17 czerwca 2025 r. w murach Politechniki Śląskiej w Gliwicach odbyła się ogólnopolska konferencja pt. „Przyszłość terenów pogórniczych”, poświęcona zagadnieniom transformacji, rekultywacji i bezpiecznego zagospodarowania obszarów poprzemysłowych. W wydarzeniu wzięło udział około 170 uczestników, reprezentujących środowisko naukowe, administrację geologiczną, jednostki samorządu terytorialnego, urzędy górnicze, organizacje branżowe oraz instytucje zaangażowane w procesy przekształcania i ponownego zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych. Państwowy Instytut Geologiczny – PIB aktywnie uczestniczył w tym wydarzeniu.
Organizatorami wydarzenia był Wyższy Urząd Górniczy, we współpracy z Państwowym Instytutem Geologicznym – Państwowym Instytutem Badawczym oraz Wydziałem Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej Politechniki Śląskiej.
Uroczystego otwarcia wydarzenia dokonali: dr inż. Piotr Litwa, Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, prof. dr hab. inż. Bożena Skołud, Prorektor ds. Ogólnych Politechniki Śląskiej, prof. dr hab. Krzysztof Szamałek, Dyrektor PIG-PIB oraz prof. dr hab. inż. Krzysztof Filipowicz, Dziekan Wydziału Górnictwa PŚ.
Dr inż. Piotr Litwa, Prezes Wyższego Urzędu Górniczego
Prezes WUG dr inż. Piotr Litwa podkreślił aktualność poruszanej tematyki, ponieważ dotyczy ważnego elementu działalności geologiczno-górniczej. Zaznaczył, że celem wydarzenia jest przede wszystkim dzielenie się wiedzą z samorządami wszystkich szczebli, które coraz częściej stają przed wyzwaniem ponownego zagospodarowania terenów pogórniczych. Wskazał, że kluczowym pytaniem, jakie dziś sobie stawiamy, jest to, czy „drugie życie” terenów pogórniczych jest realne – a jeśli tak, to jakie warunki muszą zostać spełnione, by było ono bezpieczne i racjonalne. Podkreślił przy tym, że Wyższy Urząd Górniczy dysponuje istotnymi zasobami wiedzy, które są niezwykle przydatne jednostkom samorządu terytorialnego oraz inwestorom. W szczególności zwrócił uwagę na działalność Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej WUG, które gromadzi dokumentację techniczną zlikwidowanych zakładów górniczych.
- To kompendium wiedzy o terenach pogórniczych – zaznaczył. W swoim wystąpieniu zachęcał również do aktywnego korzystania z tych zasobów przez gminy i inwestorów, którzy planują nowe funkcje dla terenów poeksploatacyjnych. Podkreślił, że dostęp do rzetelnej dokumentacji pozwala nie tylko lepiej poznać uwarunkowania konkretnego obszaru, ale także umożliwia ocenę możliwych zagrożeń i ograniczeń, które mogą mieć wpływ na planowane inwestycje.
Prof. Bożena Skołud podkreśliła wagę wydarzenia w kontekście transformacji województwa śląskiego. Zwróciła uwagę, że odpowiedzialnością wszystkich uczestników procesu przemian jest poszukiwanie rozwiązań, które pozwolą na tworzenie nowych miejsc pracy, opartych na dziedzictwie przemysłowym regionu. Zaznaczyła, że do realizacji tych celów niezbędne są rzetelna dokumentacja, wyniki badań oraz konkretne rozwiązania, które zostaną wypracowane w trakcie konferencyjnych dyskusji.
Z optymizmem o przyszłości terenów pogórniczych wypowiadał się również prof. Krzysztof Szamałek, Dyrektor Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego. Podkreślił, że wierzy w „życie po życiu” takich obszarów, zaznaczając jednocześnie, że transformacja terenów pogórniczych to nie tylko ambitna wizja, lecz także konkretne wyzwania – związane m.in. z wyrobiskami, zapadliskami czy koniecznością stałego monitorowania zlikwidowanych zakładów. Wskazał, że Instytut już teraz aktywnie angażuje się w te działania, pozostając w stałym kontakcie z likwidatorami i przedstawicielami samorządów. Zwrócił również uwagę na konieczność dalszej, dobrej współpracy otwartej na wymianę doświadczeń, które są kluczowe dla skutecznego zagospodarowania tych terenów.
