Podsumowanie wyników ankiety o wiedzy uczniów na temat wód podziemnych "Razem zadbajmy o wodę!"

W sierpniu i wrześniu 2025 r. zespół hydrogeologów z Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB), w składzie: Agnieszka Kowalczyk, Michał Janik, Monika Połujan-Kowalczyk, Izabela Stępińska-Drygała, Urszula Czarniecka-Januszczyk, przeprowadził badanie ankietowe wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych, dotyczące zagadnień związanych z wodami podziemnymi. Celem badania było poznanie poziomu wiedzy u dzieci oraz uczącej się młodzieży na temat hydrogeologii, w tym użytkowania, zagrożeń i ochrony wód podziemnych. Ankieta pozwoliła również poznać źródła informacji, z jakich uczniowie czerpią wiedzę o hydrogeologii oraz ich zainteresowanie dalszym pogłębianiem tej tematyki.

Zestawy pytań zostały dostosowane do wieku uczestników. Uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych odpowiadali na różne pytania – od definicji wód podziemnych i warstw wodonośnych, przez kwestie zanieczyszczeń, po sposoby ochrony i źródła informacji. Większość pytań miała formę zamkniętą, z możliwością wyboru jednej lub kilku odpowiedzi.

Tabela 1. Zestawy pytań skierowanych do uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych uwzględnione w ankiecie

W badaniu wzięło udział 164 uczniów. Większość stanowili uczniowie szkół podstawowych (64% ogółu), wśród których dominowały dzieci do 12 roku życia (41%). Uczniowie szkół ponadpodstawowych w wieku 18 lat i starsi stanowili niespełna 6% ankietowanych.

Fig. 1. Informacje o respondentach ankiety RAZEM ZADBAJMY O WODĘ!

Wiedza uczniów szkół podstawowych

Uczniowie szkół podstawowych udzielali odpowiedzi na 5 pytań sprawdzających ich wiedzę (SP.1, SP.2, SP.3, SP.4 i SP.6 – tabela 1) oraz na 3 pytania mające na celu zebranie dodatkowych informacji (SP.5, SP.7 i SP.8).

Na pierwsze z pytań dotyczące definicji/pojęcia „wody podziemne” (SP.1) udzielonych zostało najmniej poprawnych odpowiedzi – 42% (fig. 2). Ponadto 29% uczniów udzieliło odpowiedzi, że nie wie, co to są wody podziemne. Również 29% odpowiedziało na to pytanie w sposób niepoprawny. Z niepoprawnych odpowiedzi wynikało, że występowanie wód podziemnych jest utożsamiane przez dzieci wypełniające ankietę z „żyłami wodnymi”. Podobne rezultaty uzyskano w przypadku pytania czy bezpieczne dla zdrowia jest pobieranie wód podziemnych z każdej studni (SP.6).

Najwięcej prawidłowych odpowiedzi udzielono na pytania o potencjalne przyczyny zanieczyszczenia wód podziemnych (SP.3) – 83%, oraz o potrzebę ochrony wód podziemnych (SP.4) – 77%. Natomiast trudnym okazało się pytanie dotyczące możliwości przedostawania się do wód podziemnych zanieczyszczeń z powierzchni terenu (SP.2), na które aż 43% respondentów udzieliło odpowiedzi „nie wiem”, natomiast 53% było poprawnych.

Z uwagi na znaczne zróżnicowanie wieku uczniów szkół podstawowych, uzyskane odpowiedzi na pytania sprawdzające wiedzę przeanalizowano w podziale na dwie grupy wiekowe – dzieci do lat 12 i młodzież od lat 13 (fig. 3). Liczba poprawnych odpowiedzi na postawione pytania wśród uczniów ze starszej grupy wiekowej jest na ogół o 10–12% wyższa niż w przypadku młodszej grupy wiekowej.

Fig. 2. Odpowiedzi na pytania sprawdzające wiedzę udzielone przez uczniów szkół podstawowych

Fig. 3. Prawidłowe odpowiedzi na pytania sprawdzające wiedzę udzielone przez uczniów szkół podstawowych w podziale na grupy wiekowe 6-12 lat oraz 13 lat i więcej

58% respondentów zadeklarowało, że wie skąd pochodzi woda, z której korzystają w domu (SP.7) (własna studnia, wodociąg zasilany wodami podziemnymi lub wodociąg zasilany wodami powierzchniowym), a pozostałe 42% nie dysponowało takimi informacjami (fig. 4a).

Dla 43% uczniów szkół podstawowych zajęcia szkolne są jedynym lub jednym z kilku źródeł wiedzy o wodach podziemnych (SP.8) (fig. 5a). Około 28% uczniów wskazało na inne źródła informacji (rodzice, media społecznościowe, Internet etc.), zaś 29% na brak jakichkolwiek źródeł informacji o wodach podziemnych.

