Przegląd Geologiczny (2001-09) tom 49

KALENDARIUM
750 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
751 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
752 2. Międzynarodowa Konferencja Ochrona i Rekultywacja Terenów Dorzecza Odry - Dychów k. Zielonej Góry, 21-22.06.2001 - Urszula Kołodziejczyk, Andrzej Greinert
753 Przemiany środowiska naturalnego a rozwój regionalny - Kraków, 24-25.05.2001 - Stefan Kozłowski
754 V Konferencja z cyklu Zagospodarowanie kopalin towarzyszących w górnictwie odkrywkowym - Bełchatów Wawrzkowizna, 23-25.05.2001 - Tadeusz Ratajczak, Grażyna Ślusarczyk, Joanna Specylak-Skrzypecka
KRONIKA
746 Nagroda Special Achievement in GIS dla Państwowego Instytutu Geologicznego - Waldemar Gogołek
755 50 lat Przedsiębiorstwa Geologicznego S.A. w Krakowie - Irena Kokesz
756 Nowe stowarzyszenie: Galicia Tectonic Group - Witold Zuchiewicz
757 Konkurs 2001: Odyseja Ziemska - obchody Dni Ziemi w Oddziale Górnośląskim PIG - Paweł Woźniak
760 Zajęcia praktyczne na studium podyplomowym AGH - Ochrona środowiska przyrodniczego i zasobów mineralnych - Andrzej Paulo, Bożena Strzelska-Smakowska
WSPOMNIENIA
762 Tadeusz Osmólski 1922-2001 - Jerzy Znosko
RECENZJE
763 I.D.L. FOSTER (red.) - Tracers in Geomorphology - Wojciech Zgłobicki
764 A. Stirpeika - Tectonic evolution of the Baltic Syneclise and Local Structures in the South Baltic Region with Respect to their Petroleum Potential - Włodzimierz Mizerski
764 W. Mizerski & S. Orłowski - Geologia historyczna dla geografów - Zbigniew Kotański
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
766 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
ARTYKULY INFORMACYJNE
769 Obrazy i modele badanych obiektów w opracowaniach geologicznych wyznaczają relację: zleceniodawca - geolog - Witold Cezariusz Kowalski
773 Oprogramowanie dla bazy złóż Mapy geologiczno-gospodarczej Polski 1 : 50 000 - Tomasz Gliwicz
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
775 Funkcjonowanie wybranego geoekosystemu w Górach Świętokrzyskich w warunkach kwaśnej imisji - Marek Jóźwiak

Występujące na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego imisje i wywołane przez nie zmiany w środowisku przyrodniczym są charakterystyczne i rozpowszechnione na rozległych przestrzeniach Europy Środkowej. Zależności dotyczące reakcji składników geoekosystemów na skażone powietrze można uważać za reprezentatywne dla rozległych wyżynnych obszarów centralnej Polski.
780 Parametr AOX - wskaźnik zanieczyszczenia osadów wodnych związkami chloroorganicznymi - Izabela Bojakowska, Andrzej Bellok

Opracowano metodę oznaczania parametru AOX (adsorbable organic halogens) w osadach wodnych i zastosowano ją do oceny stanu zanieczyszczenia związkami chloroorganicznymi osadów rzek i jezior. Zaobserwowano, że wielkość parametru AOX w niezanieczyszczonych osadach rzecznych nie przekracza 20 mgCl/kg, a wartość wskaźnika AOX wyższa niż 50 mgCl/kg może wskazywać na zanieczyszczenie tych osadów związkami chloroorganicznymi antropogenicznego pochodzenia. W osadach jeziornych, najczęściej bogatych w substancję organiczną, naturalna wielkość tego parametru jest znacznie wyższa i wynosi około 80 mgCl/kg, a na ich zanieczyszczenie związkami chlororganicznymi może wskazywać dopiero zawartość parametru AOX wyższa niż 90-100 mgCl/kg. Osady, w których stwierdzono obecność polichlorowanych bifenyli charakteryzowały się podwyższoną wartością parametru AOX; oznaczenia parametru AOX mogą być wykorzystane do selekcji próbek, w których należy szczegółowo zbadać zawartość szkodliwych związków chloroorganicznych.
785 Charakterystyka wypełnień żyłowych w południowo-wschodniej części polskich Karpat (kalcyt, kwarc, bituminy) - Katarzyna Jarmołowicz-Szulc

