Przegląd Geologiczny (2000-08) tom 48

Uzyskano bardzo wysoką zgodność obliczonych równowagowych stałych sieci forsterytu z wartościami znanymi z pomiarów laboratoryjnych. Obliczenia zostały przeprowadzone przy zastosowaniu teorii funkcjonału gęstości (DFT) w ramach uogólnionego przybliżenia gradientowego (GGA). Uzyskano również generalnie dobrą zgodność zmian gęstości forsterytu wraz ze wzrostem ciśnienia z modelami globu.

Złoże badeńskiej soli kamiennej „Bochnia“ występuje u czoła nasunięcia fliszu karpackiego, ok. 30 km na wschód od Krakowa. W jego profilu litostratygraficznym wyróżnionych zostało 5 cyklotemów solnych przy czym jedynie w trzech występują sole kamienne. Utwory te wykazują bardzo dużą różnorodność wykształcenia pod względem struktur i tekstur skał. Wskazują one, podobnie jak obserwowane struktury sedymentacyjne na pierwotne ich pochodzenie.

Badania koncentracji bromu w solach kamiennych tego złoża dostarczają interesujących danych o warunkach sedymentacyjnych. Zaobserwowane niskie zawartości tego pierwiastka wskazują, że skład chemiczny solanek, z których następowała krystalizacja soli odbiegał od przeciętnego składu wody morskiej. Ponadto duże wahania i brak wyraźnych tendencji jego koncentracji ku górze profilu poszczególnych kompleksów solnych świadczy, że sedymentacja soli mioceńskich odbywała się w odmiennych warunkach niż w przypadku większości formacji solonośnych. Na warunki te wywarło wpływ szereg czynników takich jak wielkość i rodzaj dopływów oraz charakter połączeń z otwartym oceanem.

Badania mikropaleontologiczne próbek „kwarcytów” z Tarczyna (Góry Kaczawskie) wykazały źle zachowane fragmenty flory oraz fauny szkieletowej. Wstępne wyniki oznaczeń mikropaleontologicznych wskazują, że metapsamity z tzw. „kwarcytów” Tarczyna są młodsze niż kambr.

Analiza termodynamiczna reakcji konwersji siarczanów i węglanu wapnia w wodach wzbogaconych w stront wykazała, iż minerały wapniowe i strontowe mogą istnieć równoważnie przy niewysokich temperaturach w solankach tylko w pobliżu następujących stosunków molarnych [Ca2+] : [Sr2+]: gips-celestyn — 117; anhydryt-celestyn — 176; kalcyt-stroncjanit — 8,3. Przy niższych stosunkach minerały wapniowe mogą przechodzić w strontowe, a przy wysokich staje się możliwe przeciwne przejście. Prawdopodobieństwo powstania wtórnych minerałów strontowych w utworach siarczanowo-węglanowych zwiększa się ze zwiększeniem mineralizacji wód warstwowych i zmniejsza się ze wzrostem temperatury. Podwyższoną strontonośność rud siarkowych złóż przedkarpackich można wyjaśnić dopływem wgłębnych solanek w utwory gipsowo-anhydrytowe.

Analiza zdjęcia magnetycznego, wyników głębokich sondowań sejsmicznych i elektromagnetycznych oraz profili głębokich otworów wiertniczych, prowadzi do wniosku, że na obszarze Polski krawędź platformy wschodnioeuropejskiej znajduje się kilkadziesiąt kilometrów na SW od czoła nasunięć kaledońskich. Obszar zawierający zdeformowane utwory starszego paleozoiku, nasunięte na obniżony cokół platformy wschodnioeuropejskiej, został zdefiniowany tutaj jako strefa Koszalin–Chojnice–Toruń–Radom. Obraz brzegu platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce nie różni się zatem od obrazu zdefiniowanego w północno-wschodniej części Niemiec (okolice Rugii), gdzie również doszło do silnego nasunięcia warstw dolnopaleozoicznych na krystaliczne podłoże starej platformy.

Wznoszony na przestrzeni niemalże 70 lat kompleks gmachów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie stanowi doskonałe pole obserwacji geologicznych. Zastosowane tu materiały kamienne, różne w poszczególnych budynkach, są odzwierciedleniem m.in. zmieniających się granic Polski. Do najciekawszych z zastosowanych tu kamieni należą: wołyński klesowit, podolski alabaster, chęcińska „Różanka”, piaskowiec dolski i marmur bolechowicki z licznymi skamieniałościami, jak również występujący w otoczeniu biblioteki dolomit diploporowy, wołyński bazalt i pieniński andezyt.

Skażenia toksycznymi związkami organicznymi w środowisku przyrodniczym niosą ze sobą wiele negatywnych skutków, co wiąże się z ich potencjalnymi właściwościami kancerogennymi, mutagennymi i teratogennymi. Wiele toksyn organicznych przyczynia się do globalnych zmian środowiskowych, obejmujących efekt cieplarniany i dziurę ozonową. Znaczna liczba tych związków charakteryzuje się też niezwykłą trwałością w środowisku przyrodniczym. Inną niepokojącą cechą jest możliwość bioakumulacji toksyn organicznych w kolejnych ogniwach łańcucha pokarmowego, co stwarza największe zagrożenie dla konsumentów II i III rzędu. Badania koncentrują się obecnie nad śledzeniem „ścieżek” wędrówki i dystrybucji węglowodorów w różnych systemach przyrodniczych, interakcji geochemicznych oraz depozycji, remobilizacji i rozpadu związków organicznych.

