Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy stworzy na Śląsku tarczę cyberbezpieczeństwa sektora surowcowego Polski. O znaczeniu tej inicjatywy mówi prof. dr hab. Krzysztof Szamałek, dyrektor PIG-PIB. Wywiad ukazał się z dzienniku Rzeczpospolita z dnia 9 maja 2025 r. (link do wywiadu >>)
Świat zmaga się obecnie z zakłóceniami w łańcuchach dostaw i napięciami geopolitycznymi. Jakie działania podejmuje Państwowy Instytut Geologiczny w kontekście bezpieczeństwa surowcowego kraju?
Prof. Krzysztof Szamałek (KSz): Surowce krytyczne, w tym pierwiastki ziem rzadkich (REE), są dziś fundamentem transformacji energetycznej i cyfrowej. Niestety, ich dostępność uzależniona jest od globalnej geopolityki, której następstwem są zakłócenia dostaw. Chiny, odpowiadające za ponad 80% produkcji REE, kontrolują praktycznie cały światowy rynek. Dlatego tak ważne jest uniezależnienie się od zewnętrznych dostawców.
W PIG-PIB intensyfikujemy zarówno prace własne nad rozpoznaniem krajowych zasobów strategicznych surowców, jak i w ramach planowanego rządowego Krajowego programu poszukiwań surowców krytycznych. Jednym z elementów budowy systemu będzie powołanie Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych w naszym Oddziale Górnośląskim.
Zapowiada Pan przełom w cyfryzacji geologii. Czego dokładnie dotyczy ta transformacja?
KSz: Chodzi o coś więcej niż digitalizację dokumentów źródłowych. Stawiamy na nowoczesność. Cyfryzacja danych geologicznych to nie tylko potrzeba, to jeden z warunków niezbędnych do zapewnienia i utrzymania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa państwa. Nasz plan obejmuje stworzenie platformy eGeologia – zaawansowanego narzędzia e-usług, które umożliwi prosty, intuicyjny dostęp do danych geologicznych i hydrogeologicznych wszystkim: obywatelom, przedsiębiorcom i administracji. Wykorzystując technologię sztucznej inteligencji, platforma pozwoli na generowanie raportów, prowadzenie analiz, a także pełną elektroniczną obsługę procedur administracyjnych.
Pragnę podkreślić, iż prezentowana przez mnie wizja transformacji cyfrowej Państwowego Instytutu Geologicznego – PIB nie byłaby możliwa bez silnego impulsu, jaki nadał jej Główny Geolog Kraju, profesor Krzysztof Galos. To właśnie z jego inicjatywy opracowywana jest aktualnie nowa strategia cyfrowa Instytutu, obejmująca m.in. budowę Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych w Oddziale Górnośląskim oraz intensyfikowane są działania w zakresie integracji, udostępniania i ochrony danych geologicznych, w tym w aspekcie zapewnienia ich dostępności. Jego wizja nowoczesnej, cyfrowej służby geologicznej znalazła już pierwsze odzwierciedlenie w porozumieniu podpisanym pod koniec kwietnia br. przez PIG-PIB z Politechniką Warszawską. Porozumienie otwiera – w mojej ocenie – drogę do wspólnego rozwoju e-usług geologicznych i wdrażania komponentów systemów bezpieczeństwa danych.
Górnośląskie Centrum ma być tarczą cyberbezpieczeństwa sektora surowcowego Polski. Co to oznacza w praktyce?
KSz: Dane geologiczne to dziś element bezpieczeństwa gospodarczego państwa. W dobie cyberzagrożeń musimy je chronić. Dlatego prowadzimy rozmowy z Ministerstwem Cyfryzacji dotyczące utworzenia wspólnie z Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN z Krakowa — ISAC SIG, czyli Centrum Wymiany Informacji i Analiz dla Surowców i Georóżnorodności. Centrum to będzie fundamentem przyszłej infrastruktury cyberbezpieczeństwa w sektorze surowcowym. Chcemy zaprosić do współpracy największe spółki Skarbu Państwa, takie jak: KGHM, Jastrzębska Spółka Węglowa czy ORLEN, by budować politykę cyberobrony.