Wypełnienie żył w obrębie jednostek tektonicznych Karpat w południowo-wschodniej części obszaru Polski stanowią kwarc, kalcyt i bituminy. Kwarc ma charakter "diamentów marmaroskich". Zawiera szereg inkluzji fluidalnychwęglowodorowych (o składzie od metanu po lekkie ropy) i roztworów wodnych. Charakteryzuje się składem izotopowym średnio ok. +22,3o/oo(*18 OSMOW), co wskazuje na skład izotopowy paleofluidu w zakresie od +5 do +10o/oo, przyjmując średnią temperaturę homogenizacji inkluzji wodnych jako temperaturę krystalizacji. Kalcyt ma skład dość jednolity o zawartości CaO od 47,4 do 48,7 %, TiO2 od 0,1 do 0,2 % i MnO od 0,091 do 0,15%. Zawartość Sr, podobnie jak Zr, jest nieco wyższa w kalcycie w płaszczowinie śląskiej w stosunku do strefy dukielskiej. Badania izotopowe wykazują dla kalcytu wartości *13 CPDB od - 3,05 do -0,35o/oo i *18OPDB w przedziale od 7,56 do 9,38o/oo . Substancja organiczna jest zróżnicowana i obejmuje m.in. antraksolit. Badania geochemiczne wykazują wysokie wartości współczynnika wodorowego w stosunku do (H/C)at i niskie wartości *13CPDB (kerogen) w zakresie od 27,2 do 27,4 o/oo. Wartości Ro mieszczą się w polu pomiędzy 0,5% a 1,35%. Minerały żyłowe krystalizowały z fluidów mieszanych wodno-węglowodorowych. Kalcyt jest najwcześniejszy w sekwencji. Kwarc i bituminy są późniejsze.
792 Powiatowa mapa gospodarowania zasobami przyrody - Małgorzata Sikorska-Maykowska, Ryszard Strzelecki, Dariusz Grabowski, Renata Karoń

W artykule przedstawiono koncepcję wykonania dla powiatu "Mapy gospodarowania zasobami przyrody" w skali 1:50 000. Treść merytoryczna mapy w dużej mierze oparta jest na informacjach zebranych wcześniej do Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, danych przekazanych przez Starostwa Powiatowe, a dotyczących zagadnień związanych z antropopresją. W niewielkim stopniu wykorzystuje się również dane z Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000. Pilotażowo opracowano mapy dla trzech powiatów: lubińskiego, oświęcimskiego i lublinieckiego. O wyborze tych powiatów decydowała ich różnorodność pod względem powierzchni, stopnia uprzemysłowienia oraz wielkości i rodzaju zasobów naturalnych. Każda mapa została zredagowana w formie trzech plansz wraz z rozbudowanym tekstem objaśniającym: Plansza A: Zasoby biotyczne i ich ochrona. Warunki podłoża budowlanego. Plansza B: Zasoby abiotyczne i ich ochrona. Plansza C: Elementy antropopresji. Ideą realizatorów MGZP było takie zredagowanie treści mapy, aby była ona czytelna dla szerokiego grona użytkowników rekrutujących się z urzędników różnego szczebla administracji, państwowej i samorządowej, a także planistów i urbanistów. Dlatego też mapa zawiera informacje środowiskowe w pewnym stopniu już przetworzone i odpowiednio skomentowane. Dzięki temu będzie zapewne przydatna przy tworzeniu planów ochrony środowiska, planów gospodarowania odpadami oraz zagospodarowania przestrzennego w każdym z tych powiatów.
797 Zastosowanie sztucznej sieci neuronowej do uzupełnienia danych zbiornikowych - Barbara Darłak, Małgorzata Włodarczyk

