2. Forum Państwowej Służby Geologicznej, dotyczące ruchów masowych ziemi, odbyło się 10 czerwca 2021 roku w Krakowie. Nagranie przebiegu całego Forum można obejrzeć na kanale youtube PIG-PIB, a poniżej znajdują się odpowiedzi na zadane pytania.
Pytania zostały podzielone na 4 bloki tematyczne.
Rejestr prowadzony przez starostę: zakładanie, prowadzenie, weryfikacja
Do jakiego organu należy kierować pisma odnośnie likwidacji szkód wywołanych przez niewielkie ruchy masowe ziemi zasypujące np. uprawę lub pole rolnikowi. Czego takie osoby mogą oczekiwać w związku z wystąpieniem takiego ruchu masowego ziemi?
Pisma dotyczące likwidacji szkód wywołanych przez ruchy masowe należy kierować do urzędu gminy. O formie ewentualnej pomocy poinformować powinien urząd gminy. Nie są nam znane inne źródła wsparcia w tym zakresie. Z przeszłości wiemy, że w przypadku masowego „katastrofalnego” uaktywnienia się osuwisk, uruchamiane mogą być specjalne programy pomocowe.
Czym kierowano się ograniczając w par. 4 Rozporządzenia z 4 grudnia 2020 r. dostęp do rejestru tylko dla starostów oraz wójtów (burmistrzów, prezydentów miast)?
Ograniczony dostęp spowodowany jest faktem, że w rejestrach tych zawarta jest informacja geologiczna. Nie mniej jednak, każdy mieszkaniec może zwrócić się do starosty prowadzącego rejestr z zapytaniem, czy jego działka, działki sąsiednie, czy też działka którą np. chce zakupić, znajduje się w obrębie osuwisk. Starosta powinien również udostępniać karty rejestracyjne dla celów dokumentowania geologicznego.
W nawiązaniu do art. 110a POŚ, jakie działania powinien podjąć Starosta w przypadku gdy dla danego powiatu nie są opracowane mapy osuwisk i terenów zagrożonych. Jak uzasadnić merytorycznie, jak również pod względem finansowym, zlecenie realizacji terenowych kart geologicznych.
Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi daje starostom dwie możliwości pozyskania mapy osuwisk i terenów zagrożonych w skali 1:10 000 na potrzeby prowadzonych przez nich rejestrów. Starosta może wykonać (najczęściej zlecić wykonanie) we własnym zakresie terenowe kartowanie geologiczne, którego efektem będzie mapa osuwisk wraz z kartami rejestracyjnymi lub stworzyć rejestr w oparciu o materiały przekazane przez podmiot pełniący państwową służbę geologiczną czyli Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy. Mapy takie wraz z kartami wykonywane są w ramach projektu SOPO wg przyjętego harmonogramu – zgodnie z umową podpisaną z NFOŚiGW. Zgodnie z harmonogramem – mapy dla części jednostek administracji samorządowej będą realizowane w kolejnych etapach projektu SOPO.
Jaki jest koszt weryfikacji karty rejestracyjnej?
Koszt weryfikacji uzależniony jest od wielu czynników, z których najważniejszym wydaje się sama jakość jej wykonania. W pierwszej kolejności karta sprawdzana jest pod kątem formalnym. Wiele kart nie spełnia podstawowych wymogów wynikających z Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi oraz Instrukcji opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000, której stosowanie jest niezbędne aby dane można było zaimportować do bazy danych SOPO. Karty takie w ogóle nie są dalej weryfikowane. Jeżeli karta jest przygotowana zgodnie z wymogami formalnymi wówczas jest weryfikowana zarówno kameralnie jak i terenowo, a średni koszt takiej weryfikacji waha się pomiędzy 500 a 1000 zł (stan na 2021). Należy pamiętać, że weryfikacja pojedynczej karty nie jest weryfikacją mapy dla całej jednostki administracyjnej obejmującej rejestr. Podstawą rejestru jest właśnie mapa, której towarzyszą karty i taki właśnie materiał powinien być weryfikowany. Mapa taka nie wskazuje tylko miejsc występowania ruchów masowych, ale przede wszystkim wskazuje miejsca, gdzie takich ruchów nie było.
Jaki jest czas potrzebny na weryfikację opracowania MOTZ dla miasta Warszawy sporządzonego przez wykonawcę innego niż PIG PIB.
