Przegląd Geologiczny (2001-12) tom 49

KALENDARIUM
1113 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
1114 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
1115 53. sesja Międzynarodowego Komitetu Petrologii Organicznej i Węgla - Kopenhaga, Dania, 12­19.08.2001 - Barbara Kwiecińska, Sławomira Pusz
KRONIKA
1116 Geologiczny szczyt Europy Wschodniej - Sidorówka, 19­21.09.2001 - Marek Graniczny, Halina Urban
WSPOMNIENIA
1118 Erast Konstantynowicz 1919­2001 - Marek Rogoż, Wacław Zuberek
1121 Ewa Tomczykowa 1928­2001 - Zofia Kielan-Jaworowska
RECENZJE
1122 J. Badura & B. Przybylski - Korelacja morfologiczna i wiekowa tarasów głównych rzek regionu dolnośląskiego - Witold Cezariusz Kowalski, Włodzimierz Mizerski
1123 W.M. Podobina & S.A. Rodygin - Istoriczeskaja gieołogija - Włodzimierz Mizerski
WIADOMO|CI GOSPODARCZE
1124 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
ARTYKULY INFORMACYJNE
1126 Zastosowanie komputerowej analizy scen satelitarnych w detekcji niekorzystnych zmian środowiska - Tomasz Gliwicz

Problem oceny i monitorowania stanu środowiska przyrodniczego jest jednym z ważniejszych dla współczesnego świata. Nowoczesne technologie poszerzają możliwość prowadzenia takich badań. Komputerowa analiza scen satelitarnych jest jedną z nowoczesnych metod umożliwiającą detekcję niekorzystnych zmian środowiska. W celu ustalenia jej potencjalnych możliwości przeprowadzono analizę wybranych obszarów pochodzących z 6-ciu scen satelitarnych (pięć z nich pochodzi z 7-kanałowego satelity LANDSAT 5TM, w którym rozdzielczość 6-ciu kanałów spektralnych wynosi 30x30 m oraz kanał w podczerwieni o rozdzielczości 120x120 m, oraz jedna pochodząca z 8-kanałowego satelity LANDSAT 7ETM+, w którym rozdzielczość 6-ciu kanałów spektralnych wynosi 30x30 m, dla kanału w podczerwieni 60x60 m, oraz kanał panchromatyczny o rozdzielczości 15x15 m). Analizę wykonano przy pomocy programu ERMAPPER 5.0.
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
1129 Proterozoiczne zmiany retrogresywne zapisane w granulitach i gnejsach podlaskiego kompleksu metamorficznego - Ewa Krzemińska

Praca prezentuje wyniki badań petrologicznych oraz dane termobarometryczne granulitów i gnejsów z trzech głębokich otworów wiertniczych z kompleksu podlaskiego, w polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej. Zastosowane geotermobarometry rejestrują w granulitach z Mielnika warunki wczesnoretrogresywnego etapu metamorfizmu (T = 650-700oC; p = 5,8-6,2 kbar) oraz regresywnego (T = 520-550oC; p = 4,1-5,2 kbar) etapu metamorfizmu proterozoicznego, datowanego na co najmniej 1527 mln lat. Skonstruowano hipotetyczną ścieżkę p-T dla tego stadium metamorfizmu, porównując otrzymane wyniki z analogicznymi danymi z zachodniej części białorusko-bałtyckiego pasa granulitowego i zachodniolitewskiego masywu granulitowego (rejon Lazdijai).
1137 Zastosowania skamieniałości śladowych w analizie facjalnej i wysokorozdzielczej stratygrafii sekwencji - przykład z kambru polskiej części kratonu wschodnioeuropejskiego - Jolanta Pacześna
1147 Skład mineralny oraz właściwości fizykomechaniczne kawałkowych odmian rud darniowych stosowanych w historycznym budownictwie na ziemiach polskich - Izabela Kraczkowska, Tadeusz Ratajczak, Grzegorz Rzepa
1157 Nowe dane termometryczne i mikrochemiczne o wschodniej osłonie metamorficznej granitu karkonoskiego (Krzyżowa Łąka k. Mniszkowa) - Krystyna Wołkowicz
1161 Rejestr zmian klimatycznych późnego glacjału i holocenu w obrębie torfowiska pod Kotoniem (Beskid Średni, Karpaty zewnętrzne) - Włodzimierz Margielewski
1167 Analiza wpływu obecności gazu w porach skalnych na prędkość fal sprężystych na przykładzie wybranych horyzontów złoża "R" - Maria Bała