Streszczenie: Przedstawiona praca jest poświęcona nowej metodzie zastosowania sztucznej sieci neuronowej (ANN) w zagadnieniach geologicznych takich jak ocena własności zbiornikowych skał węglanowych w oparciu o wyniki mikroskopowej analizy obrazu, a także odtworzenie przebiegu krzywych przepuszczalności względnej dla kilku typów piaskowców.
Za pomocą ANN przeprowadzono analizę możliwości ekstrapolacji wyników badań laboratoryjnych przepuszczalności względnych i komputerowej analizy obrazu. Jako parametry bazowe do symulacji neuronowych wykorzystano wyniki badań porozymetrycznych wraz z analizą krzywych ciśnień kapilarnych oraz przepuszczalność liniową.
Stwierdzono że poprawnie skonstruowana baza danych oraz wykonanie rzetelnych statystycznie oznaczeń przepuszczalności fazowej i komputerowej analizy obrazu, a także mikroskopowych analiz na płytkach cienkich umożliwia poprawną ekstrapolację oczekiwanych parametrów.
Poprawność symulacji ANN sprawdzono wykonując serie testowych analiz Korelacja danych pomierzonych i wyliczonych ANN jest wysoka i wynosi odpowiednio w 0,98 symulacjach parametrów komputerowej analizy obrazu i 0,89 w symulacjach parametrów przepuszczalności względnych, co jest wystarczającym warunkiem do zastosowania tej metody w dalszych badaniach.
804 Systemy geologiczno-inżynierskiej oceny skał i masywów skalnych - Joanna Pinińska

Tak w krajach Unii Europejskiej jak i poza nią istnieją znaczne rozbieżności tradycji i przepisów w ocenach geologiczno-inżynierskich skał i masywów skalnych. By złagodzić istniejące różnice Europejska Komisja Normalizacyjna (CEN) wprowadza wiele znanych i wdrożonych systemów oceny podłoża gruntowego i skalnego oraz dopuszcza możliwość stosowania lokalnych wytycznych i komentarzy, "parametrów wyprowadzonych" i "doświadczenia porównywalnego" wynikających z tradycji w danym kraju. W Polsce włożono już wiele pracy w tłumaczenie, przystosowanie i wdrażanie projektów norm europejskich. Działania te dotyczą jednak przede wszystkim podłoża gruntowego, a w nikłym zakresie podłoża skalnego. Geotechniczna klasyfikacja skał z natury rzeczy jest bardziej złożona niż klasyfikacja gruntów. Wynika to głównie z siły wiązań strukturalnych, które w skałach są znaczące i których niszczenie następuje w sposób wyraźny. Po zniszczeniu, spękany ośrodek skalny może jednak nadal przenosić znaczne obciążenia, stąd tak istotną rolę odgrywa ocena stanu pokrytycznego. Przedstawiona w pracy ocena zaleceń normalizacyjnych CEN wskazuje, że nie ujmują one tych zagadnień w sposób dostateczny i charakteryzują się znacznym konserwatyzmem w ujmowaniu złożoności geologicznej masywów skalnych. Preferowane są w nich szczegółowe opisy cech geologicznych, często zbyt rozbudowane w formie podstawowej, podczas gdy dzięki ogromnemu rozwojowi wiedzy o skałach na świecie przeważają już oceny wskaźnikowe wynikające z doświadczeń regionalnych.
815 Cyrkon jako wskaźnik genezy łupków z Czarnowa we wschodniej okrywie granitu Karkonoszy - Mentor Murtezi, Ryszard Kryza

