Przegląd Geologiczny (1999-07) tom 47

W przeciwieństwie do Świdrowskiej i Hakenberga (1999), którzy uważają, że inwersja bruzdy śródpolskiej zainicjowana została w kampanie–mastrychcie, autorzy są przekonani o możliwości jej rozpoczęcia już przed koniakiem i kontynuację w późniejszej kredzie. Pogląd ten oparty jest na danych litofacjalnych, miąższościowych i sejsmicznych, jak również na korelacjach strukturalnych i regionalnych. Analiza litofacjalna ujawnia nowe źródło klastyków niezależne od tarczy bałtyckiej, pojawiające się w koniaku–kampanie wzdłuż wału śródpolskiego. Co więcej, regionalne proporcje miąższościowe pomiędzy sekwencjami przedinwersyjną (górny alb–turon) a syninwersyjną (koniak–santon) wyraźnie zmieniają się przy przechodzeniu w kierunku osi basenu. Dane te wskazują na wzmożoną ruchliwość bruzdy śródpolskiej począwszy od koniaku. Przekroje sejsmiczne ujawniają też niezgodności wewnątrz profilu górnej kredy. Wszystkie te dane są zgodne z datowaniem inwersji innych basenów w Europie zachodniej. Symetryczny model inwersji jest w przyrodzie możliwy. Model odwróconego uskoku listrycznego zaprezentowany przez Świdrowską i Hakenberga również jest możliwy, lecz dotychczas nie został udokumentowany danymi sejsmicznymi.

Streszczenie niniejsze mogłoby zawierać równie kategoryczne sformułowania, co streszczenie naszych Oponentów. Ograniczymy się do stwierdzenia, że nadal kwestionujemy pogląd o intensywności i skali synkredowej inwersji regionalnej, a Ich argumenty płynące z danych litofacjalnych, miąższościowych, sejsmicznych, z ruchliwości soli, porównań regionalnych i strukturalnych są bądź niewystarczające, bądź niewiarygodne. Uznajemy natomiast, czemu zresztą nigdy nie zaprzeczaliśmy, że proces prowadzący do inwersji mógł się rozpocząć wcześniej niż w mastrychcie oraz że pewne tego objawy są obserwowane.

Przedstawiona została pozycja petroarcheologii wśród innych nauk jako nauka interdyscyplinarna, która obejmuje określone działy archeologii oraz nauki o Ziemi, a przede wszystkim petrologię, mineralogię, geochemię i geologię. Zadaniem petroarcheologii jest określenie, przy zastosowaniu współczesnych metod badawczych, surowców skalnych i miejsc ich naturalnego występowania użytych do wyrobów przedmiotów zabytków archeologicznych z różnych okresów i różnych kultur od początku istnienia i działalności człowieka. Podane są przykłady badań petroarcheologicznych na Dolnym Śląsku wykonanych w okresie powojennym głównie w ośrodkach wrocławskich. Wykopaliska i badania w różnych miejscowościach są prowadzone wieloetapowo, dlatego wyniki analiz nie zostały przedstawione chronologicznie ani regionalnie, a raczej problemowo.

Mikroskopowa analiza obrazu dostarcza informacji o realnych wielkościach, kształtach i rozkładach badanych porów, uwzględniając wszelkie przeławicenia i laminacje. Otrzymane wyniki korelują się się bardzo dobrze z innymi metodami, co pozwala zastosować metodę macierzy korelacyjnych w celu pełniejszego, matematycznego opisu przestrzeni porowej.

Wyprowadzono wzory matematyczne określające zależność między masową krzywą uziarnienia i krzywą liczebnościową pozwalające na konstruowanie jednej krzywej na podstawie drugiej, na przykład na konstruowanie teoretycznej krzywej liczebnościowej na podstawie znajomości krzywej masowej. Wyniki analiz teoretycznych porównano z danymi doświadczalnymi i stwierdzono dobrą zgodność w zakresie średnic większych od 0,1 mm. Podano przykłady przeliczeń oraz wzory na przesunięcia percentyli między krzywymi.

W miejscowości Złockie k. Muszyny, w krynickiej strefie tektoniczno-facjalnej jednostki magurskiej, znajduje się unikatowa mofeta CO₂. Jest ona położona w potoku Złockim powyżej wsi. Mofeta w większości jest przykryta wodami potoku i wodą mineralną typu szczawa wypływającą z zatopionych źródeł, z obfitym rdzawym osadem ochry. Na dziale wodnym w kierunku wsi Jastrzębik znajduje sie wiele innych mofet, a wszystkie są usytuowane wzdłuż równoleżnikowego nasunięcia w osiowej części antykliny Szczawnika— Złockiego—Jastrzębika. Mofeta w Złockiem wydziela ok. 15 tys m³ CO₂/d. Dwutlenek węgla pochodzi z głębokiego podłoża subdukowanego pod orogen Karpat. W 1998 r. mofeta w Złockiem została objęta ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej im. Prof. H. Świdzińskiego. Jest ona również wytypowana do ochrony w charakterze rezerwatu przyrody nieożywionej, oraz proponowana do umieszczenia na europejskiej liście stanowisk geoochrony.

Głównym celem artykułu jest przegląd najważniejszych aspektów w dotychczasowym rozwoju tektoniki płyt w Sudetach od 1977 r., kiedy to Cwojdziński opublikował pierwszą pracę geotektoniczną o ewolucji Sudetów opartą na założeniach tektoniki płyt. W artykule uwagę skierowano na najbardziej kluczowe publikacje i syntezy regionalne o budowie geologicznej Sudetów, bazujące na modelach tektoniki płyt. Podkreślono zwłaszcza podobieństwa, a także różnice pomiędzy poszczególnymi publikacjami, co prowadzi do wniosku, że nadal pozostaje wiele kontrowersji dotyczących ewolucji geotektonicznej NE części Masywu Czeskiego. W szczególności dotyczy to kierunku, czasu i lokalizacji stref subdukcji. Konieczne są dalsze prace nad rozwojem terranów sudeckich i ich zależności z pozostałą częścią waryscydów europejskich.

Torfy należą do gruntów organicznych zawierających znaczną ilość substancji organicznej o bardzo zróżnicowanych właściwościach. Powoduje to konieczność stosowania (w większości przypadków) odmiennych metod badania ich właściwosci fizycznych, często bardziej skomplikowanych, niż w badaniu gruntów mineralnych. Wartości parametrów fizycznych torfów w znacznym stopniu odbiegają od wartości charakterystycznych dla takich samych parametrów gruntów mineralnych, nawet zawierających wysoko aktywną frakcję iłową. Istnieje możliwość oceny zastosowania tych wzorów dla gruntów z obszaru Polski. Z badań wynika także zależność między różnymi właściwościami torfów.