Celem pracy było określenie zależności pomiędzy prędkościami fal podłużnych i poprzecznych, a parametrami zbiornikowymi skał, w szczególności od zmiennego nasycenia przestrzeni porowej wodą i gazem. Na podstawie opracowanych modeli prędkościowych, uzyskanych z profilowań akustycznych oraz wartości współczynników porowatości (M), współczynników nasycenia wodą (Sw) i gazem (Sg), zawartości frakcji ilastej (Vsh) i składu mineralnego (Vma), określonych przy pomocy kompleksowej interpretacji danych geofizyki wiertniczej, wykonanej w 10 otworach struktury R, wybrano dziewięć warstw do dalszego modelowania. Przy badaniu zależności VP = f (M, Vsh, Vma, Sw, Sg) wykorzystano znany model Kustera i Toksoza zmodyfikowany przez autorkę. Przeanalizowano również własności mediów porowych, które mają istotny wpływ na parametry sprężyste skał osadowych. Sugestie i wnioski, które wypływają z tej analizy zostały uwzględnione w obliczeniach dla wytypowanych warstw - modeli. Wyjaśnienie zachowania się prędkości fal sprężystych podłużnych i poprzecznych w ośrodkach porowatych ma znaczenie przy modelowaniu i prawidłowej interpretacji obrazów falowych nad złożami węglowodorów.
1176 Zastosowanie datowania metodą K/Ar polihalitów wschodniego Przedkarpacia w celu wyjaśnienia ich genezy - Artur Wójtowicz, Sofia P. Hryniv

Mioceńskie potasowo-magnezowe utwory siarczanowe zapadliska przedkarpackiego występują w dwóch poziomach stratygraficznych. Niższy należy do eggenburgu, wiek wyższego jest dyskusyjny - ottnang lub baden. Określono metodą K/Ar radiometryczny wiek 15 próbek dwóch odmian genetycznych polihalitu. Zbadano polihalit z czerwonej skały polihalitowej, występujący w miejscach wyklinowywania złóż soli potasowych oraz polihalit z warstw polihalitowo-anhydrytowych, znajdujących się w brekcji solnej w pobliżu kontaktu ze złożami soli potasowych. Radiometryczne wieki polihalitów z czerwonej polihalitowej skały mieszczą się w granicach 8,3­14,7 Ma. Radiometryczne wieki próbek polihalitu z warstw polihalitowo-anhydrytowych są nieco niższe ­5,7 ­12,3 Ma. Porównując wieki tych samych odmian polihalitu ze złoża stebnickiego (eggenburg) i kałusko-hołyńskiego (ottnang? baden?) nie widać istotnych różnic. Powstawanie polihalitu jest powiązane ze zjawiskami tektonicznymi w historii rozwoju geologicznego zapadliska przedkarpackiego. Duży rozrzut otrzymanych wieków dla próbek polihalitu z warstw polihalitowo-anhydrytowych świadczyć może o powstawaniu tych warstw w kilku etapach.
1180 Profile wiertnicze osadów czwartorzędowych na Ornaku oraz ich znaczenie w badaniach nad ostatnim zlodowaceniem w Tatrach Zachodnich - Krystyna Kenig, Leszek Lindner

