Relacja z konferencji "Osuwiska – skutki – badania – praktyka" w Moguncji

Seminaria szkoleniowe poświęcone tematyce osuwiskowej odbywają się w Niemczech cyklicznie na Uniwersytecie Jana Gutenberga w Moguncji pod patronatem Stacji Badawczej Osuwiska (niem. Die Forschungsstelle Rutschungen e.V. – FSR) oraz Centrum Kształcenia Ustawicznego w Moguncji. Wydarzenia te mają charakter konferencji specjalistycznych i są skierowane do zainteresowanych dokształcaniem aktywnych zawodowo geologów inżynierskich, hydrogeologów, geomorfologów, geologów górniczych, inżynierów budownictwa, specjalistów regionalnego planowania przestrzennego, przedstawicieli służb geologicznych, specjalistów w zakresie systemów informacji geograficznej, pracowników kolei niemieckich itp. W bieżącym roku poproszono ekspertów z Centrum Geozagrożeń Państwowego Instytutu Geologicznego–PIB o przygotowanie referatu dotyczącego polskiego Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO

Konferencja „Osuwiska”, ze względu na jej oficjalny język – niemiecki, to okazja do spotkania przede wszystkim specjalistów z Niemiec, Austrii i Szwajcarii. Głównym celem seminariów szkoleniowych jest zaprezentowanie uczestnikom najnowszych wyników badań nad ruchami masowymi i stworzenie platformy integrującej teorię z praktyką. Szkolenie obejmujące swoją tematyką szerokie spektrum zagadnień z zakresu ruchów masowych ziemi, realizowane jest w formie następujących po sobie bloków tematycznych poświęconym konkretnym zagadnieniom.

Najnowsza – 19. Konferencja specjalistyczna „Osuwiska – skutki – badania – praktyka” odbyła się w dniach 27 – 29 maja 2019 r. Prelegenci, ze względu na edukacyjny charakter konferencji, są każdorazowo wybierani przez organizatorów z FSR. Wysokie standardy kształcenia ustawicznego prowadzonego przez FSR potwierdza uznanie certyfikatów potwierdzających udział w konferencji przez Izbę Inżynierów NRW (niem. Ingenieurkammer-Bau NRW). Materiały konferencyjne są publikowane na stronie internetowej Stacji Badawczej Osuwiska (http://www.forschungsstellerutschungen.de). Na seminarium szkoleniowym są prezentowane najbardziej praktyczne i innowacyjne badania naukowe dotyczące osuwisk, prowadzone przede wszystkim w krajach niemieckojęzycznych.

Pierwszy dzień szkolenia poświęcony był na warsztaty GIS dotyczące wykorzystania nowoczesnego oprogramowania w modelowaniu osuwisk i analizach GIS, w tym wykorzystania oprogramowania Q-GIS i GRASS-GIS, pracy z danymi LIDAR, modelowania hydrologicznego i geologiczno-inżynierskiego osuwisk. W instytucjach naukowych i na uczelniach w Niemczech odchodzi się obecnie – w celu zmniejszenia kosztów – od oprogramowania komercyjnego, a programiści niemieccy aktywnie wspierają tworzenie wolnego oprogramowania.

Drugiego dnia odbyła się sesja, podczas której wygłoszono 7 prezentacji poruszających szeroki zakres zagadnień związanych z ruchami masowymi ziemi. Tradycyjnie ta część konferencji składała się z następujących po sobie dwóch bloków tematycznych, poświęconych aspektom naukowym i  użytkowym. Sesję rozpoczął przedstawiciel władz uczelni Uniwersytetu Jana Gutenberga w Moguncji, który zapewnił o ważnej roli uczelni w wypełnianiu zadań na rzecz kształcenia ustawicznego, co wiąże się ze współpracą oraz wymianą innowacyjnych i dobrych praktyk.

Podczas kolejnej sesji referatowej szczególnie interesujące było wystąpienie kierownika Zakładu Geologii Inżynierskiej Państwowej Służby Geologicznej Nadrenii-Palatynatu (LGB Rheinland–Pfalz) dyr. Ansgara Wehingera. Prezentacja dotyczyła wielkopowierzchniowych pomiarów wysokościowych przy wykorzystaniu satelitarnych obserwacji radarowych. Wehinger na podstawie wybranych przykładów przedstawił zalety i ograniczenia interferometrii radarowej w badaniu osuwisk.

Istotnym i obecnie coraz częściej poruszanym problemem badawczym jest podatność i ryzyko osuwiskowe. Następny prelegent, dr Frieder Enzmann z Uniwersytetu Jana Gutenberga w Moguncji zaprezentował metodykę szacowania zagrożeń osuwiskowych przy pomocy technik GIS na przykładzie racjonalizatorskiego systemu prognozowania ruchów masowych MABEIS. Referat przygotowano wspólnie z Andreą Werner oraz prof. dr. inż. Michaelem Kerstenem. Należy podkreślić, że również w Polsce - w ramach Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO - są wdrażane nowoczesne, innowacyjne technologi,e mające na celu opracowanie systemu prognozowania osuwisk w Karpatach.

W dalszej części szkolenia prof. dr Olivier Sass - wybitny, uznany na świecie specjalista z zakresu geomorfologii i geografii fizycznej z Uniwersytetu Bayereuth w Niemczech - przedstawił wpływu zmian klimatu na rozwój procesów stokowych i erozyjnych na przykładzie zlewni rzek Johnsbach oraz Schöttlbach w Alpach. Referat przygotowano we współautorstwie Paula Krenna, Silke Lutzmann oraz Erica Raschera z Uniwersytetu Karola i Franciszka w Grazu w Austrii.

