95% wszystkich zarejestrowanych w Polsce osuwisk występuje na obszarze Karpat, które zajmują tylko 6% powierzchni kraju. Jest to znaczna liczba, dochodząca dzisiaj do 23 000, co daje średnio ponad jedno osuwisko na 1 km2 powierzchni terenu. Jeżeli pod uwagę weźmiemy mniejsze fragmenty Karpat, poszczególne grupy górskie lub zlewnie potoków, to stwierdzamy, że niekiedy 30 a nawet 70% stoków jest zajętych przez osuwiska.
Budowa geologiczna polskich Karpat (młode góry fałdowe zbudowane z warstwowanych skał fliszowych, na przemian wodonośnych i wodoszczelnych) i charakter ich rzeźby sprawiają, że osuwanie mas ziemi stanowi charakterystyczny element modelowania stoków w tym regionie Polski. Do aktywizacji osuwisk przyczyniają się również zjawiska klimatyczne i człowiek, który od setek lat gospodaruje na tym obszarze. Osuwiska, stanowiące bardzo istotny element rzeźby obszaru Karpat, powodują nie tylko urozmaicenie jej elementów, ale też stwarzają ciągłe zagrożenie dla zabudowy mieszkalnej i infrastruktury technicznej na stokach.
Większość osuwisk, które odnowiły się w ostatnich latach, to fragmenty starych struktur, istniejących na stokach karpackich od późnego glacjału lub wczesnego holocenu. Wskazują na to datowania osadów organicznych w ich obrębie. Najstarsze osuwiska powstały ponad 14 000 lat temu.
Rozmieszczenie osuwisk na obszarze polskich Karpat według rejestracji wykonanych w latach 1968–2000. Opracowanie własne Oddziału Karpackiego PIG
Prace badawcze, prowadzone od prawie 40 lat w Stacji Badawczej IG i PZ PAN w Szymbarku, zmierzają w kierunku rozpoznania mechanizmu procesów osuwiskowych. Aktualne działania Państwowego Instytutu Geologicznego, prowadzone w ramach projektów realizowanych na zlecenie Ministerstwa Środowiska, mają doprowadzić do opracowania metodyki rejestracji i monitoringu osuwisk. Realizowany w latach 2001–2005 międzynarodowy projekt ALARM (Assesement of Landslide Risk and Mitigation in Mountain Areas) 5. Programu Ramowego UE, miał na celu sformułowanie wspólnego, ogólnoeuropejskiego programu ograniczania skutków występowania osuwisk. Tego typu badania powinny pozwolić na rozpoznanie i ocenę zagrożeń oraz rozwiązanie tego problemu w przyszłości.
Katastrofalny klaster
Koniec ostatniej dekady XX oraz pierwsze lata XXI wieku zaznaczyły się wyjątkowym nasileniem zjawisk katastrofalnych w Karpatach. Po długiej przerwie lat 1980-1990, kiedy to na tym obszarze nie występowały wyższe opady atmosferyczne, od lipca roku 1997 nastąpiła radykalna zmiana w ich ilości oraz rozkładzie przestrzennym. L. Starkel (zob. Literatura na końcu artykułu) pisze o swoistym „klastrze zjawisk ekstremalnych”, który rozpoczął się katastrofalnymi opadami atmosferycznymi w lecie 1996 r., a zaznaczającym się na obszarze Karpat uaktywnieniem procesów osuwiskowych po lipcowych opadach roku 1997. Klaster ten trwał przez kilka lat, aż do 2002 roku. Ścisłe określenie jego końca jest bardzo trudne, bowiem raz naruszona stabilność stoków, nawet przy mniejszej sile sprawczej, dalej jest w stanie równowagi chwiejnej.
Opady atmosferyczne w lipcu 1997 przyczyniły się do uruchomienia stoków karpackich w stopniu jeszcze nie opisywanym. Powstały lub odnowiły się osuwiska w zachodniej i środkowej części gór, na terenach, gdzie istniała zabudowa mieszkalna i infrastruktura komunikacyjna, co niejednokrotnie doprowadziło do jej zniszczenia.
Warunki panujące zimą 1999/2000 przyczyniły się do odnowienia wielu (2500 zgłoszonych przypadków) osuwisk, głównie na obszarze Pogórza Karpackiego.
W wyniku ekstremalnie wysokich opadów i powodzi w lipcu 2001 roku szczególnie zagrożony był obszar Karpat Zachodnich – Beskidy Morawsko-Śląskie, Beskid Żywiecki, Beskid Mały i Średni (Makowski).
Katastrofalne opady sierpnia 2002 przyczyniły się do zniszczeń osuwiskowych na obszarze Beskidu Sądeckiego (rejon Muszyny) i Niskiego.
Lipiec 1997 - ruszyło osuwisko w Kamionce Małej (gmina Laskowa)
Wiosna 2000 - fragment odnowionego osuwiska na górze Zaśpit w Dukli zagroził zniszczeniem kościółka Św. Jana z Dukli
Lato 2001 - odnowiony fragment osuwiska w Jachówce (gmina Budzów) zagroził zniszczeniem całego osiedla Strączkówka
Osuwisko Lachowice (powiat Sucha Beskidzka) uaktywniło się w 2001 roku. Zniszczenia objęły całą infrastrukturę techniczną oraz 12 budynków mieszkalnych (czerwone strzałki). W strefie zagrożonej znajduje się dalszych 38 budynków (żółte strzałki).