Docelowo ISAC SIG przekształci się w Centrum Zarządzania Bezpieczeństwem reagującym na incydenty zakłócenia bezpieczeństwa teleinformatycznego w Państwowym Instytucie Geologicznym (Security Operations Center PIG – PIB). Będzie to wsparcie nie tylko dla sektora przemysłowego, ale także dla administracji samorządowej czy administracji geologicznej. Zamierzamy w przyszłości w tym obszarze współpracować z Wojskami Obrony Cyberprzestrzeni, Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencją Wywiadu – bo wierzymy, że tylko wspólnie można skutecznie chronić dane o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa kraju.
Dlaczego wybraliście Śląsk jako lokalizację Centrum?
KSz: To wybór nie tylko racjonalny, ale i symboliczny. Śląsk był i pozostaje sercem polskiego przemysłu surowcowego. Tu toczy się proces transformacji regionu. Chcemy, by nasze Centrum wspierało lokalne władze i społeczności – dostarczając narzędzi do analizy zagrożeń geologicznych, planowania przestrzennego czy zarządzania wodami pokopalnianymi.
Na terenie Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB planujemy uruchomienie największej regionalnej filii Centralnego Archiwum Geologicznego – cyfrowego repozytorium dokumentacji, także mierniczo-geologicznej, tworzonego we współpracy z Wyższym Urzędem Górniczym. Ta dokumentacja – zamiast trafiać do Warszawy – zostanie w regionie, uporządkowana i dostępna online. Umożliwi to m.in. wsparcie samorządów w planowaniu przestrzennym i przeciwdziałaniu problemom, z którymi dziś zmagają się gminy po likwidacji zakładów górniczo-hutniczych.
Jak wygląda finansowanie tego ambitnego projektu?
KSz: Rozpoczęliśmy rozmowy z Ministerstwem Cyfryzacji, które traktujemy jako kluczowego partnera. Liczymy również na wsparcie władz wojewódzkich. Chcemy, aby projekt był wspólną inicjatywą Śląska. Będę zabiegał u Marszałka Województwa o pozyskanie środków na superkomputer dla Centrum – niezbędnego do modelowania zagrożeń geologicznych, hydrogeologicznych czy sejsmicznych.
To nie jest zwykła inwestycja w obszar IT. To inwestycja w bezpieczeństwo, transparentność i nową jakość usług publicznych. Wierzę, że nasze Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych stanie się punktem odniesienia dla nowoczesnej administracji cyfrowej.
Czy Centrum będzie też źródłem wiedzy dla społeczeństwa?
KSz: Oczywiście – jest to jeden z naszych kluczowych celów. Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych ma być nie tylko instytucją przetwarzającą dane na potrzeby administracji czy przemysłu, ale również otwartą platformą wiedzy i współpracy. Chcemy, by społeczeństwo – zwłaszcza mieszkańcy regionów takich jak Śląsk – miało realny dostęp do informacji, które wcześniej były trudno dostępne lub rozproszone. To istotne szczególnie w dobie cyfrowej transformacji, gdzie dane przestrzenne i surowcowe stają się fundamentem decyzji – także tych lokalnych, samorządowych czy inwestycyjnych.
Planujemy więc nie tylko uruchomienie cyfrowych e-usług, ale także stworzenie przestrzeni do dialogu i edukacji. Centrum będzie otwarte na współpracę z uczelniami wyższymi, szkołami technicznymi, instytutami badawczymi i organizacjami społecznymi. Mamy ambicję, by stało się ono miejscem, w którym nauka spotyka się z praktyką – gdzie studenci będą mogli uczyć się na rzeczywistych danych, a lokalne społeczności będą mogły lepiej zrozumieć, jakie zasoby kryją się na obszarach przez nie zamieszkiwanymi, dosłownie pod ich miastami.
