Osuwiskowy tydzień w Atenach. Relacja ze spotkania grupy EGS EOEG

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy pełniący zadania państwowej służby geologicznej należy do stowarzyszenia europejskich służb geologicznych EuroGeoSurveys (EGS). Pracownicy PIG-PIB uczestniczą w projektach i przedsięwzięciach oraz pracach grup eksperckich EGS. Jedną z takich grup jest Earth Observation and Geohazard Expert Group (Grupa Ekspertów ds. Obserwacji Ziemi i Geozagrożeń). Zaangażowanie PIG-PIB w prace grupy EOEG dotyczy kilku obszarów tematycznych i skutkuje wymianą cennych doświadczeń w zakresie geozagrożeń.

grecja znak www 700

Tablica informacyjna umieszczona pod wzgórzem Akropol

W dniach 3-7 czerwca 2019 r. w Atenach miało miejsce coroczne, robocze spotkanie członków grupy EOEG. W tym roku zostało ono połączone z warsztatami projektu U-Geohaz oraz wycieczką terenową. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele służb geologicznych z 16 krajów (Austria, Chorwacja, Czechy, Francja, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Litwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Serbia, Wielka Brytania, Włochy), a PIG-PIB reprezentował pracownik Centrum Geozagrożeń – mgr inż. Marcin Kułak.

NOWOCZESNE TECHNOLOGIE W WALCE Z GEOZAGROŻENIAMI
Podczas 2-dniowych warsztatów przedstawiono wiele prezentacji dotyczących nowoczesnych metod rozpoznawania, mapowania i przewidywania geozagrożeń, a także przekazywania uzyskanej wiedzy odpowiednim służbom i decydentom. Na szczególną uwagę zasługuje kilka z nich. Pierwszą był wykład pt. „Wykorzystanie danych interferometrycznych do zarządzania ryzykiem osuwiskowym” wygłoszony przez Lorenzo Solari z Uniwersytetu we Florencji (Università degli Studi di Firenze, UNIFI). Autor na przykładzie dwóch regionów we Włoszech (Dolina Aosty oraz Toskania) przedstawił system ciągłego, pół-automatycznego monitoringu zagrożeń związanych z osuwiskami. Jako podstawowe dane wejściowe wykorzystywane są dane interferometryczne dostarczane przez satelity Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) z konstelacji Sentinel-1. Na podstawie analizy serii czasowych zdjęć radarowych wyznaczane są obszary aktywnych deformacji, a następnie sprawdzane jest ich położenie w stosunku do elementów potencjalnie wrażliwych (sieć osadnicza, infrastruktura, zabytki). W przypadku bliskiego sąsiedztwa – obszary takie poddawane są dalszej analizie mającej na celu znalezienie przyczyny niestabilności terenu. Wyniki prezentowane są jednostkom administracyjnym i organom ochrony cywilnej za pomocą serwisu internetowego, w postaci prostych map. Najważniejsze wnioski wskazane w podsumowaniu to:

  • rola wiedzy eksperckiej w całym procesie, która jest niezbędna dla prawidłowej interpretacji rodzaju deformacji;
  • udostępnianie wyników analiz i raportów przy jednoczesnym nieudostępnianiu danych pośrednich (z uwagi na możliwość błędnych interpretacji);
  • konieczność dokładnego opisu dopuszczalnych sposobów wykorzystania wyników wraz ze szczegółowymi zapisami prawnymi.

Analogiczne wnioski uwzględniono w realizacji obecnego etapu projektu SOPO. Mianowicie – dane osuwiskowe nie mogą być wykorzystywane bez odpowiedniej wiedzy eksperckiej – m.in. dlatego opracowano dokumenty takiej jak: „Charakterystyka danych SOPO 10k” i „Zalecenia dla administracji publicznej dotyczące zagospodarowania przestrzennego”.

Warto w tym miejscu wspomnieć, iż obecnie w ramach zadań państwowej służby geologicznej w zakresie zagrożeń geologicznych realizowany jest temat „Interferometryczny Monitoring Powierzchni Terenu Polski (InMoTeP)”. Jego efektem będzie serwis monitorowania deformacji powierzchni terenu dla obszaru całej Polski, bazujący właśnie na satelitarnej interferometrii radarowej wykorzystującej dane radarowe satelity Sentinel.

Po rozpoznaniu zagrożenia kolejnym krokiem jest prognozowanie jego wystąpienia w przyszłości. W ramach projektu SOPO, PIG-PIB realizuje obliczanie podatności osuwiskowej. W bieżącym roku wykonana została już 3. wersja mapy w skali 1:500 000 dla obszaru całego kraju.

Metodom obliczania podatności poświęcony był właśnie wykład badaczy z Istituto di Ricerca per la Protezione Idrogeologica (IRPI). Paola Reichenbach i Mauro Rossi zaprezentowali syntetyczny przegląd prac dot. metod obliczania podatności osuwiskowej oraz zaprezentowali  autorskie oprogramowanie – LAND-SE (LANDslide Susceptibility Evaluation). Pozwala ono na obliczanie podatności osuwiskowej kilkoma metodami wraz z bardzo rozbudowaną oceną dokładności – zarówno samego modelu, jak i uzyskanych wyników.