Analiza cech morfologicznych, analiza typologiczna metodą Pupina, oraz mikrosondowe badania chemiczne cyrkonów z łupków kwarcowo-skaleniowych oraz łupków łyszczykowych reprezentujących tzw. "formację łupków z Czarnowa" wskazują na urozmaicony charakter protolitów tych skał. Koncentraty cyrkonowe z pięciu różnych, wyselekcjonowanych próbek były poddane analizie typologicznej: trzy próbki z drobnoziarnistych łupków kwarcowo-skaleniowych z północnej części jednostki Czarnowa, dwie próbki z ciemniejszych i grubiej-ziarnistych łupków łyszczykowych z południowej części tej jednostki.Populacje cyrkonów ze wszystkich analizowanych próbek wykazują duże podobieństwo pod względem ogólnych cech morfologicznych. Znaczące różnice zostały jednak zaobserwowane przy analizie typologicznej: próbki łupków kwarcowo-skaleniowych zawierają cyrkony z dominacją słupa {100} i piramidy {101} (typy S24, S23, S19 oraz S18), podczas gdy w cyrkonach łupków łyszczykowych dominują formy {110} i {211}. Zmienność typologiczna odpowiada zmienności obserwowanej w chemicznej charakterystyce cyrkonów: badane ziarna z łupków łyszczykowych wykazują wyższą zawartość Hf, przeważnie z brzegami wzbogaconymi w Hf względem środka. Duża proporcja kryształów euhedralnych oraz generalny brak tzw. pozornego kąta wygaszania w cyrkonach z wszystkich próbek sugerują pierwotne magmowe źródło pochodzenia materiału tych skał. Lupki kwarcowo-skaleniowe z północy terenu prawdopodobnie reprezentują skały wulkanogeniczne, natomiast łupki łyszczykowe z części południowej zawierają cyrkony typowe dla granitoidów typu S lub dla materiału osadowego otrzymanego z tego typu magmowego protolitu.
819 Problem wieku i zasięgu lądolodów skandynawskich u brzegu polskich Karpat - Leszek Lindner

Przedstawiono propozycję nowego spojrzenia na problem zasięgu lądolodów skandynawskich w strefie północnego przedpola Karpat. Głównych materiałów w tym zakresie dostarcza ocena sytuacji geologicznej, ostatnio opracowanych stanowisk osadów organogenicznych interglacjału małopolskiego w Lowisku i interglacjału ferdynandowskiego w Bukowinie w Kotlinie Sandomierskiej oraz interglacjału ferdynandowskiego w Kończycach w Kotlinie Oświęcimskiej. Z materiałów tych wynika, że maksymalny zasięg lądolodu skandynawskiego na tym obszarze należy wiązać ze zlodowaceniem sanu 1 (elstery I) a nie ze zlodowaceniem sanu 2 (elstery II), jak sądzono dotychczas.
822 Formy osuwiskowe na wzgórzu Kurczyna nad projektowanym zbiornikiem "Świnna Poręba" w Karpatach - Andrzej Gałaś

Zbiornik retencyjny "Świnna Poręba", zlokalizowany w Karpatach, w obrębie jednostek śląskiej i magurskiej, będzie narażony na ruchy masowe. Zasięg strefy podatnej na osuwiska jest większy niż prognozowano. Na wzgórzu Kurczyna położonym w sąsiedztwie zbiornika stwierdzono dwie jaskinie dylatacyjne i rozpadlinowe rowy zboczowe. Wzgórze jest zlokalizowane w obrębie jednostki śląskiej, która jest uważana za mniej podatną na osuwiska niż jednostka magurska. Jednak na przedpolu nasuniętej jednostki magurskiej stwierdzono szereg osuwisk w obrębie jednostki śląskiej, a kolejne mogą się uaktywnić pod wpływem zmiennego piętrzenia wody.
SPOTKANIA UNIWERSYTECKICH GEOLOGÓW KARPACKICH W 2000 r.
pod redakcją Wojciecha Ozimkowskiego
828 Pierwotna orientacja żył neptunicznych w pienińskim pasie skałkowym (Zachodnie Karpaty): wstępne wyniki - Roman Aubrecht, Igor Tunyi
829 Paleomagnetyzm skał mezozoicznych i trzeciorzędowych Karpat Zachodnich - Jacek Grabowski
830 Tektoniczna ewolucja płaszczowiny magurskiej w strefie - Andrzej Konon
831 Marmur ruinowy - pseudotektoniczna struktura z Zachodnich Karpat - Frantisek Marko, Daniel Pivko, Jozef Stankovic
832 Analiza dynamiki uskoku MvtoTisovec - Frantisek Marko, Rastislav Vojtko
832 Główne dyslokacje Karpat wewnętrznych na obrazach satelitarnych - Wojciech Ozimkowski
833 Uwagi o fałdach regionalnych w polskich Karpatach zewnętrznych