7 października 2024 r. w siedzibie UNESCO w Paryżu odbyła się konferencja z okazji Międzynarodowego Dnia Georóżnorodności (MDG). Inicjatorami tej idei była czwórka wybitnych profesorów: José Brilha (Portugalia), Murray Gray i Jack Matthews (Wielka Brytania) i Zbigniew Zwoliński (UAM, Polska). Swoje działania o ustanowienie takiego dnia rozpoczęli w 2020 r., a już 23 października 2021 r. podczas 41. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO ustalono, że począwszy od 2022 r. dzień 6 października będzie corocznym, Międzynarodowym Dniem Georóżnorodności. Zgodnie z tą dość krótką tradycją UNESCO organizuje okolicznościową konferencję, w trakcie której przedstawiciele państw-inicjatorów wygłaszają referaty. W tym roku do współorganizacji konferencji zaproszony został Kazachstan, a dodatkowo, na zaproszenie dr Özlem Adiyaman Lopes (UNESCO) w konferencji wziął udział prof. Stanisław Wołkowicz (PIG-PIB).
Prof. Stanisław Wołkowicz podczas konferencji UNESCO
Konferencja, moderowana przez Kristofa Vanderberghe’a, szefa Sekcji Nauk o Ziemi i redukcji ryzyka od zagrożeń naturalnych (Chief of the Section for Earth Sciences and Geo-Hazard Risk Reduction) rozpoczęła się od wystąpień ambasadorów państw – inicjatorów MDG. W imieniu Polski przemawiał Stały Przedstawiciel RP przy UNESCO w Paryżu Ambasador Mariusz Lewicki.
Jako ostatni zabrał głos Ambasador Kazachstanu, kraju współorganizującego w tym roku obchody, Askar Abdrakhmanov, który z ogromnym znawstwem przedmiotu przedstawił potencjał geoturystyczny swojego kraju. Jego prezentacja zawierała bardzo liczne zdjęcia ilustrujące piękno przyrody nieożywionej, począwszy od Niziny Nadkaspijskiej, Jeziora Aralskiego aż po wschodnie krańce z wysokogórskimi krajobrazami zachodnich części łańcuchów Ałtaju i Tienszanu. Pomimo bardzo dużego potencjału w Kazachstanie nie ma żadnego geoparku rangi UNESCO. Mogą natomiast poszczycić się pięcioma obszarami wpisanymi na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ale są to obiekty dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (przyroda ożywiona).
W dalszej części konferencji wygłoszone zostały cztery referaty przez przedstawicieli Wielkiej Brytanii, Portugalii i Polski. Dr Kirstin Lemon z British Geological Survey przedstawiła referat pt. "Geodiversity for the SDGs: examples from UNESCO Global Geoparks in UK", a Joanna Rodrigues z University of Minho w wystąpieniu "Geodiversity from concept to concreto examples" przedstawiła drogę, jaką należy przejść od pomysłu utworzenia geoparku aż do jego utworzenia.
Prof. Zbigniew Zwoliński (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) w swoim wystąpieniu pt. "Designing a new geodiversity assessment standard" przedstawił nową metodę waloryzacji georóżnorodności obiektów, ilustrując ją przykładami z północno – zachodniej Polski.
Przedstawiciel PIG-PIB prof. Stanisław Wołkowicz, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami z dr Özlem Adiyaman Lopes wygłosił referat pt. "Conservation of geodiversity in Africa: support of the Polish Geological Institute through participation in the PanAfGeo Project". Afryka to ogromny kontynent, którego georóżnorodność jest opisywana w wielu artykułach i opracowaniach monograficznych. Niezwykle ciekawe obiekty są licznie odwiedzane przez turystów, a pomimo tego na terenie tego kontynentu są tylko dwa geoparki rangi UNESCO: Ngorongoro - Lengai w Tanzanii i M’Goun w Maroku. Dla porównania w Hiszpanii takich geoparków jest 17!
Wystąpienie prof. Stanisława Wołkowicza (pierwszy z prawej)
Prof. Stanisław Wołkowicz, który w fazie 2 Projektu PanAfGeo jest liderem Grupy Roboczej New Frontiers in Geosciences: Geoheritage and Geothermal Energy omówił działania PIG-PIB w Afryce w zakresie ochrony dziedzictwa geologicznego. W latach 2022 – 2024 zostały zorganizowane trzy szkolenia: w Pointe Noire (Republika Konga, w języku francuskim), w Lubango (Angola, w języku portugalskim) i w Lobatse (Botswana, w języku angielskim). W szkoleniach tych wzięło udział 66 uczestników, w tym 31 kobiet i 35 mężczyzn. Reprezentowali oni 31 państw Afryki i zostali wyselekcjonowani spośród 312 osób, które nadesłały aplikacje. Dodatkowo w szkoleniach uczestniczyło 10 osób oddelegowanych przez krajowe komitety UNESCO.
Jak z tego wynika problematyka ochrony georóżnorodności jest dostrzegana przez afrykańskie służby geologiczne, będące instytucjami, które powinny inicjować proces przygotowania dokumentacji służącej utworzeniu geoparku, począwszy od skali lokalnej czy regionalnej, poprzez geoparki rangi krajowej na randze ogólnoświatowej, akceptowanej przez UNESCO, kończąc.
Co jest zatem przyczyną tego, że pomimo tak dużego potencjału Afryka jest bardzo uboga w formalnie utworzone geoparki? Prawdą jest, że podstawowym zadaniem afrykańskich służb geologicznych jest problematyka złóż surowców mineralnych, w tym próba ucywilizowania górnictwa rzemieślniczego i małoskalowego (Artisanal and Smal Scale Mining – ASM), ale główną słabością jest brak odpowiednich regulacji prawnych, które umożliwiłyby systematyczną inwentaryzację i waloryzację stanowisk geologicznych. W dodatku regulacje te powinny być ujednolicone nie tylko w skali kontynentu, ale generalnie powinny być zgodne ze światowymi standardami, bo dopiero takie podejście umożliwi porównanie wartości geostanowisk w skali globalnej.
Stanisław Wołkowicz mówił o tym, że w trakcie przeprowadzonych szkoleń przekazywana była wiedza teoretyczna, w tym obowiązujące regulacje prawne rekomendowane przez UNESCO oraz obowiązujące w krajach Europy, a następnie w trakcie praktyk w terenie uczestnicy szkoleń opisywali wyselekcjonowane geostanowiska i dokonywali ich waloryzacji w oparciu o zunifikowane międzynarodowe formularze.
Jakie będą efekty przeprowadzonych szkoleń? Na konkrety zapewne przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać, ale pierwsze symptomy ożywienia w tej dziedzinie są już widoczne.
Po oficjalnej części obchodów Międzynarodowego Dnia Georóżnorodności odbył się spacer po głównym budynku UNESCU, w którym na jednej ze ścian można podziwiać dużego „abakana” (rodzaj tkaniny artystycznej będącej monumentalną kompozycją przestrzenną zbliżoną do rzeźby, autorstwa polskiej rzeźbiarki Magdaleny Abakanowicz – przyp. red.). Odkryciem wieczoru było to, że ambasador Kazachstanu, Askar Abdrakhmanov świetnie mówi po polsku.
Tekst: Stanisław Wołkowicz