Czas potrzebny na weryfikację uzależniony jest od wielu czynników. Podstawą sprawnie przeprowadzonej weryfikacji jest zaplanowanie tych prac z odpowiednim wyprzedzeniem. Podpisując umowę z wykonawcą mapy dobrze jest zadbać, aby ten skontaktował się z PIG-PIB jak najszybciej, najlepiej od razu po podpisaniu umowy. Kontakt taki pozwoli określić harmonogram prac. Ważne jest zaplanowanie terminu dostarczenia materiałów do weryfikacji, co pozwoli PIG-PIB na „rezerwację” czasu pracy weryfikatora. Sam czas procesu weryfikacji uzależniony jest od potrzebnego nakładu pracy. Weryfikacja zawsze odbywa się wieloetapowo i obejmuje zarówno prace kameralne, jak i terenowe. Należy pamiętać również o czasie potrzebnym wykonawcy na wprowadzenie ewentualnych poprawek. Sprawna współpraca z wykonawcą od początku jego pracy znacznie przyspieszy wykonanie weryfikacji.
Czy MOTZ można wykonać na mapie w skali 1:10000 sporządzonej w oparciu o bazę danych obiektów topograficznych BDOT 10k pozyskaną z GUGiK?
Najnowsza edycja map topograficznych w skali 1:10 000 udostępniana przez Wojewódzkie Ośrodki Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej oparta jest na danych BDOT 10k. Ze względu na aktualność i dokładność tych danych używanie ich jako podkładów topograficznych dla terenowego kartowania geologicznego wykonywanego w celu inwentaryzacji ruchów masowych jest jak najbardziej celowe i uzasadnione.
Starosta od kilku lat prowadzi rejestr terenów zagrożonych ruchami masowymi, ale rejestr ten nie zawiera żadnych wpisów. Tzn. żaden mieszkaniec ani żadna instytucja nie zgłosiła, że jakiś teren jest zagrożony osunięciem się mas ziemnych. Również żaden pracownik urzędu nie zauważył żadnych osunięć mas ziemnych. Czy prowadzony w ten sposób rejestr jest prowadzony prawidłowo?
Prawidłowo prowadzony rejestr powinien opierać się na mapie osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000. Kluczowe jest aby cały obszar objęty rejestrem był poddany terenowemu kartowaniu geologicznemu, dzięki czemu wiadomo nie tylko gdzie osuwiska istnieją, ale przede wszystkim – wyznaczone są tereny, gdzie ich nie ma. Mapa taka powinna zostać sporządzona zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000” przez uprawnionego geologa. Pojedyncze zgłoszenia, chociaż są istotne, dają tylko fragmentaryczne informacje o osunięciach i są niewystarczające zarówno do rejestru prowadzonego przez starostę, jak i właściwie prowadzonej gospodarki przestrzennej na poziomie gminnym. Rejestru prowadzonego wyłącznie na podstawie zgłoszeń o wystąpieniu osunięć nie można uznać za poprawny.
Czy PIG-PIB wykonuje mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi na na zlecenie np. starosty?
Istnieje możliwość wykonania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000 przez PIG-PIB, na zlecenie powiatu, jednakże tylko wtedy jeśli wykonanie tych prac znajduje się poza obecnym harmonogramem w ramach SOPO. Wykonanie MOTZ w tym trybie jest jednak uzależnione od aktualnego obciążenia pracami jakie realizujemy w ramach projektu SOPO.
Czy są dostępne środki finansowe na wykonanie inwentaryzacji osuwisk w powiecie? Jeśli tak proszę o wskazanie z jakiego funduszu starosta może pozyskać takie środki?
Nie są nam znane źródła finansowania z których mógłby skorzystać starosta, aby przeprowadzić inwentaryzację osuwisk w swoim powiecie.
Kto może zgłosić osuwisko i zawnioskować o wykonanie karty interwencyjnej osuwiska? Czy może to być osoba fizyczna?
Każda osoba może zgłosić powstanie lub uaktywnienie osuwiska. Zgłoszenia najlepiej dokonać w urzędzie gminy lub powiatu na terenie których znajduje się osuwisko. Zlecenie wykonania karty rejestracyjnej w trybie interwencyjnym (wykonanie takiej karty finansowane jest ze środków NFOŚiGW) powinno zostać zgłoszone do PIG-PIB przez jednostkę publiczną – gminę, powiat, województwo, ew. podmioty podległe (np. zarząd dróg itp.).
Czy przedsiębiorcy mogą uzyskać weryfikację kart tak jak to było pokazane na filmie w prezentacji, jeśli w specyfikacji określone jest, że karty osuwisk dołączane do DGI mają uzyskać akceptację PIG-PIB (także w przypadku gdy w trakcie wizji terenowej nie stwierdzono zmian aktywności oraz zmian w zasięgu osuwiska).
Wykonujemy weryfikację kart rejestracyjnych osuwisk na zlecenie firm po wcześniejszym uzgodnieniu zakresu weryfikacji. Pracownicy PIG-PIB przeprowadzają prace kameralne i terenowe, które pozwalają ocenić czy nastąpiły zmiany aktywności czy też zasięgu poszczególnych osuwisk. Ze względu na brak środków na weryfikację kart rejestracyjnych, wykonywana jest ona odpłatnie.