Przedstawiono wyniki badań litogenetycznych osadów czwartorzędowych pobranych przy pomocy trzech, pierwszych na obszarze Tatr, otworów wiertniczych zlokalizowanych na Polanie Ornak w górnej części Doliny Kościeliskiej. Z uzyskanych tą drogą materiałów wynika, że zachowane są tu trzy warstwy (poziomy) gliny morenowej, przedzielone nieglacjalnymi osadami różnej genezy. Na podstawie charakterystyki granulometrycznej oraz mineralogiczno-petrograficznej wykazano, że wymienione warstwy gliny morenowej mogą reprezentować trzy fazowe nasunięcia lodowców, a osady dzielące mogą reprezentować dwie interfazy w obrębie stadiału Białki ostatniego (würm, vistulian) zlodowacenia tatrzańskiego.
1186 Biostratygrafia nanoplanktonowa margli żegocińskich; nowe spojrzenie na budowę geologiczną strefy lanckorońsko-żegocińskiej - Małgorzata Jugowiec-Nazarkiewicz, Leszek Jankowski

Oznaczone zespoły nanoplanktonu wapiennego wskazują na dolno-kampański wiek (zona CC18 Aspidolithus parcus) margli żegocińskich. Nanoflora wykazuje charakter mieszany tetydzko-borealny. Wstępnie porównano zespoły nanoplanktonu z tymi z margli z Węgierki oraz z Bonarki. Wiek piaskowców z Rybia oznaczono na zonę CC20 - Ceratolithoides aculeus.
Istotne znaczenie dla rozlokowania i zmienność facji miały eustatyczne zmiany poziomu morza. Strefa szelfu i skłonu basenu karpackiego była stopniowo wciągana w struktury pryzmy akrecyjnej. Margle żegocińskie występują w formie redeponowanych bloków w marglach typu frydeckiego bądź w otoczeniu kataklazytów czy melanży tektonicznych. Przypuszcza się, że są one częścią platformy węglanowej, zsuniętej częściowo do basenu karpackiego.
Powstanie strefy lanckorońsko-żegocińskiej można wiązać ze ścięciem pozasekwencyjnym utworzonym w wyniku reaktywacji starych uskoków ekstensyjnych.
1191 Jaskinie lawowe - zarys problematyki - Michał Gradziński, Renata Jach

Jaskinie rozwinięte w lawach są stosunkowo słabo znane pomimo tego, że są one częstym zjawiskiem w wielu rejonach świata. Większość takich jaskiń to fragmenty tzw. rur lawowych. Powstanie rur lawowych jest związane ze spływami lawy bazaltowej. Najczęściej rury takie są rozwinięte w lawach pahoehoe cechujących się małą lepkością, lecz znane są także z law aa o większej lepkości. Powstanie rur lawowych jest wynikiem różnych procesów. Najczęściej jest efektem rozwoju skorupy ponad płynącym strumieniem lawy. Taka skorupa ostatecznie pokrywa cały potok lawowy. Powstaje ona dzięki gradientowi termicznemu pomiędzy płynącą lawą a atmosferą. Rury lawowe są dobrymi izolatorami cieplnymi i pełnią rolę kanałów dla strumieni lawowych płynących na duże dystanse. Dlatego też powstanie rur lawowych jest bardzo istotnym czynnikiem dla rozwoju rozległych spływów lawowych. Płynąca lawa powiększa rurę lawową na skutek erozji termicznej i mechanicznej. Dzięki temu wewnątrz rur lawowych powstają wcięte meandrujące koryta, lawospady, świetliki i toczeńce lawowe. Inne charakterystyczne elementy rur lawowych jak półki znaczące dawny poziom potoku lawowego, wały przykorytowe, wewnętrzne rury są efektem akrecji lawy wewnątrz rur lawowych. W jaskiniach lawowych występują też różnorodne speleotemy zbudowane z gipsu, węglanu wapnia i opalu.
1197 SPIS TREŚCI ROCZNIKA 2001