W dniu 21 września 2023 r. w siedzibie Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB w Kielcach odbyła się XXVIII edycja ogólnopolskiej konferencji naukowej "Kamień w złożu, krajobrazie i architekturze". W wydarzeniu wzięło udział 48 osób reprezentujących siedem placówek naukowych oraz osiem instytucji i firm.
Gośćmi honorowymi byli: Główny Geolog Kraju, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, Pełnomocnik Rządu ds. Polityki Surowcowej Państwa dr Piotr Dziadzio, Dyrektor PIG-PIB dr inż. Mateusz Damrat, Zastępca Dyrektora ds. Badań i Rozwoju, Sekretarz Naukowy dr hab. Piotr Szrek, przedstawicielka Departamentu Nadzoru Geologicznego i Polityki Surowcowej Ministerstwa Klimatu i Środowiska Agnieszka Sternicka
W pierwszym rzędzie od lewej: Zastępca Dyrektora ds. Badań i Rozwoju, Sekretarz Naukowy PIG-PIB dr hab. Piotr Szrek; Dyrektor Państwowego Instytutu Geologicznego-PIB dr inż. Mateusz Damrat; Główny Geolog Kraju, Podsekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu ds. Polityki Surowcowej Państwa dr Piotr Dziadzio; Dyrektor Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB dr Sylwester Salwa
Konferencję otworzyła mgr inż. Ewelina Bąk, która po krótkim przedstawieniu historii Konferencji, oddała głos Dyrektorowi Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB – dr. Sylwestrowi Salwie. Podziękował on uczestnikom, a w szczególności Gościom honorowym za przybycie i podkreślił tradycje górnictwa skalnego Kielc oraz regionu świętokrzyskiego.
Dr hab. Piotr Szrek skoncentrował się w swym wystąpieniu na roli przemysłu wydobywczego surowców skalnych w gospodarczym rozwoju województwa świętokrzyskiego i wskazywał na konieczność ochrony złóż tych surowców.
Dr Piotr Dziadzio odniósł się do potrzeby połączenia działań PIG-PIB i biznesu w sferze polityki surowcowej, weryfikacji lokalnych złóż surowców skalnych pod kątem ich potencjalnego wykorzystania, konieczności uwzględnienia takich złóż w planach lokalnego zagospodarowania aby nie zostały objęte zabudową oraz zabezpieczenia złóż historycznych (np. marmurów kieleckich) dla potrzeb konserwatorskich budowli zabytkowych.
W ramach konferencji wygłoszono dwanaście referatów o zróżnicowanej tematyce. Dr inż. Katarzyna Guzik (IGSMiE PAN, Kraków; współautor Paweł Strzałkowski – PWr, Wrocław) przedstawiła problematykę złóż i wydobycia granitów blocznych w Polsce, które koncentrują w województwie dolnośląskim (72 udokumentowane złoża z zasobami bilansowymi 1956 mln t) i stanowią 90% wszystkich eksploatowanych skał blocznych w Polsce. Zaapelowała do GGK dr. inż. Piotra Dziadzio o wprowadzenie zapisów nakładających wymóg rozdzielenia złóż kamienia blocznego i łamanego w bilansie zasobów oraz legislację przepisów, które chroniłyby złoża bloczne.
Dr. hab. inż. Marek Rembiś prof. AGH (AGH, Kraków) zwrócił uwagę na nasiąkliwość jako właściwość skał granitowych mającą bardzo duże znaczenie dla ich wykorzystania. Pomimo, że jest ona nieduża w stosunku do innych skał to może powodować zmianę barwy (np. powstanie rdzawych plam czy zaciemnień) przy niewłaściwym użytkowaniu lub na skutek zastosowania niewłaściwych technik obróbki płyt.
Mgr Dariusz Brzeziński (współautor mgr inż. Wojciech Miśkiewicz, PIG-PIB, Warszawa – prezentacja on-line) omówili bilans zasobów złóż kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 2017-2022. Obejmują one 33 odmiany litologiczne skał magmowych, osadowych i metamorficznych i koncentrują się w trzech województwach: dolnośląskim, świętokrzyskich i małopolskim (87% wydobycia, 82% zasobów). Obecne zasoby bilansowe to ponad 11,7 mld ton a przemysłowe – prawie 4 mld ton. W latach 2017-2022 zaznaczyło się zahamowanie wzrostu wydobycia surowców blocznych i łamanych i jego stabilizacja na poziomie ok. 80 mln ton/rok. Prognozowana jest na tendencja spadkowa wydobycia od 2023 roku. Potencjał rezerw zasobowych złóż niezagospodarowanych wynosi 60-62%. Wystarczalność zasobów bilansowych najbardziej eksploatowanych w latach 2017-2022 odmian litologicznych – dolomitów, wapieni, piaskowców i granitów – jest prognozowana na kilkadziesiąt do ponad dwustu lat, natomiast przemysłowych – na kilkanaście do kilkudziesięciu lat.
