W dniach 2-6 września 2024 r. w siedzibie Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie odbył się I. Kongres Polskiej Unii Czwartorzędu POLQUA 2024 poświęcony najnowszym wynikom badań nad czwartorzędem Polski. Temat przewodni brzmiał: „Czwartorzęd Karpat Zachodnich: od morfogenezy po zapis w osadach”. Spotkanie było okazją do przedstawienia najnowszych wyników badań i dyskusji nad osiągnięciami badań nad czwartorzędem oraz wykorzystaniem innowacyjnych metod, między innymi rekonstrukcji zmian paleotemperatur przy użyciu szczątków Chironomidae.
Gmach, w którym mieści się Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (Fot. D. Sieradz)
Organizatorami kongresu były instytucje naukowo-badawcze: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Instytut Ochrony Przyrody PAN (IOP PAN) w Krakowie, Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie oraz Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB).
Pierwszego dnia Kongresu odbyła się sesja plenarna poświęcona zagadnieniom stratygrafii czwartorzędu. Wykład inaugurujący pt. „Czy grozi nam katastrofa klimatyczna?” wygłosił prof. dr hab. Leszek Marks, emerytowany pracownik PIG-PIB. Był on także, wraz z prof. dr. hab. Zdzisławem Jarym (Uniwersytet Wrocławski) współautorem drugiego wykładu plenarnego pt. „Stratygrafia późnego glacjału w Europie środkowej”.
W czasie trwania Kongresu odbyło się siedem sesji tematycznych, sesja posterowa oraz walne zebranie Członków Polskiej Unii Czwartorzędu POLQUA.
Ponadto pierwszego dnia miały miejsce dwie sesje tematyczne, na których referaty wygłosili trzej pracownicy PIG–PIB. Pierwszy referat przedstawił prof. dr. hab. Jan Dzierżek - „O pozycji wiekowej lessów w stratygrafii plejstocenu dorzecza Wisły”. Kolejne dwa referaty przedstawiły: dr Joanna Rychel („Paleogeografia późnego glacjału ostatniego zlodowacenia na Pojezierzu Suwalskim”) oraz mgr inż. Dominika Sieradz („Ewolucja zagłębień bezodpływowych od późnego saalianu do holocenu na przykładzie stanowiska Białe Błota, północne Mazowsze, Polska Centralna”).
Dominika Sieradz (górne zdjęcie) (fot. M. Ludwikowska-Kędzia) oraz dr Joanna Rychel (dolne zdjęcie) z Zakładu Geologii Regionalnej PIG-PIB w Warszawie podczas prezentacji swoich wyników badań (fot. D. Sieradz)
Drugi dzień spotkania wypełniło pięć sesji referatowych. Dwie z nich dotyczyły zagadnień geomorfologii i litologii utworów czwartorzędowych, jedna zagadnień geochronologii, natomiast dwie pozostałe zawierały prezentacje dotyczące badań paleobotanicznych, paleozoologicznych, archeologii środowiska oraz paleoekologii torfowisk.
W sesji botanicznej część referatów poświęcona była badaniom palinologicznym, makroszczątkom roślinnym i rekonstrukcjom paleoklimatycznym. Bardzo ciekawe wykłady zaprezentowali malakolodzy zajmujący się badaniami skamielin kopalnych ślimaków. Niezwykłe ciekawe okazały się również zagadnienia dotyczące badań nad wpływem człowieka na środowisko, które uzupełniają wyniki badań archeologów. W tej sesji wystąpienia miała również dr hab. Anna Hrynowiecka prof. PIG-PIB. Wraz z zespołem przedstawiła najnowsze wyniki badań nad interglacjałem mazowieckim na Polesiu Zachodnim. Podczas sesji „Paleoekologia torfowisk” dr Wojciech Granoszewski z PIG-PIB omówił wyniki multidyscyplinarnych badań osadów tofowiskowych z Józefowa na Żuławach Wiślanych.
