Przegląd Geologiczny (1999-12) tom 47

Koniec lat 80. i pierwsza połowa lat 90. przyniosły interesujące wyniki wierceń w rejonie Gorzowa. Dotyczyły one eksploracji poziomu dolomitu głównego w basenie permskim. Trend ten, wsparty przełomem technologicznym w pracach sejsmicznych i pomiarach geofizycznych w otworach, przyniósł znaczące w polskiej skali odkrycia złóż węglowodorów. Za najbardziej spektakularne można uznać odkrycie złoża ropno-gazowego BMB będącego największą akumulacją ropy w Polsce. Początkowe sukcesy zachęciły inwestora, PGNiG S.A., do systematycznej eksploracji strefy bariery i wewnętrznej laguny w osadach węglanowych wieku dolomitu głównego. Za podstawową przyczynę wzrostu efektywności poszukiwań należy uznać nową technologię akwizycji danych sejsmicznych — sejsmikę 3D. Wysoka jakość danych umożliwia zastosowanie nowych procedur interpretacji pozwalających wydzielić pułapki naftowe i określić ich geometrię i właściwości. Kluczem do sukcesu jest interpretacja litofacjalna integrująca dane sejsmiczne i pomiary geofizyki wiertniczej. Wyniki tych prac pozwoliły na ponowną ewaluację niektórych obiektów (Dzieduszyce, Stanowice, Marwice, Bogdaniec) i udokumentowanie nowych (Baczyna, Lubno, Marwice w poziomie Ca1). Potwierdzeniem poprawności stosowanych metod detekcji pułapek są pozytywne wyniki wierceń i niespotykana w polskich poszukiwaniach węglowodorów ich efektywność.

Badania mineralogiczne i petrograficzne pozwalają na lepsze poznanie genezy składu chemicznego wód termalnych. Profil otworu Bukowina Tatrzańska obejmuje utwory czwartorzędu (0–4 m), paleogenu podhalańskiego (4–2225 m) i serie mezozoicznego podłoża (2225–3780 m). Średnia wartość gradientu termalnego na Podhalu waha się od 1,9–2,1°C/100 m. Na podstawie materiału z głębokich wierceń udokumentowano obecność horyzontu termalnego w tym rejonie. Temperatury gorących wód osiągają 86°C (rejon Bańskiej). Całkowita mineralizacja wód termalnych jest relatywnie niska i wynosi do 3 g/dm3. Wody są głównie typu: SO4-Cl-Na-Ca lub HCO3-Ca-Mg, z niewielką ilością siarkowodoru. Skały mezozoiku (kreda, jura, trias) są reprezentowane głównie przez wapienie, margle i różnego rodzaju wapienie zdolomityzowane. Skały te tnie wiele generacji żyłek węglanowych zawierających niekiedy ziarna siarczków (ryc. 2, 3) i ślady węglowodorów. Badania mineralogiczne płytek cienkich rdzeni sugerują m.in. występowanie interesującej mineralizacji siarczkowej w podłożu niecki podhalańskiej, zwłaszcza w pobliżu Tatr.

Przedmiotem badań paleomagnetycznych były dwa odsłonięcia diabazów znajdujace się na dwóch przeciwległych skrzydłach synkliny Barda (region południowy Gór Świętokrzyskich). Pozytywny wynik testu fałdowego umożliwił zdefiniowanie wieku charakterystycznej pozostałości magnetycznej na późny ludlow–wczesny żedyn. Zbieżność obliczonego paleobieguna (Lat.= 12oS, Long.=340oE) z ludlowskim odcinkiem krzywej referencyjnej dla kontynentu Baltiki, a także przesłanki geologiczne wskazują, że najprawdopodobniejszy jest jej późnoludlowski wiek. Dane paleomagnetyczne z synkliny Barda świadczą, że tuż przed deformacjami wieku młodokaledońskiego badany obszar znajdował się już w swoim obecnym położeniu przy platformie wschodnioeuropejskiej. Dane te nie wspierają hipotezy o wielkoskalowym przemieszczeniu i prawoskrętnej rotacji południowej części Gór Świętokrzyskich w epoce waryscyjskiej.