Fig. 4. Informacje na temat źródła zaopatrzenia w wodę domów uczniów: a) szkół podstawowych b) szkół ponadpodstawowych

Fig. 5. Źródła informacji deklarowane przez uczniów a) szkół podstawowych b) szkół ponadpodstawowych

Odpowiedź na pytanie dotyczące działań uczniów w celu ochrony wód podziemnych (SP.5) nie była obowiązkowa, a uzyskane rezultaty uznano za niemiarodajne.

Wiedza uczniów szkół ponadpodstawowych

Uczniowie szkół ponadpodstawowych udzielali odpowiedzi na 4 pytania sprawdzające ich wiedzę (PP.1, PP.2, PP.3 i PP.6 – tabela 1) oraz 5 pytań dodatkowych mających na celu zebranie informacji lub opinii (PP.4, PP.5, PP.7, PP.8 i PP.9).

Na pierwsze z pytań dotyczące definicji/pojęcia „warstwa wodonośna” (PP.1) uzyskano 44% prawidłowych odpowiedzi oraz 19% błędnych (fig. 6). Natomiast 37% uczniów udzieliło odpowiedzi, że nie wie co to są wody podziemne. Nieco lepsze rezultaty uzyskano w przypadku pytania dotyczącego odnawialności wód podziemnych (PP.2) – odpowiednio 46% dobrych, 29% błędnych i 25% „nie wiem”.

Najmniej kłopotu uczniom szkół ponadpodstawowych sprawiło pytanie czy wody podziemne mogą być zanieczyszczone (PP.3), na które twierdząco (poprawnie) odpowiedziało 88% respondentów, jedynie 5% odpowiedziało błędnie, zaś 7% nie znało odpowiedzi.

Najtrudniejszym dla uczniów szkół ponadpodstawowych okazało się pytanie o możliwy wpływ picia wody z prywatnej studni na stan zdrowia, na które błędnej odpowiedzi udzieliło 49% respondentów, a 29% uznało, że nie ma wiedzy na ten temat (odpowiedź „nie wiem”). Jedynie 22% odpowiedzi było poprawnych.

Fig. 6. Odpowiedzi na pytania sprawdzające wiedzę udzielone przez uczniów szkół ponadpodstawowych

W odpowiedzi na pytanie, skąd pochodzi woda, z której korzystają w domu (PP.7) aż 71% uczniów zadeklarowało, że ma wiedzę na ten temat, a 29% nie potrafiło udzielić odpowiedzi (fig 4b).

W podsumowaniu uczniowie szkół ponadpodstawowych udzielili informacji na temat źródeł informacji na temat wód podziemnych (PP.8). Dla 32% z nich podstawowym źródłem jest szkoła, dla 37% Internet, media społecznościowe, rodzice lub radio i telewizja, zaś aż 31% wskazało na brak źródeł informacji o wodach podziemnych (fig. 5b). Jednocześnie w odpowiedzi na pytanie czy uczyli się o migracji zanieczyszczeń w warstwach wodonośnych (PP.4) jedynie 20% uczniów udzieliło twierdzącej odpowiedzi, 55% odpowiedziało przecząco, a 25% nie potrafiło udzielić odpowiedzi.

Uczniowie szkół średnich wyrazili zainteresowanie poszerzaniem wiedzy o wodach podziemnych (PP.9), przede wszystkim poprzez media społecznościowe (41% ankietowanych), zajęcia szkolne (20%) oraz warsztaty lub zajęcia praktyczne (fig. 7).

Fig. 7. Wskazane przez uczniów szkół ponadpodstawowych preferowane formy poszerzania wiedzy o wodach podziemnych

Podobnie jak w przypadku ankiety skierowanej do uczniów szkół podstawowych, odpowiedź na pytanie dotyczące działań uczniów w celu ochrony wód podziemnych (PP.5) nie była obowiązkowa i uzyskane wyniki uznano za niemiarodajne.

Podsumowanie

W skali kraju ponad 70% wody przeznaczonej do spożycia stanowią wody podziemne, tym samym mają one strategiczne znaczenie dla funkcjonowania społeczeństwa oraz gospodarki.

Natomiast wiedzę uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych na ich temat należy ocenić jako niekompletną. Jak wynika z przeprowadzonych badań ankietowych, braki wiedzy dotyczą w głównej mierze znajomości podstawowych pojęć z dziedziny hydrogeologii oraz zasad bezpiecznego korzystania z wód podziemnych do celów pitnych. Przyczyną tego stanu jest przede wszystkim brak zagadnień z dziedziny hydrogeologii w podstawie programowej zarówno szkół podstawowych, jak i średnich. 

W celu kształtowania świadomych postaw proekologicznych należy wprowadzić i wspierać różnej formy działania edukacyjne podnoszące poziom wiedzy u dzieci i młodzieży o wodach podziemnych.

Tekst: Agnieszka Felter, Michał Janik, Agnieszka Kowalczyk