Czy starosta może udostępniać karty rejestracyjne terenów, na których występują ruchy masowe (udostępnione staroście po zalogowaniu się do bazy danych SOPO – mapa osuwisk sporządzona przez PIG-PIB) osobie, która wystąpi z takim wnioskiem do starosty?
Tak, starosta powinien udostępnić taką kartę, zwłaszcza jeśli ma ona posłużyć dokumentowaniu w celu realizacji inwestycji.
Czy Starosta powinien dostosować rejestr sporządzony w 2016 r. do nowego Rozporządzenia? Zgodnie z §5 Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi, do postępowania z mapami terenów, na których występują ruchy masowe ziemi, oraz terenów zagrożonych możliwością wystąpienia ruchów masowych ziemi, a także z kartami rejestracyjnymi terenu zagrożonego ruchami masowymi ziemi i kartami rejestracyjnymi osuwiska, sporządzonymi przed dniem wejścia w życie rozporządzenia, stosuje się przepisy dotychczasowe. Nadmieniamy przy tej okazji, że karty rejestracyjne wykonane zarówno wg rozporządzenia z 2008 roku jak i z 2020 roku muszą posiadać numer identyfikacyjny SOPO.
Jakie czynności winien podjąć Starosta aby zweryfikować/aktualizować posiadany już rejestr?
Proces weryfikacji map osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi, które wykonane były poza SOPO jest odpłatny. Po otrzymaniu zgłoszenia, określamy koszt przeprowadzenia weryfikacji, następnie na zlecenie wykonujemy weryfikację.
Jakie czynności winien podjąć Starosta aby dane z rejestru wpisać do bazy danych SOPO celem udostępniania ich przez PIG?
Starosta powinien przekazać karty rejestracyjne do PIG-PIB celem weryfikacji i wprowadzenia do bazy SOPO.
Czy powiaty, dla których sporządzono karty w ramach SOPO są obciążane kosztami wprowadzenia ich do bazy SOPO?
W przypadku projektu SOPO powiaty nie płacą za przekazane im materiały. Docelowo cały obszar Polski ma zostać objęty mapami wykonanymi w ramach projektu SOPO. Niestety z różnych powodów nie było możliwe projektowanie prac w ramach SOPO tak, aby wszystkie powiaty objęte zostały inwentaryzacją w jednym czasie. Mapy dla kolejnych gmin i powiatów są realizowane w ramach SOPO w kolejności związanej z zagrożeniami jakie niosą za sobą osuwiska na danym obszarze.
Czy jeśli na mapach osuwisk, które były wykonywane np. w 2010 r. mamy wyznaczone osuwiska aktywne, które nie przejawiały od tego czasu aktywności, nadal należy traktować jako aktywne? czy w trakcie aktualizacji map staną się one osuwiskami okresowo aktywnymi?
Jeśli na osuwiskach aktywnych nie stwierdzono aktywności w ostatnich 5-ciu latach, to osuwiska takie można przekwalifikować na okresowo aktywne. Musi to być jednak poprzedzone terenowym kartowaniem geologicznym. Z naszego doświadczenia wynikającego z monitoringu osuwisk jaki prowadzimy, że większość osuwisk wykazuje ciągłą aktywność, pomimo braku widocznych szkód materialnych. Ewentualna zmiana aktywności może nastąpić po aktualizacji Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi.
Obserwacje osuwisk, monitoring
Czy przesunięcie koluwiów na poziomie kilku milimetrów rocznie jest groźnym sygnałem?
Przesunięcie materiału koluwialnego w zakresie kilku milimetrów rocznie notowane przez urządzenia pomiarowe na osuwisku wskazuje na ciągłą aktywność osuwiska. Przesunięcia rzędu pojedynczych milimetrów w skali roku nie wydają się dużym przemieszczeniem, ale skumulowane w ciągu lat prowadzą do uszkodzeń i zniszczeń infrastruktury budowlanej na osuwisku. W przypadku małych, kilkumilimetrowych przemieszczeń należy zwrócić uwagę na jakość i wiarygodność danych pomiarowych, szczególnie na wielkość błędu pomiarowego.
Czy prowadzona przez starostę obserwacja terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy dotyczy wyłącznie niekorzystnych zjawisk geodynamicznych udokumentowanych przez starostę i wprowadzonych do bazy SOPO, czy wszystkich obszarów zawartych w bazie SOPO?
Starosta obserwuje tereny zagrożone ruchami masowymi ziemi oraz tereny, na których występują te ruchy których wykaz znajduje się w prowadzonym przez niego rejestrze. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi, Rejestr powinien być spójny z bazą danych SOPO. Rejestry prowadzone przez starostów powinny zawierać wszystkie udokumentowane zjawiska geodynamiczne na terenie poszczególnych powiatów, niezależnie od tego czy zostały one zidentyfikowane w ramach prac prowadzonych w projekcie SOPO czy też bezpośrednio przez starostów.
