W dniach 5–6 listopada 2024 r. w Głównym Instytucie Górnictwa – PIB w Katowicach odbyły się międzynarodowe warsztaty dotyczące najlepszych praktyk z zakresu monitorowania, ujmowania oraz wykorzystania metanu z kopalń węgla (International Workshop on Best Practices in Coal Mine Methane Monitoring, Capture, and Use). Warsztatom towarzyszyły dwie sesje terenowe, zaaranżowane 7 i 8 listopada w kopalniach węgla kamiennego. Warsztaty zostały zorganizowane przez Grupę Ekspertów ds. Metanu z Kopalń Węgla i Sprawiedliwej Transformacji działającą przy Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ we współpracy z Międzynarodowym Centrum Doskonałości ds. Metanu z Kopalń Węgla w Polsce (ICE–CMM Poland) oraz amerykańską organizacją ekologiczną Clean Air Task Force.
Do Katowic przybyli eksperci zajmujący się problematyką metanu z kopalń węgla z krajów Europy i Ameryki Północnej, a nawet z dalekiej Azji – Chin i Japonii, w tym – przedstawiciele chińskiego Centrum Doskonałości ds. Metanu z Kopalń Węgla (RCE-CMM) z jego wiceprezydentem Shen Jinmingiem. Warsztatom przewodzili Raymond Pilcher – przewodniczący Grupy Ekspertów ds. Metanu z Kopalni Węgla i Sprawiedliwej Transformacji oraz Felicia Ruiz – dyrektor ds. międzynarodowej współpracy w zakresie metanu w Clean Air Task Force, wcześniej pracująca w amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (EPA), gdzie kierowała globalnymi działaniami na rzecz redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym.
To międzynarodowe wydarzenie było doskonałą okazją do wymiany doświadczeń pomiędzy ekspertami zajmującymi się problematyką metanu z pokładów węgla, pracownikami branży wydobywczej odpowiedzialnymi za gospodarkę metanem i jego wykorzystanie w zakładach górniczych, przedstawicielami firm wspierających sektor górniczy, a także członkami organizacji i instytucji działających na rzecz redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym. Integracja tych środowisk stwarza szansę na wypracowanie metod pozwalających na redukcję emisji metanu z kopalń węgla na całym świecie poprzez jego efektywne ujmowanie i wykorzystanie jako surowiec energetyczny lub poprzez jego bezpieczną dla środowiska utylizację.
Państwowy Instytut Geologiczny – PIB od 2017 r. jest jednym z członków Międzynarodowego Centrum Doskonałości ds. Metanu z Kopalń Węgla w Polsce, działającego pod auspicjami UNECE. Reprezentantem PIG-PIB w prezydium ICE-CMM jest dr Janusz Jureczka, dyrektor Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB, członek Międzynarodowej Grupy Ekspertów ds. Metanu.
W warsztatach brali udział również pracownicy oddziału: dr Joanna Fajfer, dr Weronika Nadłonek, mgr Katarzyna Strzemińska, mgr inż. Jerzy Hadro, mgr Włodzimierz Krieger, mgr Grzegorz Suszka, mgr inż. Michał Rolka i mgr Jarosław Kosmala.
Uczestnicy warsztatów mieli okazję wysłuchać wystąpień specjalistów z Polski, Czech, Francji, Niemiec, Ukrainy, Serbii, Bośni i Hercegowiny, Stanów Zjednoczonych, Kanady i Chin. Główne zagadnienia poruszane podczas referatów dotyczyły:
- emisji metanu z kopalń węgla w wybranych państwach członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych;
- technologii wychwytywania, utylizacji i wykorzystania metanu z powietrza wentylacyjnego (VAM);
- metod monitoringu wielkości emisji metanu z kopalń węgla;
- regulacji prawnych dotyczących redukcji emisji metanu oraz wyzwań związanych z ich wdrażaniem;
- zamykania kopalń i zmian przeznaczenia terenów pogórniczych.
Wśród prelegentów nie zabrakło członków ICE–CMM Poland, którzy w swoich prezentacjach przedstawili realizowane w Polsce projekty z zakresu redukcji emisji metanu z kopalń węgla kamiennego, a także omówili sytuację polskiego sektora górniczego w świetle przyjętego Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1787 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym. Jednym z nich był dr Janusz Jureczka, którego referat poświęcony był omówieniu wyzwań i problemów związanych z implementacją rozporządzenia w odniesieniu do zamkniętych kopalń węgla kamiennego w Polsce, szczególnie w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym.
