Dwa osuwiska dotknęły norweskie Kråkenes

Wielkie osuwisko zniszczyło w środę 3 czerwca część miejscowości Kråkenes w gminie Alta na północy Norwegii. Na szczęście ofiar nie było. Geolodzy zdołali ostrzec mieszkańców zanim doszło do katastrofy. Kilka dni później kolejne duże osunięcie ziemi pochłonęło pobliską drogę.

Osuwisko, które zagroziło mieszkańcom Krakenes ma około 650 m długości i 150 m szerokości. Zeszło dość szybko, na szczęście jego wystąpienie było spodziewane i udało się uniknąć ofiar. Niemniej jednak zniszczeniom uległo 8 budynków wraz z infrastrukturą.

ZAPOWIEDŹ KATASTROFY
Pierwsze ruchy podłoża zaobserwowano 29 maja 2020 r. i w związku z tym odpowiedzialna za redukcję ryzyka osuwiskowego Norweska Dyrekcja ds. Zasobów Wodnych i Energii (NVE) wydała ostrzeżenie na wysokim, żółtym poziomie. NVE ostrzegła również przed dalszymi zjawiskami osuwiskowymi. Jej przewidywania okazały się trafne. Kilka dni później w tym samym rejonie zanotowano kolejny wielki zsuw, który zniszczył drogę E6. Według lokalnej policji osuwisko ma 40 m wysokości i około 50 m szerokości. Także tutaj udało się uniknąć ofiar. Poza zniszczoną drogą nie ma też strat materialnych.

alta

Przybliżone położenie osuwiska na mapie Skandynawii (Ryc. Rafał Sikora)

Obecnie geolodzy z NVE prowadzą szczegółowe badania osuwisk, w przypadku pierwszego również jego części podmorskiej. Pozwoli to m. in. na ostateczną ich klasyfikację, ocenę skutków osunięć i dalszego zagrożenia.

PUŚCIŁA SOLNA BLOKADA
Z geologicznego punktu widzenia osuwiska w Kråkenes są bardzo interesujące, nie tylko z powodu wielkości. Rozwinęły się w utworach określanych w języku angielskim jako „quick clays”. Występują one w rejonach położonych na dalekiej północy: w Norwegii, Finlandii, Rosji, Kanadzie i na Alasce w USA. Są to ilaste skały pochodzenia lodowcowego, złożone w środowisku morskim (ang. glacimarine clays) w plejstocenie. W procesie sedymentacji (osadzania) istotną rolę odegrała sól zawarta w wodzie morskiej, która chemicznie spajała poszczególne cząstki mineralne. Z tego względu skały te charakteryzują się złożoną strukturą wewnętrzną i wykazują specyficznie cechy geomechaniczne. W sytuacji, kiedy sól jest obecna w strukturze, skała jest stabilna i wytrzymała. Jednak w wielu przypadkach osady te znajdują się ponad poziomem morza. Sprawia to, że słodka woda wnikając w skałę, zwłaszcza podczas opadów lub roztopów, wymywa cząstki solne, które dotychczas stanowiły o zwartości osadów. W rezultacie następuje znaczne i nagłe osłabienie struktury skały. W takiej sytuacji poddana jest ona naprężeniom ścinającym i łatwo ulega zniszczeniu. Skała szybko ulega nawodnieniu i następuje upłynnienie materiału skalnego.

ŚWIADOMOŚĆ ZAGROŻENIA
Nagrany przez Jana Egila Bakkeby’ego (ViralHog: https://www.youtube.com/watch?v=0y30hyMLJaY) film ukazuje dramatyczny, w klasyfikacji dynamicznej, ekstremalnie szybki przebieg zjawiska. Doskonale obrazuje to zagrożenie jakie niesie ze sobą wystąpienie ruchów osuwiskowych na terenach zabudowanych. Tym samym nagranie posiada niezwykle cenny walor edukacyjny, utrwala bowiem w świadomości zagrożenie, o którym lokalne społeczności zamieszkujące tereny osuwiskowe zapominają zazwyczaj po kilku latach.

Osuwisko w Kråkenes nie jest w Norwegii przykładem odosobnionym. Na stromych ścianach fiordów dochodzi do obrywów skalnych i lawin kamiennych, a liczne, różnego typu osuwiska występują m. in. w utworach zalegających na podłożu krystalicznym. Dochodzi także do osuwisk podmorskich, którymi norwescy geolodzy są szczególnie zainteresowani.

Narodowy program kartowania utworów typu „quick clay” ruszył w Norwegi w 1980 r. W dużym stopniu zdecydowało o tym zejście osuwiska w Risse w 1978 r., które spowodowało nawet niewielkie tsunami w pobliskim fiordzie. Przebieg zjawiska pokazuje film udostępniony przez Norges Geotekniske Institutt (NGI);  https://www.youtube.com/watch?v=3q-qfNlEP4A).

W Norwegii tereny narażone na osuwanie lub obrywy są monitorowane przez Norweską Służbę Geologiczną (NGU). Od 2009 roku za zapobieganie szkodom odpowiedzialna jest natomiast NVE. Instytucja ta poza wydawaniem ostrzeżeń osuwiskowych wykonuje mapy osuwisk, ocenia zagrożenia i ryzyko wspomagając lokalną administrację w planowaniu przestrzennym.

W Polsce tego typu zadania wypełnia, w ramach Państwowej Służby Geologicznej, Centrum Geozagrożeń, które jest częścią Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (https://www.pgi.gov.pl/osuwiska.html).

Na podstawie portali: CNN, The Landslide Blog, gminy Alta, Geological Suvey of Norway i prywatnych stron opracowali:
Rafał Sikora
Przemysław Kowalski
ŹRÓDŁA (wraz ze zdjęciami):
CNN
Norges Geotekniske Institutt NGI: https://www.youtube.com/watch?v=3q-qfNlEP4A