W prezentacji podano, że obserwacje metodą wizji w terenie i protokoły z obserwacji należy prowadzić dla osuwisk, tymczasem wzór protokołu podany w rozporządzeniu dotyczy zarówno terenów na których występują ruchy masowe ziemi (osuwiska) jak i terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi - na co wskazują objaśnienia we wzorze protokołu. Czy w związku z powyższym dla terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi należy prowadzić obserwacje metodą wizji w terenie i sporządzać protokoły z obserwacji?
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi, obserwacje prowadzi się stosownie do ryzyka wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi oraz mienia. Planując obserwacje, starosta powinien w pierwszej kolejności określić ryzyka jakie wiążą się z wyznaczonymi osuwiskami i terenami zagrożonymi, następnie w miarę swoich możliwości realizować obserwacje rozpoczynając od tych o największym ryzyku. Jeśli ryzyka takie zostały określone dla terenów zagrożonych ruchami masowymi, obserwację taką należy wykonać wraz z protokołem obserwacji.
Zaobserwowano uszkodzenie nasypu będącego elementem wiaduktu drogi krajowej. Jak właściwie powinno się to zakwalifikować? Czy jest to osuwisko, czy jest to uszkodzenie powstałe np. w wyniku nieodpowiednio wykonanych prac budowanych? Komu starosta powinien to zgłosić? Kto ma to uszkodzenie naprawić i sfinansować? Na jakiej podstawie prawnej?
Uszkodzenia nasypów mogą mieć różną przyczynę, niekoniecznie o genezie osuwiskowej. Nie da się jej określić bez badań terenowych. Jeśli w terenie stwierdzono osuwisko, to należy sporządzić dla niego kartę rejestracyjną. Osuwiska należy zgłaszać staroście lub gminie. Jeśli mamy do czynienia z drogą krajową, to o osuwisku można poinformować również GDDKiA. W trakcie prac terenowych może wyniknąć konieczność przeprowadzenia dokładniejszych badań i wykonania dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, która określi przyczyny uszkodzenia. Zgodnie z ustawą z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane właściciel lub zarządca jest odpowiedzialny za bezpieczne użytkowanie obiektu budowlanego w razie wystąpienia m.in. osuwisk.
Rozumiem, że pracownik administracji geologicznej starostwa (nie geolog) prowadzi wizje w terenie obserwując np. czy są jakieś wypiętrzenia lub zapadliska w terenie, czy pęka droga, czy osuwa się nasyp drogi czy pękają ściany budynków. Jeśli w wyniku wizji w terenie stwierdzimy np. osunięcie drogi, po sporządzeniu protokołu i zdjęć przesyłamy je do PSG. Czy przed weryfikacją przez PSG czy jest to faktycznie osuwisko należy zawiadamiać właściciela terenu na którym ono wystąpiło? Kto ma zabezpieczyć, naprawić osuwiska i kto ma to sfinansować?
O zagrożeniu osuwiskami zawsze warto powiadamiać właściciela działki. Wizja w terenie nie jest metodą rozpoznawania osuwisk. Właściwą metodą do rozpoznania osuwisk i terenów zagrożonych jest terenowe kartowanie geologiczne które kończy się wykonaniem karty rejestracyjnej. Wizję w terenie prowadzi się dla osuwisk już rozpoznanych, które posiadają kartę rejestracyjną. W przypadku powstania nowego osuwiska należy sporządzić kartę rejestracyjną, a nie protokół obserwacji. W przypadku powstania nowego osuwiska niszczącego drogę, organ samorządowy może zgłosić to do PIG-PIB. Po weryfikacji zgłoszenia i stwierdzeniu, że mamy do czynienia z osuwiskiem niszczącym infrastrukturę publiczną, PIG-PIB wykona kartę rejestracyjną osuwiska w ramach projektu SOPO.
W jaki sposób należy rozpatrywać tereny gdzie występują wysokie skarpy wzdłuż dolin rzecznych na odcinku kilku kilometrów, gdzie zagrożenie ruchami masowymi istnieje praktycznie w każdym miejscu.
Osuwiska powstają w miejscach, gdzie następuje współwystępowanie czynników biernych, które sprzyjają uaktywnieniu ruchów masowych. Teren zagrożony ruchami masowymi to obszar poza osuwiskami, gdzie występuje koincydencja czynników, które w danych warunkach geograficznych i geologicznych powodują powstawanie osuwisk. Zatem zasadne jest wyznaczenie terenów zagrożonych na wysokiej skarpie wzdłuż doliny rzecznej pod warunkiem, że występują tam już przejawy ruchów masowych, co potwierdza prawidłowość rozpoznania przesłanek zwiększonego zagrożenia osuwiskowego. Jeżeli jednak dotychczas nie stwierdzono występowania osuwisk na wspomnianej skarpie, to wyznaczanie tam terenu zagrożonego ruchami masowymi nie jest uzasadnione.