Dr Janusz Jureczka (PIG-PIB) w trakcie prezentacji nt. implementacji rozporządzenia metanowego Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do zamkniętych kopalń węgla kamiennego, fot. K. Strzemińska
Uczestnicy warsztatów w trakcie sesji referatowej w siedzibie Głównego Instytutu Górnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego w Katowicach, fot. GIG
Pracownicy Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB uczestniczący w sesji referatowej (od lewej): dr Joanna Fajfer, mgr inż. Jerzy Hadro, mgr Jarosław Kosmala, mgr Grzegorz Suszka, dr Weronika Nadłonek, mgr Katarzyna Strzemińska, dr Janusz Jureczka, fot. S. Swaczyna
W ramach pierwszej sesji terenowej, uczestnicy warsztatów odwiedzili stację odmetanowania KWK „Budryk” w Chudowie. Kopalnia „Budryk” należąca do JSW S.A. jest obecnie najgłębszą kopalnią węgla kamiennego w Polsce. W trakcie oprowadzania po zakładzie mgr inż. Artur Badylak, dyrektor Biura Odmetanowania i Gospodarki Metanem w JSW S.A., przedstawił technologię ujmowania metanu oraz jego wykorzystania do zasilania układów kogeneracyjnych na potrzeby kopalni.
W 2023 r. w procesie eksploatacji węgla w kopalniach JSW wydzieliło się prawie 362,8 mln m3 metanu, z czego do produkcji energii elektrycznej i cieplnej wykorzystano 86 mln m3. Spółka realizuje program redukcji emisji metanu, którego celem jest zwiększenie efektywności odmetanowania kopalń do poziomu powyżej 50% w 2025 r. i wzrost wykorzystania ujętego metanu do powyżej 90%. Warto podkreślić, że PIG-PIB uczestniczy wspólnie z JSW w realizacji unijnego projektu REM, którego celem jest określenie możliwości ujęcia metanu ze zrobów poeksploatacyjnych czynnej kopalni, a następnie jego wykorzystanie w nowoczesnej stacji odmetanowania, dostosowanej do zagospodarowania gazu o niskim stężeniu metanu. Prace te wraz z budową instalacji demonstracyjnej prowadzone są w kopalni „Pniówek”.
KWK „Budryk” – uczestnicy warsztatów w trakcie wizyty w stacji odmetanowania w Chudowie, fot. D. Lach, JSW
Ostatni dzień obejmował wyjazd do Mikołowa na Kopalnię Doświadczalną „Barbara” Głównego Instytutu Górnictwa - PIB, będącą unikatowym w skali światowej poligonem doświadczalnym do przeprowadzania badań wybuchów gazów i pyłów, a także testowania nowych technologii w warunkach zbliżonych do panujących w podziemnych zakładach górniczych. W czasie wizyty zastępca dyrektora kopalni, dr inż. Robert Hildebrandt przedstawił historię kopalni oraz omówił realizowane przez zakład projekty badawcze z zakresu redukcji emisji metanu z kopalń węgla kamiennego.
Pokaz sposobów gaszenia pożaru metanu w kopalni Barbara Doświadczalna. Fot. M. Rolka
Pokaz eksplozji pyłu węglowego w kopalni Barbara Doświadczalna. Fot. M. Rolka
Następnie uczestnicy mieli okazję zjechać szybem górniczym na poziom 46 m p.p.t., gdzie zostali oprowadzeni po wyrobiskach oraz zostały im przedstawione instalacje służące do uzyskiwania rzeczywistych warunków przemysłowych w trakcie wykonywanych badań. Kulminacyjnym momentem była możliwość obserwacji kontrolowanego wybuchu pyłu węglowego oraz metody gaszenia pożaru powstałego wskutek zapłonu metanu.
Wizyta na dole Kopalni Doświadczalnej „Barbara” w Mikołowie, fot. M. Rolka
Pracownicy PIG-PIB na Kopalni Doświadczalnej „Barbara” (od lewej): mgr Jarosław Kosmala, dr Weronika Nadłonek, mgr Włodzimierz Krieger, mgr inż. Michał Rolka
Więcej informacji na temat warsztatów dostępnych jest pod adresem internetowym: https://unece.org/info/events/event/394290
Informacje na temat działań i celów Międzynarodowego Centrum Doskonałości ds. Metanu z Kopalń Węgla w Polsce (ICE–CMM Poland) można znaleźć na stronie: https://www.cmm-energy.eu/pl/ice-cmm/
Tekst: Jarosław Kosmala
