Podstawowe informacje o miedzi

Miedź, oznaczana symbolem Cu, jest metalem o charakterystycznej barwie oraz silnie metalicznym połysku.

Czysta miedź w postaci rodzimej jest rzadko spotykana w naturze i stanowi około 1% wszystkich jej związków. Zazwyczaj uzyskuje się miedź z minerałów kruszcowych, których w przyrodzie stwierdzono ponad 160. Miedź jest jednym z trzech najbardziej użytecznych metali na świecie, po żelazie i aluminium.

Czysta miedź w postaci miedzi rodzimej jest rzadko spotykana w naturze i stanowi około 1% wszystkich jej związków. Pozostała miedź w około 90% wchodzi w skład rud siarczkowych i w około 9% – tlenków metali.

Zazwyczaj uzyskuje się miedź z minerałów kruszcowych, których w przyrodzie stwierdzono ponad 160. Głównymi minerałami miedzi są: chalkozyn, bornit, chalkopiryt, digenit, kowelin, kupryt, malachit, djurleit, anilit oraz idait. Bornit jest też jednym z najistotniejszych nośników srebra (około 15% Ag).

Powstanie złóż miedzi

Polskie złoża miedzi znajdujące się na obszarze sudeckim i przedsudeckim powstały około 200 milionów lat temu w wyniku wznoszącego przepływu roztworów metalonośnych przez skały kontaktu czerwonego spągowca i cechsztynu (piaskowce, łupki i dolomity). Przepływ spowodował utlenienie skał oraz strefowe rozmieszczenie metali. Złoża miedzi są ściśle związane z występowaniem złóż srebra.

W skałach utlenionych występują złoto i platynowce w towarzystwie tlenków żelaza, natomiast wokół obszarów z utworami utlenionymi utworzyły się kolejno strefy z mineralizacją o przewadze miedzi, ołowiu, cynku i żelaza. W całym procesie genetycznym najważniejszą rolę odegrały czarne łupki o bardzo dużej koncentracji cennych metali.

W obszarze złożowym wyróżnia się sześć podstawowych typów okruszcowania:

rozproszone – tworzące impregnacje i wypełnienia wolnych przestrzeni we wszystkich typach skał,
gniazdowe – w dolomitach i piaskowcach,
żyłkowe i soczewkowe – w łupkach miedzionośnych, dolomitach i piaskowcach,
lamin kruszcowych – w piaskowcach i łupkach,
masywne – w piaskowcach o spoiwie anhydrytowym i dolomitach.

Historia odkrycia złóż miedzi w Polsce

Początek historii eksploatacji złóż miedzi w Polsce miał miejsce w Górach Świętokrzyskich i Karpatach. Jednak to nie dzięki obecnym tam złożom Polska zasłużyła na miano jednego z największych ośrodków eksploatacji miedzi na świecie. Pod tym względem na szczególną uwagę zasługuje obszar sudecki i przedsudecki. Rudy miedzi występują w tych rejonach w utworach górnego permu – cechsztynu.

Rozwój przemysłu miedziowego w tym rejonie nastąpił pod koniec XIX wieku, gdy wzrosło zapotrzebowanie na metale w wyniku szybkiego rozwoju niemieckiego przemysłu. Przyłączenie w 1945 r. ziem zachodnich zapoczątkowało w Polsce rozkwit górnictwa i hutnictwa.

W wyniku wieloletnich prac badawczych prowadzonych na obszarze monokliny przedsudeckiej w 1957 r. zespół geologów Państwowego Instytutu Geologicznego pod kierunkiem Jana Wyżykowskiego odkrył, a następnie udokumentował złoże miedzi i srebra, występujące między Lubinem a Głogowem. Jest to największe złoże w Europie i jedno z największych na świecie.

Występowanie miedzi w Polsce

Największe nagromadzenie miedzi w Polsce jest związane ze złożami znajdującymi się na monoklinie przedsudeckiej (Nowe Zagłębie Miedziowe) i w niecce północnosudeckiej (Stare Zagłębie Miedziowe). Złoża tworzą cechsztyńską formację miedzionośną, składającą się z piaskowców białego spągowca, wapienia podstawowego, łupku miedzionośnego i wapienia cechsztyńskiego.

mapa rozmieszczenia zloz rud miedzi i srebra w polsce

Mapa rozmieszczenia złóż rud miedzi w Polsce (wg S. Oszczepalski i in., 2016)

przekroj geologiczny przez monokline przedsudecka

Uproszczony przekrój geologiczny przez monoklinę przedsudecką wraz z usytuowaniem pozycji serii złożowej (wg S. Oszczepalski, 1999)

Są to złoża typu polimetalicznego – oprócz miedzi równorzędnym składnikiem jest w nich srebro. W znaczących ilościach towarzyszą im minerały ołowiu, cynku, kobaltu, molibdenu, niklu, selenu, renu, złota oraz platyny.

Złoża zagospodarowane, w których obecnie jest prowadzona eksploatacja, to:

Rudna,
Sieroszowice,
Polkowice,
Lubin-Małomice,
Głogów Głęboki-Przemysłowy,
Radwanice-Gaworzyce w obszarze Radwanice Wschodnie.

Wszystkie wymienione złoża znajdują się na obszarze monokliny przedsudeckiej.

Do złóż niezagospodarowanych na obszarze monokliny przedsudeckiej i niecki północnosudeckiej należą:

część Radwanic-Gaworzyc,
Bytom Odrzański,
Retków,
Wartowice.