Jak należy przeprowadzić wizję terenową jeżeli teren zagrożony ruchami masowymi ziemi jest ogrodzony lub nie jest ogrodzony, ale nie można wejść na prywatną posesję - tablica o zakazie wstępu?
Są to częste przypadki spotykane w terenie. W przypadku takich terenów zaleca się uzyskanie zgody na możliwość wejścia na daną posesję. W przypadku kategorycznego sprzeciwu właściciela należy taką informację odnotować podczas kartowania geologicznego. Jednakże, w wielu przypadkach obserwacja nie wymaga wejścia na konkretną działkę.
Na jakiej podstawie starosta może wymagać weryfikacji/opinii prowadzonego monitoringu powierzchniowego przez firmę geodezyjną?
Monitoring powierzchniowy prowadzony jest często przez firmę geodezyjną. W związku z tym zlecający taki monitoring ma prawo do weryfikacji uzyskanych wyników. Jeśli starostwo nie jest zleceniodawcą może na własny koszt wykonać pomiary weryfikujące w przypadku zaistnienia takiej potrzeby.
Czy Starostwo powinno zawiadamiać gminę o wizji w terenie dla rozpoznanych wcześniej osuwisk na terenie danej gminy?
Rejestr terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy prowadzi starosta. Gmina powinna posiadać wiedzę na temat osuwisk przede wszystkim w kontekście planowania przestrzennego. Sam proces obserwacji nie musi zmieniać warunków dla działek własnościowych zlokalizowanych na osuwiskach. O tym, czy o wizji w terenie należy powiadamiać urzędy gmin, powinny decydować wypracowane przez oba urzędy zasady współpracy.
Kto ponosi koszt zabezpieczenia skarpy przed osuwaniem się, jeżeli zagrożone są budynki stajni prywatnej stadniny koni.
Osuwiska zlokalizowane na terenach prywatnych są zabezpieczane przez ich właścicieli. Jednostki publiczne w sytuacjach katastrofalnych np. maj 2010 roku zwykle partycypują w kosztach zabezpieczeń lub też przesiedleń mieszkańców.
Jak postąpić, gdy na terenie zagrożonym ruchami masowymi ziemi/osuwisku prowadzone są roboty ziemne: wykonanie zejścia ziemnego po skarpie tzw. zakosami (TZRM); podcięcie skarpy i ułożenie podkładów kolejowych jako prowizorycznej ścianki oporowej (osuwisko)?
Roboty budowlane powinny być prowadzone zgodnie z przepisami prawa budowlanego, co oznacza, iż wyznaczeni i znani są uczestnicy procesu budowlanego: inwestor, nadzór inwestorski, projektant i kierownik budowy, którzy ponoszą (w ramach swoich kompetencji) pełną odpowiedzialność za prowadzone roboty ziemne.
Dokumentacje geologiczno-inżynierskie, Projekty robót geologicznych i ich opiniowanie
Czy Starosta opiniując projekty planów zagospodarowania przestrzennego może wskazać w swojej opinii, że prace geologiczne wykonywane na terenach osuwisk mają obejmować wiercenia rdzeniowane i ewentualnie do jakiej głębokości te wiercenia winny być kontynuowane?
Z geologicznego i zdroworozsądkowego punktu widzenia podstawowym celem prac geologicznych prowadzonych na osuwiskach, kończących się opracowaniem dokumentacji geologiczno-inżynierskiej (co jest wymogiem wynikającym z rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r., w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych) jest dokładne rozpoznanie osuwiska i określenie możliwości wykonania inwestycji w jego obrębie. Osuwiska powinny być rozpoznane zarówno powierzchniowo, jak również wgłębnie. Udokumentowana miąższość koluwium osuwiska jest jedną z najważniejszych informacji wymaganych do oceny/obliczeń stateczności zbocza przy wykonywaniu inwestycji budowlanej na osuwisku. Analiza rdzenia wiertniczego uzyskanego na podstawie wierceń pełnordzeniowanych (zalecana przynajmniej tzw. „podwójna rdzeniówka”) pozwala zidentyfikować powierzchnie ścięć/poślizgu, w tym także te położone najgłębiej. Dokumentacja geologiczno-inżynierska dla terenów osuwiskowych, która nie dokumentuje powierzchni poślizgu nie odpowiada celowi założonych badań geologicznych, a co za tym idzie – starosta ma podstawę, aby jej nie zatwierdzić. Takie samo podejście można, a nawet powinno się zastosować, w przypadku projektu robót geologicznych. Jeśli prace geologiczne nie przewidują stosownych wierceń, to wykonana na ich podstawie dokumentacja geologiczno-inżynierska nie osiągnie zakładanego celu. Głębokość wiercenia powinna być planowana na podstawie informacji znajdujących się w karcie rejestracyjnej, gdzie wskazana jest szacowana miąższość osuwiska. Dla osiągnięcia celu wiercenie powinno zostać zakończone co najmniej 3 metry poniżej najgłębszej płaszczyzny poślizgu. Szacunkowa miąższość koluwiów wskazana w karcie rejestracyjnej może być niedoszacowana, dlatego zlecając prace firmie geologicznej, dobrze jest na etapie zawierania umowy zadbać o możliwość zwiększenia głębokości wykonywanego otworu.
