Większość z nas nie wyobraża sobie życia bez soli. Jako przyprawa do potraw czy środek konserwujący żywność towarzyszy nam niemal codziennie i jest jednym z najpospolitszych produktów. Jednak kiedyś sól odgrywała bardzo ważną rolę w kształtowaniu cywilizacji.
Sól kamienna towarzyszy ludziom już od trzeciego tysiąclecia p.n.e. Najstarsze wzmianki na jej temat pochodzą z egipskich dokumentów. Już w starożytności była uznawana za doskonały środek leczniczy oraz konserwujący. Grecy wykorzystywali ją do zabezpieczania żywności, natomiast Hebrajczycy składali ją w ofierze w trakcie ceremonii religijnych.
Sól kamienna. Źródło: Muzeum Geologiczne PIG-PIB. Fot. Dariusz Iwański
Sól była tak cenna, że już od starożytności pełniła rolę środka płatniczego. Stanowiła także wynagrodzenie za wykonaną pracę – w Rzymie wypłacano nią pensje żołnierzom, stąd od łacińskiego słowa salarium powstało angielskie słowo salary, czyli pensja. W Tybecie i Etiopii stosowano ją nawet do wybijania monet.
W średniowieczu sól doczekała się godnego miana „białego złota”. W Polsce jej wartość była tak wysoka, że sądy nakładały grzywny mierzone w kruszcach soli. Prawdopodobnie stąd pochodzi powiedzenie „słono za coś zapłacić”. Niewykluczone, że sól była przyczyną różnych konfliktów, nawet zbrojnych. Niektórzy historycy sądzą, że niesprawiedliwy podatek solny, wprowadzony jeszcze w 1340 r., mógł być jedną z przyczyn wybuchu rewolucji francuskiej.
W XIX wieku sól po raz pierwszy użyto w przemyśle. Odtąd jej zastosowanie jest coraz szersze – obecnie jest wykorzystywana w ponad 14 tys. produktów.
Sól kamienna jest skałą osadową zbudowaną głównie z halitu – NaCl (chlorek sodu). Minerał ten charakteryzuje się doskonałą łupliwością kostkową, ma niską twardość (2–2,5 w skali Mohsa), gęstość 2,1–2,2 g/cm3, jest łatwo rozpuszczalny w wodzie oraz odznacza się dobrą przewodnością cieplną. Sól kamienna łatwo ulega odkształceniom w wyniku podwyższonej temperatury i ciśnienia.
W wodach powierzchniowych i podziemnych występują rozpuszczone związki chemiczne, w tym chlorek sodu. Złoża soli powstają w wyniku procesu odparowywania wody (ewaporacja), głównie w dużych, płytkich basenach morskich lub zasolonych zbiornikach śródlądowych, w odpowiednio suchym i ciepłym klimacie, przy ograniczonej dostawie świeżych wód. Zwykle jako pierwsze wytrącają się składniki najsłabiej rozpuszczalne, czyli związki węglanowe, następnie sole siarczanowe (gips, anhydryt), a na końcu – sole chlorkowe (halit i sole potasowo-magnezowe). Sól kamienna zwykle zawiera domieszki anhydrytu, gipsu, węglanów i substancji ilastej, a także kwarc, siarczan i chlorek magnezowy, skupienia substancji organicznej (np. bituminy) oraz inkluzje gazów i ługów.
Źródło: Kopalnia Soli „Kłodawa”. Fot. Aleksander Ochendalski
Informacje i zdjęcia pochodzą z folderu "Sól kamienna", przygotowanego w ramach projektu pn. "Działalność informacyjna państwowej służby geologicznej w zakresie udostępniania danych nt. występowania i dostępności surowców mineralnych o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej i bezpieczeństwa energetycznego Polski."