Łączne zasoby bilansowe złóż miedzi wynoszą 563,2 mln ton rudy o zawartości 8,1 mln ton miedzi. Poza zasobami bilansowymi udokumentowano także zasoby pozabilansowe wynoszące łącznie 809 mln ton rudy, zawierającej 13 mln ton miedzi.

Zasoby i złoża miedzi w Polsce

W 2015 roku Polska znalazła się na 5 miejscu wśród państw mających największe zasoby miedzi. Kryterium klasyfikacji to szacowana wielkość zasobów bilansowych.

zasoby miedzi na swiecie wykres

Zestawienie państw o największych zasobach bilansowych miedzi.

zasoby miedzi na swiecie mapa

Mapa państw o największych zasobach bilansowych miedzi.

zasoby bilansowe miedzi w polsce

Zasoby bilansowe miedzi w Polsce w latach 1995-2015

Największą kopalnią rudy miedzi w Europie oraz jedną z największych kopalni głębinowych tej rudy na świecie jest kopalnia Rudna. Według informacji KGHM Polska Miedź SA zasoby przemysłowe czterech złóż użytkowanych przez kopalnię Rudna wynoszą 432 mln ton rudy miedzi i srebra, a średnia zawartość miedzi to 1,95%.

Złoże Rudna wyróżnia się największą miąższością, sięgającą nawet kilkunastu metrów. Średnia miąższość złoża wynosi ponad 4 m, a rudy o miąższości ponad 3 m stanowią aż 70% jego zasobów. W złożu Rudna dominuje ruda piaskowcowa stanowiąca 80% zasobów, ruda węglanowa – około 15%, a łupki miedzionośnie – 5% masy złoża. Łupki miedzionośne wyróżniają się przy tym najwyższą zawartością miedzi wynoszącą ponad 6%. Głębokość zalegania skał miedzionośnych w złożu Rudna wynosi od 844 do 1250 m.

W kwietniu 2014 r. rozpoczęto eksploatację nowego złoża Głogów Głęboki na głębokości 1200 m. Oszacowano, że rezerwy surowcowe w tym złożu wystarczą na 40 lat.

Stan zasobów bilansowych w 2015 r. w regionach monokliny przedsudeckiej i niecki północnosudeckiej wynosił łącznie 1 976 mln ton rudy o zawartości 36 mln ton miedzi. W porównaniu z rokiem 2014 nastąpił wzrost zasobów bilansowych o 239 mln ton rudy będący wynikiem udokumentowania nowego złoża Radwanice-Gaworzyce.

* zasoby geologiczne bilansowe – zasoby spełniające graniczne wartości parametrów definiujących złoże (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem węglowodorów – Dz. U. z 2015 r. poz. 987).

** zasoby przemysłowe – część zasobów bilansowych lub pozabilansowych złoża a w przypadku wód leczniczych, termalnych i solanek – zasobów eksploatacyjnych złoża, w granicach projektowanego obszaru górniczego lub wydzielonej części złoża przewidzianej do zagospodarowania, które mogą być przedmiotem uzasadnionej technicznie i ekonomicznie eksploatacji przy spełnieniu wymagań określonych w przepisach prawa, w tym wymagań dotyczących ochrony środowiska (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących projektów zagospodarowania złóż – Dz. U. z 2012 r. poz. 511).

Wydobycie miedzi w Polsce

W ciągu ostatnich 50 lat w Polsce wyprodukowano 18 mln ton miedzi (i wydobyto przy tym ponad miliard ton urobku). Obecne zasoby miedzi pozwalają na kontynuację wydobycia przez kolejne 50 lat (według danych KGHM Polska Miedź SA).

Wydobycie rud miedzi w 2015 r. wyniosło 32 mln ton rudy o zawartości 1,52% Cu, zawierającej 479 tys. ton miedzi. W porównaniu do 2014 r. nastąpił nieznaczny wzrost wydobycia rudy (o 1,8%), przy wzroście wydobycia miedzi o 1,3%.

W Polsce miedź wydobywa się wyłącznie w kopalniach głębinowych.

wydobycie miedzi wykres

Wydobycie miedzi w Polsce w latach 1990-2015

Eksport i import

Miedź była, jest i będzie jednym z najważniejszych metali znajdujących się w obrocie międzynarodowym. Światowy trend potwierdza polski eksport surowców metalicznych, w którym w 2014 r. największy udział miały surowce i produkty metalurgii miedzi (15,36%).

Głównym produktem eksportowym jest sprzedawana w formie katod i wlewków miedź rafinowana elektrolitycznie, w której zawartość Cu mieści się w granicach od 99,3 do 99,9%.

Polska miedź jest eksportowana głównie do Niemiec, które w 2013 r. importowały z Polski 144 700 ton tego surowca w postaci miedzi elektrolitycznej.

kierunki eksportu miedzi

Kierunki eksportu polskiej miedzi elektrolitycznej (w tonach)

Czy wiesz, że...

Łacińska nazwa miedzi - Cuprum - pochodzi od Cypru, gdzie już około 1500 lat p.n.e. eksploatowano złoża miedzi.
W amerykańskim stanie Utah znajduje się najgłębsza odkrywkowa kopalnia miedzi na świecie. Sięga 1200 metrów w głąb ziemi, a jej średnica wynosi 4 km. Jest to największy na świecie wykop wykonany przez człowieka.

Czytelnia