Prof. dr hab. Krzysztof Szamałek, Dyrektor Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego
Dr hab. inż. Krzysztof Filipowicz, prof. PŚ podkreślił, że transformacja niesie ze sobą zarówno nowe możliwości, jak i wyzwania. Zwrócił uwagę na znaczenie synergii między nauką a praktyką w działaniach na rzecz zrównoważonego przekształcania regionów poprzemysłowych.
W trakcie dwóch sesji tematycznych przedstawiciele PIG-PIB przedstawili szereg wystąpień, które w sposób kompleksowy ukazały skalę wyzwań i możliwości związanych z transformacją terenów pogórniczych. Mgr inż. Mariusz Dyka szukał odpowiedzi na pytanie: „Rekultywacja terenów pogórniczych: czy Państwo wspiera/ułatwia ten proces?”, wskazując na istniejące instrumenty prawne i finansowe oraz potrzebę ich doskonalenia. Dr Joanna Fajfer w referacie pt. „Hałdy – obszary problematyczne, czy perspektywiczne?” zaprezentowała spojrzenie na hałdy jako możliwy zasób gospodarczy i przestrzenny.
Dr Wojciech Wołkowicz w referacie pt. „Chemizm środowiska gruntowo-wodnego Górnego Śląska określany w zadaniach PSG – dane do wykorzystania w planowaniu przestrzennym” ukazał na przykładzie prowadzonych badań geochemicznych, jak wygląda ich praktyczne zastosowanie w dokonywaniu ocen ryzyka środowiskowego. Mgr Kamila Karkowska w wystąpieniu pt. „Monitorowanie indukowanych wstrząsów sejsmicznych na przykładzie GZW” omówiła wyniki prac monitoringowych prowadzonych w Polsce, skupiając się na Górnym Śląsku.
Dr inż. Maria Przyłucka przedstawiła referat pt. „Monitorowanie zmian powierzchni terenu GZW z użyciem satelitarnej interferometrii radarowej”, pokazując, jak nowoczesne technologie satelitarne mogą wspierać kontrolę deformacji terenu. Dr inż. Jarosław Kos w wystąpieniu pt. „Inwentaryzacja i monitorowanie zapadlisk na obszarach pogórniczych” przedstawił zagadnienie związane z rozpoznawaniem zapadlisk i jego wpływie na bezpieczeństwo infrastruktury i ludności w rejonach o podwyższonym ryzyku geologicznym.
Dr inż. Jarosław Kos podczas wystąpienia
Dr inż. Maria Przyłucka podczas wystąpienia
Dr Joanna Fajfer podczas wystąpienia
Wszystkie prezentacje wygłoszone podczas konferencji dostępne są do pobrania na stronie internetowej konferencji.
Trzecią część konferencji stanowiło spotkanie regionalne przedstawicieli administracji geologicznej, zorganizowane w ramach projektu Geologia Samorządowa. Spotkanie zgromadziło reprezentantów administracji geologicznej oraz instytucji publicznych z wielu regionów Polski, zainteresowanych tematyką zagospodarowania terenów pogórniczych. Była to okazja do wymiany doświadczeń, omówienia aktualnych problemów oraz zaprezentowania dobrych praktyk w zakresie rekultywacji, monitoringu i planowania przestrzennego.
Dr inż. Joanna Krasuska oraz mgr inż. Mariusz Dyka – podczas spotkania regionalnego
W przestrzeni konferencyjnej Wydziału Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej Politechniki Śląskiej prezentowano wystawę najciekawszych materiałów wybranych spośród blisko 140 tysięcy dokumentów kartograficznych i tekstowych, wchodzących w skład dokumentacji mierniczo-geologicznych zlikwidowanych zakładów górniczych zgromadzonych w Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej WUG.
Wystawa Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej WUG
PIG – PIB na kilku stanowiskach wystawienniczych zaprezentował wybrane obszary swojej działalności Centralne Archiwum Geologiczne, Centralną Bazę Danych Geologicznych. geologię inżynierską, geotermię, Centrum Geozagrożeń oraz oddziała Górnośląski Instytutu. Stoiska cieszyły się dużym zainteresowaniem uczestników konferencji, stanowiąc przestrzeń do rozmów eksperckich, wymiany doświadczeń i konsultacji z przedstawicielami PIG-PIB.
Stoiska pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego – PIB
Uczestnicy Konferencji „Przyszłość terenów pogórniczych”
Tekst: Joanna Krasuska, Maria Wojcieszak
Zdjęcia: Organizatorzy (WUG), Maria Wojcieszak
