacji, polegające na intensywnej grze barw, występuje jedynie w opalach szlachetnych.

Opale ze Szklar w większości należą do kamieni nieszlachetnych. W sztolni można zobaczyć opale mleczne, mleczne z niebieskawym zabarwieniem, opale miodowe, zielone prazoopale, czy bezbarwne hiality.

Podczas zwiedzania trasy turystycznej można przyjrzeć się ww. minerałom, które pozostały w wyrobisku, na ociosach i stropie oraz wyeksponowanym na podziemnej wystawie, zlokalizowanej w obrębie byłego schronu przeciwatomowego, będącego integralną częścią infrastruktury kopalni.

Minerały z wystawy pochodzą z kolekcji prywatnej oraz są udostępnione przez Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego. Więcej informacji na temat Podziemnej Trasy Turystycznej na stronie: www.kopalniaszklary.pl.

Tekst: Kamila Broda