W kolejnym referacie dr inż. Anna Małka z PIG-PIB przedstawiła (w języku niemieckim) zagadnienia dotyczące inwentaryzacji, monitoringu i analizy zagrożeń ruchami masowymi w Polsce. Prezentacja została przygotowana wspólnie przez ekspertów z Centrum Geozagrożeń: mgr Pawła Marcińca, dr Tomasza Wojciechowskiego, dr inż. Izabeli Laskowicz, mgr inż. Marcina Kułaka, prof. dr hab. Antoniego Wójcika oraz dr Dariusza Grabowskiego. Inwentaryzacja osuwisk na terenie całej Polski jest realizowana przez Państwowy Instytut Geologiczny – PIB w ramach zadań państwowej służby geologicznej.

W przeciwieństwie do SOPO projekty niemieckie nie obejmują całego kraju, a Republika Federalna Niemiec nie posiada ogólnokrajowej bazy danych osuwiskowych. Wiąże się to z faktem, że każdy z 16 krajów związkowych ma odrębną służbę geologiczną, a komunikacja między nimi jest do tej pory niewystarczająca. W efekcie poszczególne kraje związkowe dysponują odmiennymi mapami geozagrożeń i mapami geologicznymi z odmiennymi wydzieleniami, a także różnymi bazami danych w sensie ich struktury oraz zawartości merytorycznej. Integracja i kompilacja wszystkich baz danych regionalnych związana będzie ze znacznymi kosztami i dużym nakładem czasu. Kompleksowy projekt niemieckiej bazy ogólnokrajowej (analogicznej do polskiej bazy SOPO) znajduje się dopiero w stadium początkowym, dlatego referat specjalistów z polskiego Centrum Geozagrożeń został przyjęty z dużym uznaniem, jako przykład skuteczności projektu ogólnokrajowego.

moguncja2019 2

Prezentacja referatu dotyczącego Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO przez Annę Małkę na Uniwersytecie Jana Gutenberga w Moguncji, Niemcy. Fot. J. Feuerbach

W części praktycznej szkolenia omówiono m.in. techniki geodezyjne obserwacji osuwisk (geofizyk Gerd Mathes), statyczne metody zabezpieczeń zboczy klifowych na wyspie Rugii (geolog Eberhard Grönert z firmy Geobrugg AG) oraz zagadnienia prawne dotyczące europejskiego prawa zamówień publicznych (dr Franz-Peter Gallois, prawnik specjalizujący się w prawie budowlanym).

Ostatni dzień szkolenia obejmował sesję terenową, gdzie zaprezentowano stosowane obecnie geologiczno-inżynierskie metody zabezpieczania osuwisk w dolinie rzeki Nahe, lewego dopływu Renu. Obszar ten cechuje się zróżnicowaną budową geologiczną. W rejonie dolnego biegu Nahe dominują kwarcyty i łupki. Riolity, melafiry i czerwony piaskowiec występują w rejonie środkowego biegu rzeki, na obszarze między Traisen i Monzingen. Gliny i zwietrzałe gleby o podłożu piaskowym, lessowym i gliniastym występują w okolicach Bad Kreuznach.

Ze względu na fakt, że jest to rejon uprawy winorośli, mówi się tu żartobliwie, że „każdy kamień ma swoje wino” (niem. „jeder Stein hat seinen Wein”). Takie zróżnicowanie skał umożliwia uprawę wielu odmian winorośli i produkcję win o rozmaitych stylach. Winnice znajdują się jednak na obszarach predysponowanych do ruchów masowych, zwłaszcza obrywów i spływów gruzowych. Okoliczna ludność nauczyła się żyć z ryzykiem osuwiskowym sukcesywnie obniżanym przede wszystkim skuteczną stabilizacją. Doświadczenia niemieckie w zakresie stabilizacji osuwisk w tym rejonie mają bardzo długą tradycję, którą również przedstawiono podczas sesji terenowej.

moguncja2019

Zabezpieczenie ścieżki turystycznej w rejonie zamku Ehrenburg przed obrywami i spływami gruzowymi za pomocą elastycznych, dynamicznych barier ochronnych Fot. A. Małka

Już kilka generacji inżynierów dąży do minimalizacji szkód związanych ze spływami gruzowymi i obrywami w rejonie zabytkowego, średniowiecznego zamku Ehrenburg. Obecnie dużą uwagę zwraca się na walory estetyczne, ponieważ najbardziej skuteczna stabilizacja ma niestety negatywny wpływ na krajobraz kulturowy.

moguncja2019 1

Stabilizacja potencjalnych obrywów skalnych na obszarze zamku Ehrenburg za pomocą systemu złożonego z barier ochronnych oraz mat erozyjnych i stalowych siatek drucianych kotwionych poprzez gwoździowanie i płytki kotwiące. Fot. A. Małka

Podsumowując, konferencja specjalistyczna „Osuwiska – skutki – badania – praktyka” w Moguncji stanowiła forum wymiany – zarówno informacji naukowych na temat bieżących projektów badawczych, jak i doświadczeń praktyków: geologów inżynierskich i inżynierów budowlanych. Informowanie praktyków o nowych metodach i technikach, które mogą być zastosowane w konkretnych projektach, powinno następować w drodze świadczenia usług i transferu wiedzy z instytucji badawczych. Szerokie spektrum podejmowanych problemów oraz duża liczba specjalistów z różnych dziedzin uczestniczących w seminarium wskazują nie tylko na interdyscyplinarny charakter badań ruchów osuwiskowych, ale też na różnorodne praktyczne możliwości i konieczność współpracy między naukowcami a praktykami. Ważna jest również współpraca międzynarodowa polegająca na wymianie doświadczeń oraz dobrych, innowacyjnych praktyk.

Tekst: Anna Małka
Współpraca: Izabela Laskowicz
Zdjęcia: Johannes Feuerbach, Anna Małka