Naturalnymi kruszywami mineralnymi nazywamy naturalne kruszywa łamane otrzymywane z urabiania i mechanicznej przeróbki kamieni budowlanych i drogowych oraz kruszywa naturalne żwirowo-piaskowe, które wykorzystuje się powszechnie w budownictwie liniowym, przede wszystkim drogowymi kolejowym, jako materiał nasypowy i tłuczeń.
W budownictwie wykorzystuje się również inne kopaliny skalne, niezaliczane do kruszyw mineralnych, takie jak: kopaliny ilaste (ceramika budowlana), skały węglanowe (przemysł cementowy), piaski do produkcji betonów i wiele innych.
Żwir - kruszywo mineralne
Piasek i żwir, glina oraz pokruszone skały były wykorzystywane w budownictwie już przed średniowieczem, a do konstrukcji dróg stosowano naturalne surowce budowlane, w tym kruszywa.
Zasięg geograficzny występowania naturalnych kruszyw łamanych jest ograniczony. Występują one głównie w południowej części Polski jako skały magmowe i metamorficzne w regionie dolnośląskim i skały osadowe w regionach świętokrzyskim, małopolskim i podkarpackim. Kruszywa piaskowo- -żwirowe powinny być bardziej dostępne, choć ich rozmieszczenie zależy od regionu i jego historii geologicznej.
Wielokrotnie występujące w czwartorzędzie okresy ciepłe (interglacjały) pomiędzy zlodowaceniami (glacjałami) pozostawiły na ponad 70% terytorium Polski materiał okruchowy, który może być wykorzystywany w budownictwie. Wody wypływające z topniejących lądolodów niosły piaski i żwiry. Różne zasięgi zlodowaceń spowodowały, że niemal w każdym rejonie kraju są one dostępne i łatwe do wydobycia metodami odkrywkowymi. Ze względu na koszty transportu służą one głównie w budownictwie lokalnym.
W Polsce występują cztery typy genetyczne złóż piasków i żwirów: lodowcowe, wodnolodowcowe, rzeczne i morskie. Wspomniane liczne zlodowacenia i okresy interglacjałów oraz rozwinięta w holocenie sieć rzeczna dostarczyły miliardy ton surowca. Szacowane udokumentowane zasoby geologiczne piasków i żwirów to ponad 19 mld ton. Koncentracja złóż piasków i żwirów lodowcowych i wodnolodowcowych dotyczy głównie środkowej i północnej części kraju. W południowej Polsce występują znaczne ilości kruszyw pochodzenia rzecznego niezwiązanego ze zlodowaceniami (ok. 40% zasobów). Na północy kraju, w południowej części Bałtyku są eksploatowane Ławica Słupska i Ławica Koszalińska, będące przykładem złóż o genezie morskiej.
Oprócz kruszyw mineralnych pochodzenia naturalnego coraz częściej są stosowane również kruszywa sztuczne powstałe z odpadów pogórniczych i pohutniczych, np. w wyniku przetwarzania termicznego, oraz kruszywa pochodzące z recyklingu, czyli z przeróbki wcześniej użytego materiału.