W sesji posterowej omówiono 22 tematy. Wyniki swoich badań zaprezentowały także przedstawicielki PIG-PIB: mgr inż. Justyna Ryłko-Frocisz („Zapis palinologiczny osadów zbiornika bezodpływowego w Majscowej na Pogórzu Jasielskim”), a mgr inż. Dominika Sieradz omówiła wyniki analiz palinologicznych osadów środkowego plejstocenu z wiercenia Baldram PIG-1 w północnej Polsce.
Trzeciego dnia konferencji uczestnicy wzięli udział w wycieczce terenowej, prowadzonej przez. dr. hab. Leszka Jankowskiego. Pierwszym przystankiem było późno glacjalne torfowisko osuwiskowe w miejscowości Zawadka pod Kotoniem. Uczestnicy obejrzeli niszę osuwiskową, w której powstało torfowisko i zapoznali się z jego rozwojem.
Krótki przystanek przed torfowiskiem pod Kotoniem z widokiem na Karpaty (Fot. D. Sieradz)
Z kolei podczas przejazdu przełomem Dunajca uczestnicy przyglądali się trójkątnym licom uskokowym - specyficznym formom tektonicznym, świadczącym o ekstensywnym reżimie tektonicznym. W Szczawnicy uczestnicy wycieczki, wędrując wzdłuż rzeki podziwiali meandry Dunajca przecinające Pieniński Pas Skałkowy. Prowadzący zaprezentował dawne i nowe koncepcje rozwoju Pienińskiego Pasa Skałkowego i powstania przełomu.
Przełom Dunajca przez Pieniński Pas Skałkowy w miejscowości Szczawnica (zdjęcie po lewej stronie) oraz uczestnicy wycieczki przemieszczający się do kolejnego punku (zdjęcie po stronie prawej) (Fot. D. Sieradz)
Czwartego dnia odbyła się sesja terenowa, którą prowadził dr hab. inż. Włodzimierz Margielewski, prof. IOP PAN. Uczestnicy obejrzeli późno glacjalne torfowisko Grel w Kotlinie Nowotarskiej, położone w Ludźmierzu, które było miejscem eksploatacji torfu przez miejscową ludność. Prowadzący przedstawił najnowsze wyniki analiz i rekonstrukcję paleośrodowiskową.
Prof. hab. inż. Włodzimierz Margielewski prezentujący wyniki badań z torfowiska Grel (Fot. D. Sieradz)
Zagłębienie poeksploatacyjne na torfowisku Grel (Fot. D. Sieradz)
Natomiast w Tyńcu uczestnicy podziwiali przełom Wisły. Prowadzący zaprezentował nową koncepcję dotyczącą powstania tzw. Bramy Krakowskiej i przełomu Tynieckiego. Dyskutowano również nad faktem szczątkowo zachowanych osadów czwartorzędowych na tym obszarze.
Widok na Wisłę oraz skałki mezozoiczne, na których zbudowano klasztor Benedyktynów (Fot. D. Sieradz)
Sesja terenowa zakończyła się w Laboratorium Radioizotopowych Analiz Środowiskowych Akademii Górniczo-Hutniczej w Miękinii. Przewodnikami po ośrodku byli: prof. dr hab. inż. Marek Krąpiec oraz dr. inż. Jacek Pawlyta. Uczestnicy obejrzeli nowoczesny budynek powstały specjalnie dla dokonywania datowań radiowęglowych dla celów komercyjnych.
Patronat nad kongresem objęła Polska Unia Czwartorzędu POLQUA oraz Komitet Badań Czwartorzędu PAN. W wydarzeniu wzięło udział 77 uczestników z ośrodków naukowych z całego kraju. Wśród nich znaleźli się również goście zagraniczni: przedstawiciele Niemieckiej Służby Geologicznej oraz Krajowej Organizacji ds. Górnictwa, Geologii i Surowców z Brandenburgii.
Tekst: Dominika Sieradz, Joanna Rychel, Justyna Ryłko-Frocisz, Wojciech Granoszewski
Udział pracowników PIG-PIB został zorganizowany w ramach zadania „Współpraca krajowa w zakresie geologii i promocja działań państwowej służby geologicznej w latach 2024–2026” i sfinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