Dr inż. Beata Figarska-Warchoł (współautor dr inż. Katarzyna Guzik, IGSMiE PAN, Kraków) we wstępie wskazała na konieczność rozdziału złóż kamienia blocznego i łamanego, postulowaną przez jej poprzedniczkę. Następnie omówiła budowę złoża paleogeńskich piaskowców cergowskich rejonu Komańczy (jednostka dukielska) i wskazała na wysoką bloczność dolnego i środkowego poziomu eksploatacyjnego, z którego można uzyskać bloki nawet o wymiarach powyżej 2 m3, co jest rzadkością w skali krajowej.
Dr hab. inż. Jan Bromowicz prof. AGH (współautor dr inż. Janusz Magiera, emerytowany pracownik AGH, Kraków) przedstawił wykorzystanie różnych rodzajów skał w budowlach średniowiecznych południowej Polski – Wyżyny Małopolskiej i Śląsko-Krakowskiej. W najstarszych (X w.) obiektach murowanych wykorzystywano piaskowce i wapienie o naturalnej oddzielności płytkowej, nie wymagające obróbki. Począwszy od XI w. ma miejsce obróbka kształtek z miękkich wapieni np. pińczowskich i piaskowców ciosowych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że do budowy wykorzystywano surowiec lokalny.
Dr Gerard Gierliński (PIG-PIB, Warszawa) scharakteryzował problemy związane z zabezpieczeniem płyty piaskowców dolnojurajskich w obecnym rezerwacie Gagaty Sołtykowskie (Góry Świętokrzyskie), na powierzchni której zachowała się unikalna ścieżka tropów dinozaurów. Wskazał na błędy popełnione przy jej konserwacji i zaproponował nowe rozwiązanie mające ją uchronić przed dalszą deterioracją.
Dr Paweł Rutkiewicz i mgr inż. Beata Jach (PIG-PIB Kielce) omówili sześć wybranych stanowisk dotyczących hałd po eksploatacji rud żelaza, miedzi oraz fosforytu w województwie świętokrzyskim jako elementów współczesnego krajobrazu.
Dr Tomasz Pawlik (SWRAiZ, GDDKiA, Wrocław) przedstawił występowanie rudy darniowej w Polsce oraz podał przykłady jej wykorzystania w budownictwie począwszy od wczesnego średniowiecza. Pochodzą one głównie z obszary Polski zachodniej, gdzie, poza głazami narzutowymi nie było innego kamienia budowlanego. Walorami rudy darniowej jako surowca budowlanego były: powszechna dostępność, łatwość obróbki, właściwości izolacyjne, odporność na czynniki klimatyczne czy dobra przylepność do zaprawy.
Dr hab. inż. Jan Urban, prof. PAN (IOP PAN, Kraków) w ciekawy sposób wykazał jak warunki naturalne zdeterminowały lokalizację grodu Kraka na Skałce Wawelskiej, która stanowiła zrąb zbudowany z wapieni górnej jury, wyniesiony ponad bagienne tereny doliny Wisły i jej dopływów. Ponadto przebieg doliny Wisły we wczesnym średniowieczu różnił się od współczesnego, kiedy otaczała ona skałkę od południa i zachodu.
Dr Paweł Król (MNK, Kilce) i dr hab. Anna Mader (PIG-PIB, Kielce) przedstawili historię eksploatacji (dotyczącą głównie okresu międzywojennego) środkowodewońskich wapieni w kamieniołomach zlokalizowanych obecnie w zachodniej części miasta Kielce, w tym najbardziej znanego kamieniołomu Ślichowice, częściowo objętego rezerwatem.
Dr hab. Maria Górska-Zabielska, prof. UJK (UJK, Kielce) podkreśliła znaczenie ścieżek geoedukacyjnych w podnoszeniu świadomości walorów przyrodniczych wśród społeczności lokalnej na przykładzie ścieżki-lapidarium głazów narzutowych w Pruszkowie.
Dr hab. inż. Jan Urban, prof. PAN i dr hab. Anna Mader przedstawili dwa mało znane geostanowiska z południowej części regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich: kamieniołom Łabędziów i Diabelski Kamień w Radomicach pod kątem ich potencjału naukowego i edukacyjnego.
Po dyskusji mgr inż. Ewelina Bąk podziękowała prelegentom i uczestnikom oraz zaprosiła do udziału w przyszłorocznej konferencji.
Tekst: A. Mader, E. Bąk
Zdjęcia: K. Nowakowska
Konferencja została organizowana w ramach zadania "Współpraca krajowa i promocja działań państwowej służby geologicznej w latach 2021-2023" i jest sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