Zastosowanie w pracy takich metod badawczych jak: obserwacje mikroskopowe w świetle przechodzącym, analiza rentgenograficzna, spektrofotometryczna w podczerwieni, skaningowa oraz chemiczna pozwoliły na szczegółowe przebadanie skał solnych z Kłodawy pod kątem występowania minerałów boranowych. Badania wykazały rzadkość występowania i rozproszoną formę minerałów boranowych.

Po raz pierwszy dokonano identyfikacji chryzokoli i galeny w jednostce skolskiej zewnętrznych Karpat fliszowych. Opisano również nowe dla tej jednostki stanowiska malachitu. Minerały te występują w Hyżnem i Futomie w dolnoeoceńskiej części formacji pstrych łupków (fm) w obrębie ogniwa czerwonych łupków z Trójcy (og). Łupki tego ogniwa mają charakter iłowców klinoptilolitowo-montmorillonitowych, bogatych w pancerzyki radiolarii i materiał piroklastyczny. Są one zbliżone wykształceniem do współczesnych brunatnych iłów zeolitowych i ilastych mułów radiolariowych den oceanicznych. Malachit i chryzokola mają charakter wtórny po pierwotnych, siarczkowych minerałach miedzi.

W starej, zabytkowej dzielnicy Sandomierza — już od czasów historycznych — występują uszkodzenia budowli, niewielkie zapadliska lub osiadania powierzchni terenu, osuwiska skarp wzgórza, na którym ta dzielnica jest zlokalizowana. Przyczyn tych destrukcyjnych dla miasta procesów upatruje się głównie w charakterze podłoża budowli, które na terenie wzgórza staromiejskiego jest zbudowane z lessów, gruntu mało odpornego na działanie wody. W lessach na głębokości od kilku do kilkunastu metrów są wydrążone ponadto podziemne korytarze i piwnice często na kilku poziomach, których lokalizacja nie do końca jest rozpoznana. Niestabilność stropu tych podziemnych wyrobisk i związane z tym zapadliska terenowe stwarzają szczególne zagrożenie dla zabytkowych budowli. W pracy przedstawiono wyniki rozpoznania warunków geologiczno-inżynierskich na terenie wzgórza, a w szczególności rozpoznanie jego budowy geologiczno-strukturalnej oraz właściwości fizyczno-mechanicznych warstwy lessów. W tym ostatnim przypadku podano też wyniki badań zmiany cech wytrzymałościowo-deformacyjnych lessu pod wpływem wzrostu jego zawilgocenia. Na tle sezonowych i wieloletnich zmian zawilgocenia warstwy lessów, przedstawiono deformacje powierzchni terenu uzyskane z obserwacji geodezyjnych, stwierdzając ich wzajemne powiązanie.

Pomiary refleksyjności witrynitu R0(%) i analiza biomarkerów pozwoliły na interpretację poziomu dojrzałości kerogenu dla rozpatrywanego obszaru. W nowym, odmiennym od dotychczasowego (Belka, 1990), obrazie stopnia przeobrażenia termicznego kerogenu, dojrzałość wzrasta w kierunku północno–zachodnim, osiągając maksimum (Rcs > 1,0) na wysokości miejscowości: Kostomłoty, Laskowa, Zachełmie i Bukowa Góra. Najniższym poziomem przeobrażenia temicznego kerogenu charakteryzują się utwory dewońskie południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich (Rcs < 0,6) z minimum na wysokości odsłonięć: Kowala, Góra Łgawa, Radkowice. Obecny poziom dojrzałości ukształtowały dwa główne czynniki, tj. miąższość nadkładu skał podewońskich i waryscyjska anomalia termiczna związana prawdopodobnie z dyslokacją świętokrzyską.