Na świecie rozpoznano dotychczas ponad 100 rodzajów żywic kopalnych nazywanych bursztynem. Najliczniej są one spotykane w osadach kredowych, paleogeńskich i czwartorzędowych, rzadziej w neogeńskich. Miejscami bursztyn występuje w utworach jury i triasu, a najstarszą żywicę kopalną znaleziono w skałach karbońskich (sprzed 300 milionów lat).
Wiele żywic kopalnych o udokumentowanym pochodzeniu po szczegółowym zbadaniu uzyskuje własne nazwy mineralogiczne, np. cedaryt, gedanit, glessyt, rumenit, sukcynit, stantienit.
Sukcynit zajmuje szczególne miejsce wśród żywic kopalnych. Jest najwcześniej i najlepiej poznanym rodzajem bursztynu. Już w czasach starożytnych uznawano, że „bursztyn jest sokiem (sucus) drzewnym” i nazwano go „sucinum”. Do wykazów mineralogicznych nazwa „sukcynit” została wprowadzona w 1820 roku przez Augusta Breithaupta, profesora mineralogii w Akademii Górniczej we Freibergu.
Sukcynit (bursztyn). Fot. Dariusz Iwański
Używane są również regionalne nazwy sukcynitu związane z miejscem jego występowania na terenie środkowej Europy. Powszechnie stosowana jest nazwa bursztyn bałtycki, chociaż bursztyn występujący na Ukrainie nazywany jest także bursztynem ukraińskim, a znany z terenu środkowo-wschodnich Niemiec – bursztynem bitterfeldzkim (od miejscowości Bitterfeld w Saksonii).
Bursztyn bałtycki (sukcynit) jest mineraloidem pochodzenia organicznego. Odznacza się niską twardością 2–2,5 w skali Mohsa oraz niewielką gęstością (0,9–1,1g/cm3), podobną do gęstości wody. Ma muszlowy przełam i tłusty połysk. Wykazuje właściwości elektrostatyczne. Przy pocieraniu elektryzuje się ujemnie, przyciągając drobne, lekkie okruchy (np. papier). Przy silnym pocieraniu lub podgrzaniu wydziela przyjemny żywiczny zapach. Pali się jasnym kopcącym płomieniem, stąd jego niemiecka nazwa Bernstein – kamień, który się pali.
Sukcynit jest opisywany ogólnym wzorem C10H16O. Poszczególne pierwiastki występują w zmiennych stosunkach procentowych: 61–81% stanowi węgiel, 8,5–11% wodór, a dopełnienie do 100% – tlen. Pierwiastkom tym towarzyszy niewielka ilość siarki.
Szczególną cechą wyróżniającą sukcynit spośród żywic kopalnych jest zawartość kwasu bursztynowego – związku organicznego z grupy kwasów dikarboksylowych – wynosząca od 3 do 8%. W innych żywicach kopalnych nie stwierdzono tego kwasu, albo jedynie poniżej 3%.
Ponadto bursztyn bałtycki charakteryzuje się niespotykaną u innych żywic różnorodnością odmian, wynikającą ze zróżnicowania stopnia przezroczystości i barw. Zazwyczaj ma barwę żółtawą, w różnych odcieniach. Bywa też mlecznobiały, czerwonawy lub brunatny, rzadziej niebieskawy lub zielonawy. W zależności od ilości zawartych w nim pęcherzyków gazu może być przezroczysty, przeświecający lub mętny. Na barwę bursztynu wpływa wiele czynników, przede wszystkim: struktura wewnętrzna, stopień zanieczyszczenia substancją organiczną, a także wielkość i rozmieszczenie pęcherzyków gazu.
W bursztynie bałtyckim (jak również w innych żywicach kopalnych) spotyka się szczątki dawnych roślin i zwierząt, szczególnie różne gatunki muchówek, mrówek, chrząszczy, a także liście i łodygi roślin, tworzące tzw. inkluzje. Pozwalają one na określenie środowiska przyrodniczego, w którym bursztyn powstawał. Wyjątkową inkluzję w bryłce bursztynu bałtyckiego stanowi okaz jaszczurki znaleziony w Gdańsku-Stogach, obecnie eksponowany w Muzeum Bursztynu w Gdańsku.
Szczątki fauny zatopionej w bursztynie
Sukcynit można jednoznacznie zidentyfikować i odróżnić od innych żywic kopalnych dzięki badaniu metodą spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni (IRS).