Czy wszystkie otwory badawcze dla dokumentacji geologiczno-inżynierskiej na posadowienie obiektu budowlanego projektowane na terenie czynnego osuwiska lub terenie bezpośrednio do niego przylegającym powinny być pełnordzeniowe, czy też wystarczy, aby ten rodzaj wierceń zastosować wyłącznie dla otworów, które będą miały na celu określić stateczność zbocza?
Zdaniem PIG-PIB, wszystkie otwory badawcze wykonywane dla dokumentacji geologiczno-inżynierskiej na obszarach osuwiskowych powinny być pełnordzeniowane. Dla rozpoznania wgłębnego osuwiska ważniejsza jest nie liczba otworów, ale ich jakość. Lepiej wykonać mniej otworów, ale za to pełnordzeniowych – dzięki temu możliwe będzie rozpoznanie najgłębszej płaszczyzny poślizgu. Głębokość tej płaszczyzny jest najważniejszym parametrem jaki przyjmowany jest w określaniu stateczności zbocza. Otwory pełnordzeniowe warto także wykonywać w najbliższym otoczeniu osuwiska, aby sprawdzić, czy wyznaczony na powierzchni zasięg osuwiska jest prawidłowy.
Starosta uzgadnia projekty decyzji o warunkach zabudowy lub inwestycji celu publicznego w trybie odpowiednich przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Wg ostatniej "linii" orzecznictwa, Samorządowe Kolegium Odwoławcze (SKO) stoi na stanowisku, że uzgadniając projekt takiej decyzji dla inwestycji na terenie osuwiska lub na terenie zagrożonym nie wolno zobowiązywać Inwestora do sporządzenia dokumentacji geologiczno-inżynierskiej lub geotechnicznych badań podłoża gruntowego, gdyż stanowi to "przerzucenie" uzgodnienia na etap projektu budowlanego.Wg SKO już na etapie uzgadniania warunków zabudowy geolog powiatowy winien (a wręcz ma obowiązek) uzgodnić lub odmówić uzgodnienia takiej decyzji na podstawie wiedzy i danych zawartych w "powiatowym rejestrze". Jest to w praktyce nie do zrealizowania gdyż na etapie warunków zabudowy (inwestycji celu publicznego) przy projekcie decyzji przekazywany jest przez organ gminy wyłącznie mapa zasadnicza z konturem inwestycji (z reguły są to granice działki) bez żadnych szczegółów zagospodarowania planowanej inwestycji np. w przypadku gdy działka taka jest tylko częściowo objęta osuwiskiem – geolog powiatowy nie ma wiedzy, w której części działki będzie realizowana inwestycja i ewentualne dane może zaczerpnąć z karty rejestracyjnej osuwiska, w której podane są w większości dane szacunkowe. W praktyce, osuwiska ujawnione w kartach rejestracyjnych nie posiadają sporządzonej dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. Ponadto w karcie rejestracyjnej osuwiska zalecenie PIG aby teren osuwiska wyłączyć z zabudowy w planach zagospodarowania przestrzennego gminy nie stanowi normy prawnej. Przy takiej linii orzecznictwa administracyjnego najbardziej racjonalnym jest odmowa uzgodnienia dla inwestycji.
Karta rejestracyjna jest pierwszym etapem dokumentowania takiego obszaru. PIG-PIB nie ma wpływu na orzecznictwo SKO, niemniej jednak Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r., w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych wskazuje jednoznacznie, iż takie obszary charakteryzują skomplikowane warunki gruntowe. Powoduje to automatyczne zaliczenie inwestycji do III kategorii geotechnicznej a co za tym idzie – konieczność opracowania dokumentacji geologiczno-inżynierskiej.
Proszę o przedstawienia stanowiska względem:
- zapisu zawartego w ustawie Prawo geologiczne i górnicze (art. 3) wskazującym że, do ustalenia geotechnicznych warunków posadowienia obiektów budowlanych bez wykonywania robót geologicznych nie stosuje się ustawy Prawo geologiczne i górnicze;
- opracowań geotechnicznych (opinii geotechnicznych, dokumentacji podłoża gruntowego, projektu geotechnicznego) sporządzanych na podstawie obowiązującego i szeroko stosowanego Rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych.
PIG-PIB stoi na stanowisku, że zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych, inwestycje na osuwiskach muszą być poprzedzone dokumentacją geologiczno-inżynierską. Musi ona zostać wykonana w oparciu o projekt robót geologicznych dedykowany właśnie tej konkretnej dokumentacji.
