W listopadzie 2025 r. odbyły się prace wiertnicze, których celem było wykonanie kartograficznego otworu badawczego Jerzmanice-Zdrój PIG-1, zlokalizowanego w okolicach Złotoryi w Sudetach Zachodnich. Wiercenie otworu odbywało się w ramach zadania państwowej służby geologicznej pn. „Wykonanie czterech arkuszy Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów w skali 1:25 000: Skorzynice, Pielgrzymka, Złotoryja, Świerzawa”, którego kierownikiem jest dr Aleksander Kowalski z Oddziału Dolnośląskiego PIG-PIB. Wiercenie wpisuje się w prace kartograficzne i badawcze wykonywane w ramach II edycji Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów, prowadzone od kilku lat w Oddziale Dolnośląskim PIG-PIB.
Zgodnie z projektem robót geologicznych, zatwierdzonym w 2023 r. przez Ministra Klimatu i Środowiska, wiercenie zostało zlokalizowane w miejscu nieprzypadkowym i niezwykle interesującym – w strefie uskoku Jerzmanic, czyli w sąsiedztwie jednej z najważniejszych dyslokacji przecinającej obszar Sudetów Zachodnich. W pełni rdzeniowany otwór badawczy osiągnął finalną głębokość 152 m.
Otwór został wykonany przez brygadę wiertniczą PIG-PIB pod kierownictwem Mirosława Szostaka. Dozór geologiczny w trakcie prac wiertniczych sprawowali pracownicy Oddziału Dolnośląskiego PIG-PIB, Zakładu Polityki Surowcowej PIG-PIB oraz Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB.
Prace wiertnicze w Jerzmanicach-Zdroju w zimowej scenerii
Otwór kartograficzny Jerzmanice-Zdrój PIG-1 został zaplanowany w celu rozpoznania budowy geologicznej w strefie odwróconego uskoku Jerzmanic. W strefie tej, na północ od miejscowości Jerzmanice-Zdrój, na szczegółowych mapach geologicznych wkreślano do tej pory soczewę utworów triasu środkowego – wapienia muszlowego, która jest wklinowana pomiędzy skały metamorficzne jednostki kaczawskiej na północy i skały osadowe kredy górnej synklinorium północnosudeckiego na południu.
Fragmenty arkuszy archiwalnych, szczegółowych map geologicznych wykonanych w ramach I edycji Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów w skali 1:25 000 (arkusz Pielgrzymka, wyk. J. Milewicz i J. Jerzmański, 1959 r. oraz arkusz Złotoryja, wyk. J. Jerzmański, 1958 r.). Literami A–A’ zaznaczono przekrój geologiczny według J. Jerzmańskiego (1958 r.), przedstawiony na rycinie w dalszej części tekstu. Na mapie zaznaczono również lokalizację otworu badawczego Jerzmanice-Zdrój PIG-1
Sposób zalegania utworów triasu środkowego w tej strefie pozostawał do tej pory praktycznie nierozpoznany. Sfałdowane utwory triasu środkowego odsłaniają się między innymi w kamieniołomach w Raciborowicach Górnych (ok. 14 km na północny-zachód od otworu badawczego w Jerzmanicach-Zdroju), gdzie eksploatowane są do dzisiaj na potrzeby przemysłu wapienniczego. Deformacje fałdowe występujące w tych utworach były przedmiotem licznych dyskusji prowadzonych w literaturze.
Sfałdowane wapienie triasu środkowego (wapienia muszlowego) w nieczynnym fragmencie kamieniołomu w Raciborowicach Górnych (fot. Urszula Wyrwalska)
Na przekrojach geologicznych z rejonu Jerzmanic-Zdroju zaznaczano utwory triasu i kredy, zalegające w pozycji normalnej lub odwróconej w sąsiedztwie uskoku, wzdłuż którego na młodsze skały osadowe nasunięte zostały skały metamorficzne jednostki kaczawskiej. W trakcie wiercenia spodziewano się (w zależności od geometrii głównej powierzchni uskoku), że projektowany otwór przewierci zdeformowane i sfałdowane utwory triasu środkowego (wapienia muszlowego), niżej ległe utwory triasu dolnego (retu i pstrego piaskowca) oraz metamorficznego podłoża (jednostki kaczawskiej).
Przed rozpoczęciem prac wiertniczych nie wykluczano jednak, że pod węglanowymi utworami triasu środkowego zostaną przewiercone utwory kredy górnej, które mogą zalegać tu w pozycji odwróconej. To ostatnie przypuszczenie okazało się słuszne. Pod pakietem silnie zdeformowanych utworów węglanowych triasu przewiercono bowiem piaskowce kredy górnej.
Planowane dalsze badania, w tym między innymi szczegółowe profilowanie geologiczne i badania stratygraficzne, ale także dodatkowe profile geofizyczne, pozwolą na wykazanie odwrócenia sukcesji osadowej lub też zaleganie skał osadowych kredy w pozycji normalnej pod nasuniętymi na nie wapieniami triasu środkowego, jak sugerowano w archiwalnych opracowaniach kartograficznych.
Przekrój geologiczny przez strefę uskoku Jerzmanic (fragment przekroju zamieszczonego na arkuszu Złotoryja Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów w skali 1:25 000, według J. Jerzmańskiego, 1958 r.). Przebieg linii przekrojowej zaznaczono na mapie geologicznej (A–A’). Otwór badawczy Jerzmanice-Zdrój (zaznaczony czerwoną, przerywaną linią) został zrzutowany na linię przekrojową
Deformacje, które przyczyniły się do skomplikowanej budowy geologicznej okolic Jerzmanic-Zdroju, miały miejsce najprawdopodobniej na przełomie późnej kredy i paleogenu. Nie można wykluczyć, że uskok Jerzmanic był także aktywny dużo wcześniej, w trakcie sedymentacji utworów triasu i górnej kredy, które dzieli luka stratygraficzna sięgająca 140 milionów lat. Na młodszą, kenozoiczną aktywność uskoku Jerzmanic wskazują z kolei liczne neki bazaltowe, usytuowane wzdłuż tej dyslokacji.
Wiercenie badawcze Jerzmanice-Zdrój PIG-1 po raz kolejny potwierdziło, że regionalne badania geologiczne pozostają perspektywiczne i mogą przynosić niespodziewane rezultaty. Mamy nadzieję, że analizowany profil otworu Jerzmanice-Zdrój PIG-1, wraz z dalszymi badaniami kartograficznymi prowadzonymi na obszarach objętych arkuszami Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów w skali 1:25 000, umożliwi kontynuację prac nad odtwarzaniem rozwoju budowy geologicznej południowo-zachodniej Polski.
Tekst: Aleksander Kowalski
Zdjęcia: Aleksander Kowalski, Urszula Wyrwalska
