Węgiel brunatny jest skałą osadową pochodzenia organicznego. Stanowi pośrednie ogniwo między torfem a węglem kamiennym.
Węgiel brunatny jest skałą osadową pochodzenia organicznego. Powstał na skutek przemian wcześniej osadzonej materii roślinnej zachodzących pod wpływem czynników biologicznych, geologicznych i geochemicznych. Węgiel brunatny zawiera od 58 do78% pierwiastka węgla. Stanowi pośrednie ogniwo między torfem a węglem kamiennym.
Węgiel brunatny jest zaliczany do pierwotnych i nieodnawialnych źródeł energii. Złoża węgla brunatnego charakteryzują się bardzo dużą zmiennością parametrów geologicznych oraz właściwości chemicznych i technologicznych.Węgiel jest przeważnie kruchy i słabo zwięzły. Ma barwę od brunatnej do czarnej. Odznacza się wysoką zawartością siarki (od 0,6 do 6,0%), popielnością (od 1 do 50%) i wilgotnością (od 15 do 70%). Węgiel brunatny łatwo chłonie wodę. Jego wartość opałowa waha się od 5,9 do23,9 MJ/kg.
Węgiel brunatny z Kopalni Węgla Brunatnego "Bełchatów" (zdjęcie: Iwona i Dariusz Iwańscy)
Węgiel brunatny występujący w Polsce jest wieku od triasu do paleogenu (paleocen, eocen, oligocen) i neogenu (miocen, pliocen). Największe znaczenie gospodarcze ma najczęściej występujący w Polsce węgiel brunatny z młodszych okresów geologicznych – paleogenu i neogenu. Największe złoża węgla brunatnego w Polsce pochodzą z miocenu, czyli sprzed około 20 mln lat. Złoża powstawały w warunkach niezbyt dużego ciśnienia i nieznacznie podwyższonej temperatury, pod przykryciem nadkładu o miąższości od 30 do 300 m.
Na świecie węgiel brunatny występuje przede wszystkim w utworach paleogenu i neogenu, niekiedy też w utworach kredy, jury i triasu, a także sporadycznie karbonu. Ze względu na genezę wyróżnia się węgiel:
- humusowy – utworzony ze szczątków flory lądowej,
- sapropelowy – utworzony ze szczątków flory wodnej,
- liptobiolitowy – powstały z nagromadzenia żywiczno-woskowych składników roślin.
Węgiel brunatny na terenie Polski wydobywano już w XVII wieku, na obszarze dzisiejszego pogranicza Polski, Niemiec i Czech. Do końca XIX wieku funkcjonowało w tym rejonie ponad 100 niewielkich kopalń podziemnych, a w 1905 r. powstała pierwsza duża kopalnia odkrywkowa Herkules, funkcjonująca do dziś jako Kopalnia Węgla Brunatnego Turów.