9 listopada 2022 r. o godz. 06:07:26.6, tj. 7:07:26.6 czasu lokalnego, na obszarze Europy pod dnem Morza Adriatyckiego, zanotowano podmorskie trzęsienie ziemi. Według European Mediterranean Seismological Centre (EMSC) miało ono magnitudę M5.6. Epicentrum zjawiska zlokalizowano około 63 km na wschód od miejscowości Rimini na wschodnim wybrzeżu Włoch.
Od początku bieżącego roku było to czwarte z kolei zjawisko sejsmiczne w basenie i najbliższym otoczeniu basenu Morza Adriatyckiego, którego magnituda osiągnęła lub przekroczyła wielkość M5, a jednocześnie drugie co do wielkości magnitudy zarejestrowane w bieżącym roku. Źródło wstrząsów według EMSC położone było na głębokości 8 km, co w klasyfikacji sejsmologicznej kategoryzuje to trzęsienie ziemi jako płytkie (hipocentrum do 30 km głębokości), silnie oddziałujące na obiekty na powierzchni. Epicentrum zjawiska oddalone było od wybrzeża Włoch o około 30 km, co w konsekwencji zminimalizowało potencjalne szkody w infrastrukturze.
Parametry zjawiska sejsmicznego z 9 listopada 2022 r., godz. 06:07:26.6 UTC, region Morza Adriatyckiego.
Lokalizacja epicentrum trzęsienia ziemi o magnitudzie M5.6 z 9 listopada 2022 r., godz. 06:07:26.7 UTC w regionie Morza Adriatyckiego (oprac. PSG, dane EMSC, mapa bazowa PAT).
Wstrząsy były odczuwalne praktycznie w całych północnych Włoszech oraz wzdłuż wschodniego wybrzeża Adriatyku w promieniu kilkuset kilometrów od epicentrum. Trzęsienie ziemi odczuwalne było także w Austrii, Słowenii, Chorwacji i Czarnogórze. Odczuwalność wstrząsów w pobliżu obszaru epicentralnego osiągnęła wielkość IV w skali Mercallego. Maksymalny zasięg odczuwalności oszacowany na podstawie ankiet świadków oceniono na około 600 km od obszaru epicentralnego (EMSC). Trzęsienie ziemi nie spowodowało strat.
Mapa intensywności wstrząsów wywołanych trzęsieniem ziemi o magnitudzie M5.6 w dniu 9 listopada 2022 o godz. 06:07:26.6 w regionie Morza Adriatyckiego (wg EMSC).
Omawiane trzęsienie ziemi zapoczątkowało wzmożoną, wtórną aktywność sejsmiczną w obszarze epicentralnym oraz w jego otoczeniu. W okresie poprzedzającym, począwszy od pierwszego listopada do momentu wstrząsu głównego, zarejestrowano zaledwie jedno zjawisko o magnitudzie od M2.4 (poniżej poziomu odczuwalności), natomiast po zjawisku głównym do końca doby zarejestrowano 12 słabszych zjawisk, których magnituda nie przekroczyła wartości M3.9. Łącznie w okresie czterech dób, tj. do 12 listopada 2022 r. włącznie, w obszarze epicentralnym wstrząsu głównego zarejestrowano 31 zjawisk wtórnych. Wstrząsy wtórne miały magnitudy od M2.0 do M3.9.
Lokalizacja epicentrów i magnitudy trzęsień ziemi zarejestrowanych w okresie od 9 do 12 listopada 2022 r. w regionie Morza Adriatyckiego – oprac. PSG na podst. danych EMSC, mapa bazowa: USGS.
Sekwencja trzęsień ziemi zarejestrowanych w regionie Morza Adriatyckiego w okresie od 1 do 12 listopada 2022 r. - oprac. PSG, dane EMSC.
Statystyka aktywności sejsmicznej obejmująca zjawiska sejsmiczne o magnitudzie M2.0+ zarejestrowane w okresie od 1 do 12 listopada 2022 r. na podstawie danych z bazy EMSC w regionie Morza Adriatyckiego.
Większość z zarejestrowanych zjawisk (72.7%) to zjawiska nieodczuwalne, o magnitudzie równej lub niższej niż M2.5. Główne trzęsienie ziemi z 9 listopada 2022 r. było zjawiskiem najsilniejszym. Magnitudy wszystkich pozostałych zdarzeń nie przekroczyły wielkości M3.9.
Regionalną charakterystykę sejsmotektoniczną zaprezentowano na mapie, na której zaznaczono lokalizacje głównych stref tektonicznych oraz położenie granic płyt tektonicznych na obszarze Europy w strefie Morza Śródziemnego. Na mapie naniesiono również epicentra zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>=4.5, zarejestrowane od 1900 do 2016 r. Oryginał mapy opracowany został przez specjalistów amerykańskiej służby geologicznej (USGS). W niniejszym artykule lokalizację epicentrów uzupełniono o zjawiska sejsmiczne o magnitudzie M>=4.5, które zostały zidentyfikowane i zapisane w bazie danych EMSC w okresie pomiędzy 1 stycznia 2017 r. a 12 listopada br.
Mapa sejsmotektoniczna rejonu Morza Śródziemnego z lokalizacją epicentrów zjawisk sejsmicznych o magnitudzie M>=4.5 zarejestrowanych od 1900 r. do 12 listopada 2022 r. (oprac. i uzup. PSG, dane EMSC za okres od 1 stycznia 2017 r. do 12 listopada 2022 r., mapa bazowa z danymi z okresu 1900-2017 - USGS).
