Przegląd Geologiczny (1999-10) tom 47

W trakcie badań terenowych, związanych z inwentaryzacją źródeł wód siarczkowych w Karpatach polskich, wytypowano źródła szczególnie predysponowane do prawnej ochrony, jako pomniki przyrody nieożywionej. Tempo w jakim ulegają dewastacji — szczególnie w ostatnich latach — jest zatrważające. Ochroną objęto 16 najcenniejszych, źródeł wód siarczkowych i źródeł z wodą typu szczaw. Większość z nich znajduje się na obszarze Popradzkiego Parku Krajobrazowego, dwa w strefie otuliny Babiogórskiego Parku Narodowego, jedno na Spiszu, a ostatnie usytuowane jest w strefie otuliny Magurskiego Parku Narodowego w Beskidzie Niskim. Opracowano również projekt ochrony następnych siedmiu źródeł karpackich.

Badania litologiczne glin zwałowych z 33 otworów odwierconych w północno-zachodniej Polsce, wykazały zróżnicowanie glin z pięciu wybranych pięter plejstocenu. Gliny różnego wieku wykazują odrębność szczególnie w zakresie składu petrograficznego żwirów oraz składu podfrakcji minerałów ciężkich.

Znajomość parametrów wytrzymałościowych i odkształceniowych skał jest niezbędnym elementem w realizacji zadań z zakresu geologii inżynierskiej. Zniszczenie materiału skalnego następuje często w wyniku kruchego pękania. Stosowane w laboratoriach geomechanicznych klasyczne testy wytrzymałościowe nie dostarczają pełnego spektrum informacji o właściwościach skał i ich odporności na działanie tego procesu. Wydaje się więc konieczne stosowanie dodatkowych metod badawczych umożliwiających analizę tego zjawiska i określenie wielkości wskaźnika odporności na kruche pękanie (KIC). Jedną z nich jest zalecana przez Międzynarodową Organizację Mechaniki Skał (ISRM) metoda "chevron bend".

Skład chemiczny wód mineralnych Krynicy ulegał zmianom w całym okresie ich eksploatacji. Wahania względnej zawartości podstawowych jonów mają charakter losowy. Mimo to, nazbyt precyzyjne określenie typu wody uznanej za leczniczą prowadzi do sprzeczności z rzeczywistością. Ma to miejsce w przypadku, gdy jon podstawowy występuje w ilości około 20% mwali.

Wiercenia i badania geofizyczne z obszaru Polski Zachodniej i przygranicznych Niemiec dokumentują występowanie w poziomie cechsztyńskim zróżnicowanych struktur solnych. Struktury te zostały założone w efekcie regionalnych ruchów tektonicznych, które wymuszały przemieszczenia mobilnych osadów chlorkowych.W wyniku plejstoceńskich ruchów glaciizostatycznych oraz zróżnicowanego obciążenia podłoża w czołowej strefie lądolodów dochodziło do przemieszczeń soli z reaktywacją ich blokowego nadkładu. Te ruchy wynoszące z rozszczelnieniem stref uskokowych i spękań sprzyjące strefowej migracji ciepła geotermicznego warunkowały tworzenie liniowych przetain i rynien subglacjalnych. Neotektonicznie „żywa” mofologia sztywnego podłoża strefy czołowej lądolodów z wynoszeniem horstów w warunkach anomalii geotermicznych oraz przy współudziale wody, sprzyjała egzaracji i tworzeniu struktur glacitektonicznych w obrębie obecnego Wału Trzebnickiego. Analiza przebiegu Starej Odry w odniesieniu do stwierdzonych struktur solnych i układu uskoków w cechsztyńsko-mezozoicznej pokrywie dowodzi ich aktywnego udziału w kształtowaniu współczesnego drenażu tej części Polski.

Z uwagi na wieloaspektowość podjętego zagadnienia oraz zróżnicowanie warunków strukturalnych Środkowego i Dolnego Nadodrza autorzy ograniczyli niniejszą publikację do komunikatu. Podjęte tematy będą w najbliższym czasie stanowić podstawę pogłębionej analizy regionalnej.

Neogeński wulkanizm i rozwój lokalnych struktur tektonicznych przemawiają za młodoalpejską deformacją w Sudetach. Porównanie rozwoju kruchych struktur (uskoki, nasunięcia, fałdy) z różnych obszarów sudeckich prowadzi do zauważenia podobieństwa w trzeciorzędowej ewolucji tektonicznej różnych części Sudetów. W szczególności, wszystkie zebrane dotychczas dane strukturalne wskazują na możliwość lewoskrętnej transpresyjnej deformacji w Sudetach podczas orogenezy alpejskiej.

Sudecki uskok brzeżny oddziela teren o rzeźbie górsko-wyżynnej na skrzydle podniesionym od równinnego i pagórkowatego terenu na skrzydle zrzuconym. W rzeźbie manifestuje się on jako brzeżna krawędź Sudetów o zróżnicowanej wysokości 50–500 m. Północny fragment tej krawędzi to niska, dość kręta i silnie zdegradowana skarpa, dla której parametry morfometryczne sugerują śladową aktywność tektoniczną w czasach współczesnych. Cechy rzeźby fluwialnej i jej zapis stratygraficzny, które okazały się najlepszymi wskaźnikami późnoczwartorzędowej reaktywacji sudeckiego uskoku brzeżnego w innych fragmentach uskoku, nie dostarczają jednoznacznych dowodów młodych ruchów tektonicznych. Dywergencja taras ku krawędzi Sudetów jest niewyraźna, zaś przerwanie ciągłości (obcięcie) poziomu tarasy wysokiej rozpoznano tylko w dwóch dolinach, gdzie spłaszczone skarpy nie przekraczają 10 m wys. Sugeruje się, że główne przemieszczenia wzdłuż północnego fragmentu sudeckiego uskoku brzeżnego miały miejsce w pliocenie, natomiast później dominowaly procesy erozyjne i denudacyjne, zacierając ewentualne ślady uskokowania po-odrzańskiego.