W oparciu o jakie przepisy prawa można żądać od wnioskodawcy przedłożenia, do wniosku o zatwierdzenie projektu robót geologicznych oraz dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, opinii Państwowej Służby Geologicznej o ww. dokumentach ?
Inwestor lub organ administracji samorządowej, który nie musi się znać na osuwiskach, ma prawo wymagać niezależnej opinii o projekcie robót geologicznych oraz dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. Nasze doświadczenia wskazują, że planowaniu inwestycji na osuwiskach towarzyszy ryzyko. Bardzo wiele dokumentacji geologiczno-inżynierskich wykonywana jest tylko po to, by spełnić wymóg formalny, nie zaś po to, by określić faktyczne warunki posadowienia i związane z tym ryzyko. Może okazać się, że dokumentacja taka może wykluczać zabudowę danej działki z powodów zbyt dużego ryzyka uaktywnienia osuwiska. Opinia PSG jest dla urzędników wsparciem merytorycznym w procesie podejmowania decyzji. Co więcej sama świadomość tego, że dokumentacja będzie opiniowana w niezależnym ośrodku wpływa korzystnie na jakość jej wykonania.
Opierając się na wnioskach i sugestiach z Państwa prezentacji oraz na własnym doświadczeniu administracyjnym geologa powiatowego – pozwolę sobie zaproponować pewne rozwiązanie "systemowe": wprowadzenie opiniowania projektów robót geologicznych (PRG) wykonywanych na obszarach osuwiskowych (tj. posiadających karty), jako części postępowania administracyjnego o zatwierdzenie PRG prowadzonego na podstawie art. 80 ustawy Prawo geologicznego i górniczego (PGiG). Obecnie w ustawie mamy m.in. opiniowanie PRG przez burmistrzów i wójtów (art. 80 ust. 5). Wprowadzenie obowiązku opiniowania PRG obszarów osuwiskowych (np jako ust. 5a) do przepisów prawnych (choć bardziej zasadne byłoby w tym przypadku uzgodnienia takiego projektu z PIG-PIB), stałoby się obligatoryjne co niewątpliwie pozwoliłoby uniknąć braku oceny merytorycznej takich dokumentów, a za tym błędów w opracowaniach PRG i DGI sporządzanych na terenach osuwiskowych, które w konsekwencji prowadzą do poważnych strat materialnych, a także zagrożeń zdrowia i życia. Byłoby to również narzędzie formalno-prawne dla postępowań organów administracji geologicznej.
Obligatoryjne wprowadzenie zapisów do prawa geologicznego i górniczego niewątpliwie przyczyniłoby się do podniesienia jakości PRG i DGI wykonanych dla osuwisk.
Czy dla potrzeb dogęszczenia istniejącego już monitoringu należy opracować nowe DGI (dla wcześniej realizowanych prac była wykonana DGI) dla takich punktów monitorujących?
Dokumentacja geologiczno-inżynierska m.in. dokumentuje obszar osuwiska, terenów sąsiednich jak również określa głębokości występowania powierzchni poślizgu. Wykonane w jej ramach otwory badawcze mogą stanowić elementy monitoringu. W przypadku konieczności wykonania dodatkowych wierceń powinien zostać sporządzony nowy PRG na podstawie którego zostaną wykonane wiercenia, a ich udokumentowanie może nastąpić w Dodatku do opracowanej DGI lub też jako Dokumentacja Inna. Rodzaj opracowania uzależniony jest od etapu prowadzenia inwestycji budowlanej.
Czy PIG-PIB w ramach swoich działań i bieżącej współpracy z Ministrem ds. Środowiska widzi potrzebę dokonania zmian legislacyjnych w zakresie procesu i stawianych wymogów na etapie projektowania robót i prac geologicznych oraz etapu dokumentowania geologicznego, szczególnie w zakresie projektów robót geologicznych, dokumentacji geologiczno - inżynierskich i dokumentacji hydrogeologicznych oraz innych dokumentacji geologicznych wykonywanych w granicach osuwisk i terenów zagrożonych.
PIG-PIB również widzi potrzebę dalszych zmian legislacyjnych związanych z osuwiskami, na czele z wprowadzeniem definicji „osuwiska”. Jeśli chodzi o projekty robót geologicznych i dokumentacje geologiczno-inżynierskie na osuwiskach, to PIG-PIB składał już propozycję zmiany rozporządzeń, wprowadzających obowiązek określenia głębokości powierzchni poślizgu za pomocą wierceń pełnordzeniowych.
Na jakich zasadach organ administracji geologicznej może przekazać do zaopiniowania przez PIG-PIB projekt robót geologicznych/dokumentację geologiczno-inżynierską w przypadku, gdy teren robót znajduje się na terenie zagrożonym ruchami masowymi i/lub w bliskiej odległości/na osuwisku (opłaty, właściwa komórka PIG-PIB, sposób przekazania etc.).