Nowoczesna gospodarka surowcowa to nie tylko eksploatacja. To przede wszystkim zarządzanie informacją – inteligentne planowanie, odzysk surowców wtórnych, urban mining, przetwarzanie danych z pomocą AI i analiza ryzyka geozagrożeń. Dzisiejsze technologie obrazowania geologicznego i modelowania 3D pozwalają spojrzeć na „wyczerpane” zasoby w zupełnie nowy sposób – jako na potencjał, który można odzyskać lub bezpiecznie zagospodarować. Tworząc Centrum na Śląsku, przywiązujemy ogromną wagę do współpracy międzyinstytucjonalnej. Wierzymy, że jego powodzenie zależy od ścisłego partnerstwa z kluczowymi jednostkami, takimi jak Wyższy Urząd Górniczy, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie czy Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Wspólnie możemy nie tylko bezpiecznie przetwarzać dokumentację geologiczną i przeciwdziałać zagrożeniom, ale też budować społeczne zrozumienie dla wyzwań i szans, jakie niesie transformacja w sektorze surowcowym.
Co ta inicjatywa oznacza dla mieszkańców Śląska?
KSz: Przede wszystkim – konkretne korzyści. Mówimy o realnym wsparciu w budowie nowej, zrównoważonej gospodarki surowcowej, w której Śląsk nie będzie jedynie tłem transformacji, ale stanie się jej głównym beneficjentem. To region o ogromnym potencjale – z nowoczesną infrastrukturą, silnym zapleczem naukowym i głębokimi tradycjami przemysłowymi.
Nie chcemy, by był postrzegany jedynie przez pryzmat zamykanych kopalń. Chcemy, by był przestrzenią nowej aktywności gospodarczej. W praktyce oznacza to nowe miejsca pracy, inwestycje w cyfrowe technologie i inteligentne wykorzystanie zasobów – zarówno tych nadal dostępnych w ziemi, jak i tych, które można odzyskać dzięki nowoczesnym technologiom urban mining. Mamy na myśli m.in. wykorzystanie ciepła Ziemi, potencjał wód kopalnianych, czy odzysk surowców wtórnych. To nie są tylko hasła – to konkretne projekty, które chcemy realizować.
Śląsk ma szansę na drugą rewolucję surowcową – tym razem opartą na danych, analizach przestrzennych, sztucznej inteligencji i bezpiecznym dostępie do wiedzy geologicznej. Dzięki rozwijanym technologiom opartym o AI będziemy mogli jeszcze precyzyjniej prognozować zagrożenia środowiskowe, a tym samym lepiej chronić mieszkańców i infrastrukturę regionu.
Dlatego tak dużą wagę przykładamy do cyfryzacji danych geologicznych i tworzenia filii Centralnego Archiwum Geologicznego na Śląsku, po to aby ta wiedza była dostępna dla samorządów, powiatowych geologów i mieszkańców. To nie tylko przyszłość geologii – to fundament bezpiecznego rozwoju Śląska.
Jak podsumowałby Pan te działania?
KSz: Inwestycje w cyfryzację, bezpieczeństwo danych i nowoczesne technologie są elementem realizacji polskiej racji stanu. Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych PIG-PIB ma stać się cyfrowym filarem nowej polityki surowcowej państwa. Chcemy, by Polska nie tylko sprawnie reagowała na dynamicznie zachodzące światowe zmiany, ale również wyznaczała nowe kierunki działań i rozwoju. I wierzę, że to właśnie Śląsk stanie się miejscem, w którym ta zmiana się rozpocznie.
Publikacja artykułu została zrealizowana w ramach zadania „Współpraca krajowa w zakresie geologii i promocja działań państwowej służby geologicznej w latach 2024 – 2026” i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