Kontynent europejski cechuje się słabszą sejsmicznością w porównaniu do innych regionów na świecie położonych w strefach konwergencji zlokalizowanych wzdłuż kontaktów płyt litosfery. Przyczyny takiego stanu rzeczy należy upatrywać w słabszych naciskach między kontaktującymi płytami i mniejszych naprężeniach międzypłytowych, powstających na kontaktach płyt tektonicznych. W Europie najważniejsza strefa kontaktowa wyznaczona jest na styku dwóch kontynentalnych płyt tektonicznych I. rzędu: płyty euroazjatyckiej oraz płyty afrykańskiej. Granica między obiema płytami biegnie częściowo pod dnem Morza Śródziemnego a częściowo na lądzie. Granica ta jest typu konwergentnego, w której zachodzi subdukcja płyty afrykańskiej pod płytę euroazjatycką. Prędkość przemieszczania płyty afrykańskiej w kierunku północnym dochodzi do 10 mm/rok. Najwięcej trzęsień ziemi obserwuje się na obszarach lądowych położonych we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego: w rejonie Grecji i Turcji. Mimo, że do bardzo silnych wstrząsów dochodzi tu względnie rzadko, to – ze względu na dużą gęstość zaludnienia i dobrze rozwiniętą infrastrukturę - nawet zjawiska o średnich magnitudach mogą powodować znaczące straty, a także być przyczyną ofiar wśród ludzi.
O charakterze sejsmiczności w Europie, a w szczególności basenie Morza Śródziemnego można wnioskować posługując się statystyką zjawisk o magnitudzie M>=4.5, które zostały zarejestrowane w okresie od 1 stycznia 2017 r. do 12 listopada 2022 r. (dane uzupełniające do mapy sejsmotektonicznej). W okresie tym na obszarze w granicach ramki mapy zarejestrowano łącznie 1075 trzęsień ziemi o magnitudzie równej lub większej M4.5. Większość z nich tj. 94% miało magnitudy poniżej M5.5. Zaledwie 65 zjawisk (6%) charakteryzowało się magnitudą M>=5.5. Z tego tylko w dwóch przypadkach wielkość magnitudy przekroczyła M7.
Statystyka zjawisk sejsmicznych o magnitudzie M>=4.5 zarejestrowanych w bazie danych EMSC na obszarze w granicach ramki wyżej zamieszczonej mapy w okresie od 1 stycznia 2017 r. do 12 listopada 2022 r. (oprac. PSG na podstawie danych EMSC).
Opisywane trzęsienie ziemi zanotowano również w sieci w sieci PSG_Sejs_NET państwowej służby geologicznej. Na poniższym rysunku pokazano fragmenty obrazów falowych składowych Z, N, E wektora prędkości fal sejsmicznych zarejestrowane w laboratoriach geodynamicznych PSG na stacjach PG14 (Hołowno, gm. Podedwórze, pow. parczewski) i DZIW (PG15) (Dziwie, gm. Przedecz, pow. kolski) monitoringu aktywności sejsmicznej.
Odległość stacji PG14 od epicentrum wstrząsów wyniosła około 1 100 km (10.12°), natomiast od stacji PG15 około 1 000 km (9.12°). Pierwsze wystąpienia fal sejsmicznych (fale eP) zarejestrowano na stacji PG14 o godz. 06:09:54.8 UTC, tj. po upływie 2 min 28.2 s od momentu zdarzenia, natomiast na stacji DZIW o godz. 06:09:41.0 UTC, tj. po upływie 2 min 44.4 s.
Fragment obrazu falowego zarejestrowanego 9 listopada 2022 r. na stacjach PG14 i PG15 monitoringu aktywności sejsmicznej w laboratoriach geodynamicznych PSG w Hołownie i w Dziwiu z zapisem podmorskiego trzęsienia ziemi o magnitudzie M5.6 w dniu 9 listopada 2022 r., godz. 06:07:26.6 UTC z epicentrum w regionie Morza Adriatyckiego.
Trzęsienie ziemi zarejestrowane zostało również w zapisie składowej pionowej siły ciężkości monitoringu grawimetrycznego. Monitoring zmian siły ciężkości realizowany jest rutynowo od końca stycznia 2020 r. w laboratorium geodynamicznym stacji PSG w Hołownie. Obraz falowy zjawiska zarejestrowano grawimetrem pływowym gPhoneX nr 165.
Fragment zapisu z monitoringu grawimetrycznego pola siły ciężkości w laboratorium geodynamicznym PSG w Hołownie (gm. Podedwórze, pow. parczewski) zarejestrowany w trakcie przejścia przez punkt obserwacji grawimetrycznych fal sejsmicznych wygenerowanych w ognisku trzęsienia ziemi o magnitudzie M5.6 z epicentrum w regionie Morza Adriatyckiego 9 listopada 2022 r., godz. 06:07:26.6 (UTC).
Na powyższym rysunku zaprezentowano trzy ścieżki z monitoringu parametrów pola grawitacyjnego zarejestrowane w trakcie przejścia przez punkt obserwacji fal sejsmicznych wygenerowanych w źródle trzęsienia ziemi. Pierwsza ścieżka (wykres A) pokazuje zmiany przyspieszenia pionowej składowej pola siły ciężkości, druga (wykres B) zmiany składowej pionowej prędkości gruntu, zaś ścieżka trzecia (wykres C) zmiany położenia (amplituda składowej pionowej) drgań podłoża w punkcie obserwacji. Wykres C pokazuje, że amplituda pionowej składowej drgań gruntu w trakcie przejścia fal powierzchniowych osiągnęła maksymalną wielkość 120 µm tj. 0.12 mm!
Informację przygotował zespół z Centrum Geozagrożeń: Tomasz Czerwiński, Mirosław Musiatewicz, Przemysław Kowalski i Kamila Karkowska
Opracowanie: Maja Kowalska, Zakład Kartografii Geologicznej