Organ administracji geologicznej może przekazać do zaopiniowania opracowanie geologiczne poprzez złożenie go wraz z pismem przewodnim do Centrum Geożagrożeń w PIG-PIB. Za wykonane opinie pobierana jest opłata ustalana w zależności od rodzaju opracowania.
Projekt SOPO
Kiedy można spodziewać się objęcia systemem SOPO obszaru Niżu Polskiego, w tym miasta Warszawy?
Projekt SOPO w obecnie trwającym etapie już fragmentarycznie obejmuje inwentaryzację obszaru Niżu Polskiego. Miasto Warszawa nie jest przewidziane do inwentaryzacji w ramach trwającego obecnie etapu. Sporządzenie mapy osuwisk i terenów zagrożonych dla Miasta Warszawy przewiduje się w następnym, IV etapie SOPO.
Czy w ramach SOPO w kolejnych latach planuje się inwentaryzację osuwisk w województwie zachodniopomorskim (powiat choszczeński)? Jeśli tak, to w jakim przedziale czasowym?
Powiat choszczeński nie jest przewidziany do objęcia inwentaryzacją w ramach obecnie trwającego etapu SOPO. Sporządzenie mapy osuwisk i terenów zagrożonych dla tego powiatu przewiduje się w następnym, IV etapie SOPO.
Kiedy można się spodziewać publikacji "nowych" instrukcji oraz wytycznych, o których była mowa w prezentacji.
Napisanie nowych Instrukcji ujęte jest we wniosku o aneksowanie umowy na realizację SOPO, który procedowany jest w związku z wejściem w życie nowego Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 4 grudnia 2020 roku w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi. Spodziewamy się, że efekt prac osiągnięty zostanie w 2022 roku.
Czy zostały wykonane mapy w ramach SOPO dla powiatu stargardzkiego?
W ramach projektu SOPO nie zostały wykonane mapy osuwisk i terenów zagrożonych dla powiatu stargardzkiego.
Czy i kiedy dla 25 powiatów wymienionych w jednej z prezentacji w tym dla powiatu szczecineckiego zostaną wykonane mapy terenów zagrożonych ruchami masowymi oraz terenów na których występują te ruchy.
Z harmonogramem prac w ramach 3 etapu SOPO, można zapoznać się na stronie osuwiska.pgi.gov.pl, w dziale Projekty/SOPO III.
Kiedy zostanie opracowana mapa osuwisk dla Torunia?
Z powodu zaistniałej katastrofy osuwiskowej jaka miała miejsce w 2010 roku, konieczne było aneksowanie umowy na realizację SOPO i zmiana harmonogramu prac. Wykonanie map osuwisk dla Torunia przewidziane zostanie w przyszłym etapie projektu.
Czy planowane jest objęciem badaniami terenów zagrożonych osuwaniem mas ziemnych w obszarze zagrożeń deformacjami nieciągłymi, na terenach płytkiej eksploatacji górniczej?
Badania takie prowadzone są w formie dokumentacji wykonywanych dla nowych obiektów na takich obszarach. PIG-PIB czyni starania o uruchomienie zadania państwowej służby geologicznej dotyczącego deformacji nieciągłych.
Czy istnieje możliwość pozyskania szczegółowych lokalizacji terenów predysponowanych zaznaczonych na przeglądowej mapie dla województwa mazowieckiego, udostępnionej na stronie PIG?
Mapę terenów predysponowanych do ruchów masowych, ze względu na cel jej sporządzenia (oszacowanie horyzontu czasowego projektu SOPO) oraz skalę opracowania należy traktować wyłącznie jako mapę poglądową.
Czy możliwe jest aby w przyszłości Polska geologia powiatowa ponownie miała wsparcie w Wojewódzkich Komisjach Geologicznych, które z powodzeniem funkcjonowały w czasach realnego socjalizmu? Powinny być one reanimowane przy Urzędach Marszałkowskich jako organ doradczy dla geologów powiatowych, przede wszystkim jako organ doradczy w zakresie merytorycznym, dotyczącym zatwierdzanych projektów i dokumentacji geologicznych. Młode kadry geologiczne zatrudniane na stanowiskach geologów powiatowych najczęściej nie posiadają praktyki zawodowej niezbędnej przy wydawaniu decyzji zatwierdzających projekty i dokumentacje.
Centrum Geozagrożeń w PIG-PIB wychodzi małymi krokami naprzeciw potrzebom geologii powiatowej w zakresie zagrożeń geologicznych. Przede wszystkim w ramach projektu SOPO realizowane jest zadanie wsparcia administracji publicznej (w tym przede wszystkim geologów powiatowych) w zakresie zagrożeń osuwiskowych w formie różnego rodzaju prac interwencyjnych oraz szkoleń.
Opracowanie odpowiedzi: zespół Centrum Geozagrożeń