Stałe relaksacji T1 i T2 charakteryzujące zjawisko jądrowego rezonansu magnetycznego (JRM) są ściśle związane z parametrami zbiornikowymi skał — porowatością, przepuszczalnością oraz nasyceniem przestrzeni porowej ruchomymi i nieruchomymi węglowodorami. Pomiary stałych relaksacji wykonane na próbkach skalnych oraz wiarogodne zależności korelacyjne między nimi i parametrami zbiornikowymi są źródłem nowych informacji zwiększających efektywność prac poszukiwawczych i eksploatacyjnych na złożach węglowodorów.

Pseudotachylity występujące w Tatrach Wysokich są skałami żyłowymi, o niejednorodnej budowie. Składają się na nie: materiał okruchowy (47,5 % obj.: albit, K-skaleń, kwarc, fragmenty starszych brekcji o spoiwie hematytowym) oraz spoiwo afanitowe (52,5 % obj.) o mezoskopowo ciemnofioletowej barwie. Spoiwo ma charakter ultramylonitu, zabarwionego roztartym hematytem. Podwyższone zawartości TiO2 występują sporadycznie i nieregularnie. Całość stanowi efekt iniekcji mylonitu w rozwarte szczeliny. Skała mylonityzowana była uboższa w krzemionkę od granodiorytów otaczających żyły pseudotachylitowe. W strefie kontaktu z granodiorytem występuje nieciągła warstewka szkliwa o składzie „granitu minimalnego”, powstałego w następstwie przetopienia masy afanitowej w wyniku wydzielonego ciepła tarcia. Topienie cząstkowe miało podrzędne znaczenie, utworzone szkliwo zaś szybko krzepło, nie mieszając się z ultramylonitem. Proces formowania się pseudotachylitów był z pewnością młodszy od mineralizacji hematytowej i miał związek z procesami sejsmicznymi, towarzyszącymi wypiętrzaniu trzonu krystalicznego Tatr.

Centralna pompownia Bolko w Bytomiu umożliwia ciągłe odwadnianie wyrobisk górniczych zlikwidowanych w latach 1978–1989 kopalń rud cynku i ołowiu w triasowej niecce bytomskiej. Deformacje górotworu i powierzchni terenu, będące wynikiem intensywnej — głównie na zawał — eksploatacji pokładów węgla kamiennego w niżej leżących kopalniach, stwarzają dla centralnej pompowni problemy natury odwodnieniowo-górniczej. Podstawowym problemem dla ciągłości pracy pompowni jest zachowanie drożnego i grawitacyjnego systemu przepływu wody w wyrobiskach i chodnikach wodnych szybu Bolko oraz awaria rozszczelnienia rurociągów na powierzchni terenu. Opady atmosferyczne są podstawowym źródłem dopływu wody, średnio ok. 25,0–30,0 m3/min, do wspomnianych wyrobisk. W bilansie wód dopływających do wyrobisk i pompowni znaczącą rolę odgrywają wody pochodzenia antropogenicznego: infiltracja z bezodpływowych zlewni w górniczych nieckach obniżeniowych, z cieków powierzchniowych oraz z miejskich sieci wodociągowych i kanalizacyjnych.

Analiza stabilnych izotopów tlenu i węgla w wapieniach środkowego i górnego ordowiku regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich wskazuje na zmiany ich składu w czasie. Największe wahania (w skali PDB) występują w wyższym ordowiku (górny karadok) i pojawiają się po okresie aktywności prądów wstępujących. Fluktuacje te były przypuszczalnie spowodowane czynnikami klimatycznymi, kontrolowanymi przez zlodowacenie na Gondwanie, które spowodowały zachwianie stratyfikacji gęstościowej i termicznej oceanów (Wilde & Berry, 1984; Railsback i in., 1990; Wilde, 1991). Wartości *18O i *13C są zbliżone do wyników uzyskanych dla kopalnych, chłodno- lub umiarkowanie ciepłowodnych osadów węglanowych oraz mieszczą się w przedziale wartości stwierdzonych przez wielu badaczy dla ordowiku.

Analiza petrograficzna próbek powierzchniowych z dna oceanu oraz rdzeni o długości do 560 cm, pozwoliła zaklasyfikować osady jako: hemipelagiczne muły wulkanogeniczne, pelagiczne muły węglanowe (nanoplanktonowe i otwornicowe) oraz wulkanogeniczną brekcję bazaltową. Brekcję wulkanogeniczną tworzą okruchy skał bazaltowych i szkliwa wulkanicznego. Muły hemipelagiczne składają się głównie z fragmentów skał bazaltowych, minerałów pochodzenia wulkanicznego (plagioklazów, piroksenów i oliwinów), okruchów szkliwa wulkanicznego, zeolitów oraz minerałów ilastych. Ponadto występują w nich w zmiennych ilościach bioklasty węglanowe i podrzędnie krzemionkowe. Muły pelagiczne są utworzone głównie z bioklastów węglanowych oraz mikrytu.