Z historii pozyskiwania bursztynu bałtyckiego i rozwoju górnictwa

Według danych archeologicznych historia pozyskiwania, a także obróbki bursztynu bałtyckiego sięga trzeciego tysiąclecia przed naszą erą. Z czasem pojawiają się pisane dokumenty, w tym dzieło Pliniusza Starszego (23–79 r. n.e.), który w Księdze XXVII wymienia bursztyn sprowadzany znad Bałtyku i Morza Północnego i opisuje jego właściwości. Zainteresowanie Rzymian surowcem i wyrobami bursztynowymi zaowocowało w ostatnich wiekach p.n.e. i na początku nowej ery otwieraniem dróg handlowych łączących basen Morza Śródziemnego z wybrzeżami Bałtyku. Główny Szlak Bursztynowy ciągnął się od Aquilei nad Adriatykiem do wybrzeży Zatoki Gdańskiej.

Początkowo bursztyn był wyławiany z morza, choć prawdopodobnie również wykopywano go z płytkich warstw gruntu. Wydobycie bursztynu metodami górniczymi zaczęło rozwijać się w XVIII wieku.
W dzisiejszych granicach Polski zinwentaryzowano ponad 750 miejsc, w których znajdowano lub wydobywano bursztyn bałtycki.

Szybki rozwój górnictwa bursztynu przypada na wiek XIX i początek wieku XX. Powstające wówczas kopalnie oparte były w coraz większym stopniu na geologicznym rozpoznaniu serii bursztynonośnych. Wprowadzano nowe technologie pozyskiwania kopaliny.

Szczególnie intensywne było wydobycie bryłek bursztynu z utworów sandrowych w Borach Tucholskich oraz z sandru kurpiowskiego i aluwiów dorzecza Narwi. W licznych kopalniach szybikowych eksploatowano bursztyn z porwaków glacjalnych występujących głównie w zasięgu ostatniego zlodowacenia. Tylko na terenie dzisiejszego województwa pomorskiego zinwentaryzowano około 70 historycznych miejsc wydobycia bursztynu z kier glacjalnych. Niektóre z kopalń przetrwały do początków XX w. Kilka kopalń istniało w tradycyjnym już rejonie Mierzei Wiślanej i delty Wisły. Występujące tu nagromadzenia sukcynitu w osadach holoceńskich jeszcze obecnie są głównym źródłem krajowego surowca bursztynowego.

W latach 1860-1890 bagrowano również dno Zalewu Kurońskiego używając stalowych bagrownic z napędem parowym.

W wyniku systematycznych badań geologicznych prowadzonych w połowie XIX w. zostały odkryte na Półwyspie Sambijskim paleogeńskie utwory bursztynonośne nazwane „niebieską ziemią” (Blaue Erde). Zaczęły powstawać kopalnie odkrywkowe na klifowych brzegach półwyspu. Od połowy XIX w. do lat 20. XX w. na wschodnim wybrzeżu funkcjonowały kopalnie głębinowe, a w 1874 r. otwarto pierwszą nowoczesną kopalnię odkrywkową na lądzie. Wydobycie bursztynu ze złóż paleogeńskich metodą odkrywkową stosowane jest na Sambii do dziś. Istniejąca obecnie odkrywka w miejscowości Jantarnyj jest największą kopalnią bursztynu na świecie.

Badania geologiczne w XX wieku zaowocowały odkryciem nowych miejsc występowania paleogeńskich utworów bursztynonośnych i złóż bursztynu na terenie zachodniej Ukrainy (Wołyń) i Polski (północna Lubelszczyzna, Pobrzeże Kaszubskie). Ukraińskie złoża sukcynitu są sukcesywnie zagospodarowywane od 1993 r. W Polsce w wyniku badań wyznaczono obszary perspektywiczne wraz z określeniem zasobów w kat. D (zasoby prognostyczne) na Pobrzeżu Kaszubskim (rejon Chłapowa) i na północy Lubelszczyzny, gdzie od drugiej dekady XXI wieku prowadzone są szczegółowe geologiczne prace rozpoznawcze złóż.

Na terenie Niemiec w rejonie Bitterfeldu (Saksonia) bursztyn bałtycki występuje na wtórnym złożu w mioceńskiej serii węgla brunatnego. Był eksploatowany w kopalni Goitsche w latach 1949–1991, do czasu likwidacji kopalni. Wydobyto ze złoża 425 ton surowca bursztynowego.

Wiercenie otworu Czemierniki C-3 w czasie prac poszukiwawczych złóż bursztynu prowadzonych przez PIG na północnej Lubelszczyźnie w latach 1995-1996. Fot. Jacek Kasiński

Wiercenie otworu Czemierniki C-3 w czasie prac poszukiwawczych złóż bursztynu prowadzonych przez PIG na północnej Lubelszczyźnie w latach 1995-1996. Fot. Jacek Kasiński

Prospekcyjne wiercenie szerokodymensyjne o średnicy 1500mm (wiertnica: BAUER BG39)

Prospekcyjne wiercenie szerokodymensyjne o średnicy 1500 mm (wiertnica: BAUER BG39). Fot. stellarium.co

hist 6

Piasek skaleniowo - kwarcowy oraz mułek glaukonitowy na tle wiertnicy BAUER BG39, wykonującej szerokodymensyjne (1500 mm) wiercenia prospekcyjne. Fot. stellarium.co

"Świeży" mułek glaukonitowy pozyskany z otworu szerokodymensyjnego (1500 mm)

 "Świeży" mułek glaukonitowy pozyskany z otworu szerokodymensyjnego (1500 mm). Fot. stellarium.co

Maszt wiertnicy BAUER BG39 wraz z rurą okładzinową o średnicy 1500 mm

Maszt wiertnicy BAUER BG39 wraz z rurą okładzinową o średnicy 1500 mm. Fot. stellarium.co

Geolodzy pobierający próby mułku glaukonitowego z odwiertu szerokodymensyjnego (1500 mm) na tle wiertnicy BAUER BG39

Geolodzy pobierający próby mułku glaukonitowego z odwiertu szerokodymensyjnego (1500 mm) na tle wiertnicy BAUER BG39. Fot. stellarium.co