WSPÓŁPRACA Z OCHRONĄ CYWILNĄ
W trakcie kolejnej sesji pt. „Ocena zagrożenia osuwiskowego dla służb ochrony cywilnej” omawiano zagadnienia naukowe, jak m.in. wyznaczanie wielkości progów opadowych dla uruchamiania osuwisk oraz różne aspekty współpracy między służbami geologicznymi i służbami ochrony cywilnej – na przykładzie Grecji, Włoch i Norwegii. Najważniejsze poruszone tematy to:

  • możliwości wyznaczania prawdopodobieństwa wystąpień zdarzeń osuwiskowych w przyszłości, czego oczekują służby ochrony cywilnej;
  • włączanie służb ochrony cywilnej w proces sporządzania map osuwisk – wymiana informacji  o zdarzeniach osuwiskowych;
  • bezwzględna konieczność uwzględniania informacji o podatności i ryzyku osuwiskowym w procesach planowania przestrzennego (np. w Norwegii mapy zagrożenia osuwiskowego / obrywów skalnych wymagane są na etapie uzyskiwania pozwoleń na budowę).

Potrzeba edukacji w zakresie ryzyka osuwiskowego konieczna jest też w Polsce, dlatego w ramach obecnego etapu projektu SOPO realizowane są szkolenia dla pracowników administracji szczebla powiatowego. W poprzednich latach w szkoleniach tych wzięło prawie 200 osób.

NISZCZYCIELSKIE OSUWISKO
W trakcie wycieczki terenowej zaprezentowano położone w miejscowości Palaio Mikro Chorio w Środkowej Grecji (rejon Eurytania), rozległe na 1,5 km2 osuwisko, które uruchomiło się w zimie 1963 roku, niszcząc zabudowania i powodując śmierć 13 osób. Powstaniu osuwiska sprzyjała budowa geologiczna (skały fliszowe), a główną przyczyną były wstrząsy sejsmiczne oraz trwające wiele dni opady deszczu i śniegu. Przeprowadzone po zdarzeniu analizy zdjęć lotniczych ujawniły, iż pierwsze szczeliny widoczne były na stoku powyżej osuwiska już w roku 1945, a w 1960 r. powiększyły się. Po tym i kilku innych zdarzeniach osuwiskowych w Grecji, do końca lat 60. XX wieku władze zdecydowały o przeniesieniu mieszkańców prawie 500 miejscowości znajdujących się w rejonach największego zagrożenia osuwiskowego. Po 20 latach, na początku lat 90. mieszkańcy zaczęli wracać do wcześniej opuszczonych miejscowości, w związku z czym Grecka Służba Geologiczna (Institute of Geology & Mineral Exploration, IGME) wykonała analizy stateczności zboczy i przygotowano mapy przydatności terenów do zabudowy.

grecja osuwisko pmc 4 www

Osuwisko w miejscowości Palaio Mikro Chorio – widok ogólny

 grecja osuwisko pmc 1 www

Osuwisko w miejscowości Palaio Mikro Chorio – widok na skarpę główną

grecja osuwisko pmc 3 www

Osuwisko w miejscowości Palaio Mikro Chorio – dr Emmanouil Apostolidis prezentuję mapę geologiczną 1:50 000 obszaru osuwiska

Podczas wycieczki uczestnicy odwiedzili też  uznawany za aktywny uskok Arkitsa znajdujący się w pobliżu miejscowości o tej samej nazwie. Odsłonięta płaszczyzna uskoku ma wysokość 65 metrów i długość prawie 300 metrów.

grecja uskok www

Uskok Arkitsa – widok na część wschodnią

WSPÓŁPRACA EKSPERTÓW
Ostatniego dnia odbyło się spotkanie robocze grupy EOEG. Ustalono podczas niego 3 priorytetowe  kierunki dalszych działań: „Geozagrożenia wywoływane przez zmianę klimatu”, „Geozagrożenia w rejonach miejskich”, „Teledetekcja dla przemysłu wydobywczego”. Podkreślano konieczność zmian prawnych, które pozwoliłyby na uporządkowanie zarządzania ryzykiem w skali krajowej. Eksperci służb geologicznych powinni pełnić w tej kwestii ważną rolę, ale zwrócono uwagę, że sygnały o potrzebach takich zmian powinny być kierowane także ze strony organów administracji publicznej. Przygotowany przez członków grupy artykuł pod roboczym tytułem „Integration of geohazards in urban planning” ma być jednym z elementów budowania właściwej świadomości dot. geozagrożeń.

W tym roku do grupy EOEG dołączyli przedstawiciele służby geologicznej Republiki Serbii, dlatego następne spotkanie zaplanowane zostało na przełomie maja i czerwca 2020 w Belgradzie.

grecja training www

Uczestnicy spotkania (fot. strona U-Geohaz)

Przypisy:

1. Projekt U-Geohaz („Geohazard impact assessment for urban areas”) dotyczy monitorowania deformacji terenu związanych z geozagrożeniami na terenach zabudowanych. W ramach projektu planowane jest opracowanie procedur dostarczania informacji o geozagrożeniach służbom ochrony cywilnej w celu wsparcia systemów wczesnego ostrzegania. Więcej o projekcie pod adresem: https://u-geohaz.cttc.cat.

2. Więcej o osuwisku w miejscowości Palaio Mikro Chorio można dowiedzieć się z przewodnika przygotowanego przez dra Emmanouila Apostolidisa (HSGME).

3. Przedstawione prezentacje dostępne są na stronie Greckiej Służby Geologicznej (Hellenic Survey of Geology and Mineral Exploration, HSGME).

Tekst i zdjęcia: Marcin Kułak