Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 110 – Pradolina Kaszubska

GZWP Nr 110 – Pradolina Kaszubska położony jest w północnej części województwa pomorskiego. Obszar zbiornika, o powierzchni 146,95 km2 obejmuje wschodni odcinek pradoliny Redy-Łeby i pradolinę Kaszubską, stanowiącą część Pobrzeża Kaszubskiego. Obie pradoliny łączą się ze sobą w rejonie Redy i stanowią zwartą jednostkę morfologiczną. W oparciu o granice morfologiczne tej jednostki został wyznaczony GZWP nr 110: od Strzebielina na zachodzie, do ujścia Redy – na północy i basenów portowych w Gdyni na wschodzie.

panorama pradolina kaszubska
Pradolina Kaszubska. Widok od strony Mrzezina.

 

Położenie i morfologia terenu

Teren zbiornika cechuje płaska powierzchnia, lekko nachylona w kierunku wschodnim i północnym. Rzędne wynoszą: 50 m n.p.m. na krańcu zachodnim w rejonie Strzebielina, 20 – 30 m n.p.m. w rejonie Wejherowa oraz od 10 do 0 m n.p.m. na obszarze pradoliny Kaszubskiej. Na powierzchni terenu dominują piaski i żwiry. Większe obniżenia, taras zalewowy rzeki Redy i północną część pradoliny Kaszubskiej wypełniają torfy. Wyraźną granicę GZWP Nr 110 stanowią krawędzie wysoczyzn morenowych, których względne wysokości wynoszą od 60 do 80 m. Na południe od granic GZWP 110 rozpościera się obszar Pojezierza Kaszubskiego, natomiast na północ Wysoczyzna Żarnowiecka. Tak więc otoczenie pradolin stanowią wysoczyzny polodowcowe, które w północnej części obszaru przyjmują formę kęp. Wznoszą się one na wysokość od 50 do 100 m n.p.m. Rzędne terenu Pojezierza Kaszubskiego stopniowo wzrastają od 50-80 m n.p.m. w strefie krawędziowej do 220 m n.p.m. w południowej części Pojezierza. Pradolina Redy – Łeby wraz z pradoliną Kaszubską stanowi oś komunikacyjną i osadniczą omawianego regionu. Zlokalizowane są tutaj miasta: Gdynia, Rumia, Reda i Wejherowo, położone wzdłuż drogi krajowej i szlaku kolejowego Gdańsk–Szczecin.

gzwp110 morfologia
Rys. 1. Położenie GZWP 110 na tle jednostek morfologicznych
 

Warunki klimatyczne i hydrologiczne

W pasie nadmorskim średni opad roczny nie przekracza 650 mm, a miejscami 600 mm (w Gdyni 550 mm), natomiast na pozostałym obszarze oscyluje między 650 a 800 mm (w Żelaźnie nawet 830 mm).

Rzeka Reda jest głównym ciekiem przecinającym cały obszar GZWP Nr 110 i stanowi oś hydrograficzną całej zlewni. Jej źródła są zlokalizowane w rejonie Strzebielina. Powierzchnia zlewni jest asymetryczna. Główne dopływy: Bolszewka z Gościciną i Cedron doprowadzają swe wody z obszaru Pojezierza Kaszubskiego. Drugą rzeką pod względem wielkości jest Zagórska Struga. Spływa z Pojezierza Kaszubskiego i w Rumi wkracza na obszar pradoliny Kaszubskiej. W rejonie Kazimierza, poprzez Kanał Łyski, przejmuje ona część wód Redy. Na znaczne zasoby wodne zlewni Redy i Zagórskiej Strugi wskazują wysokie wartości odpływów jednostkowych (6 – 13 l/s/km2). Są one w głównej mierze kształtowane zasilaniem podziemnym: od 73 do 94%. Współczynnik ten należy do największych w Polsce i świadczy o wyjątkowej roli wód podziemnych w kształtowaniu zasobów wód podziemnych GZWP 110.

Warunki hydrogeologiczne

Charakterystyczną cechą omawianego obszaru jest występowanie wód podziemnych w wielopiętrowym systemie wodonośnym. Występowanie wód podziemnych związane jest z piaszczystymi osadami kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu. GZWP Nr 110 został wyodrębniony w wodonośnych strukturach czwartorzędu.

Warstwę wodonośną w obrębie zbiornika stanowią piaszczysto-żwirowe utwory wodnolodowcowe (poziom pradolinny). Strop poziomu wodonośnego występuje na ogół płytko pod powierzchnią terenu: od 0,5 do 5 m, tylko na stożkach napływowych nieco głębiej. Miąższość poziomu wodonośnego wynosi 20 – 35 m, z wyjątkiem rynien występujących w spągu pradolin, gdzie sięga nawet 100 m (np. w rejonie Kazimierza, Redy, Wejherowa). W tych przegłębieniach poziom pradolinny kontaktuje się z wodami głębszych poziomów wodonośnych miocenu i oligocenu. Zwierciadło wód zbiornika stabilizuje płytko pod powierzchnią terenu i jest nachylone w kierunku rzeki Redy i Zagórskiej Strugi oraz Zatoki Puckiej i basenów portowych Gdyni. Jednym z najważniejszych parametrów opisujących możliwości filtracyjne ośrodka skalnego jest współczynnik filtracji, który na obszarze zbiornika jest wyjątkowo wysoki i  najczęściej wynosi między 0,5 a 3,0 m/h. Innym ważnym parametrem jest wydajność potencjalna typowej studni, która w strukturach wodonośnych zbiornika na ogół przekracza 100 m3/h. Wyjątkowo korzystne parametry hydrogeologiczne poziomu pradolinnego stały się podstawą wydzielenia GZWP nr 110 w obrębie pradoliny Redy i pradoliny Kaszubskiej.


System krążenia wód podziemnych

Wody podziemne występujące w rejonie GZWP Nr 110 są powiązane w spójnym systemie wodonośnym. Obejmuje on prócz poziomu pradolinnego w granicach GZWP Nr 110, trzeciorzędowe i kredowe piętro wodonośne oraz poziomy międzymorenowe na obszarze Pojezierza Kaszubskiego, Wysoczyzny Żarnowieckiej i kęp nadmorskich. Utwory wodonośne pradolin (GZWP 110) stanowią zasadniczą bazę drenażu wszystkich poziomów wodonośnych. Skupiają się tutaj główne strumienie wód podziemnych całego systemu wodonośnego. Zasoby  GZWP nr 110 kształtują dopływy boczne, efektywna infiltracja wód opadowych, ascenzja z głębszych poziomów wodonośnych oraz infiltracja z wód powierzchniowych. Po stronie rozchodów w równaniu bilansowym dominuje drenaż rzek, odpływy boczne, w tym do Zatoki Gdańskiej, przesączanie do piętra trzeciorzędowego oraz eksploatacja. Całkowita ilość wód podziemnych biorąca udział w zasilaniu GZWP 110 sięga 12 000 m3/h.

 
gzwp110 obieg wody
 
Rys. 2. System obiegu wody w rejonie GZWP 110

Zasoby i eksploatacja

Do najstarszych ujęć, które powstały w okresie międzywojennym oraz w pierwszych latach powojennych, należą: „Rumia – Janowo”, „Jana z Kolna”, ujęcia Morskiego Portu Handlowego oraz liczne studnie zakładów przemysłowych na terenie miast. W latach siedemdziesiątych rozpoczęło eksploatację największe ujęcie - „Reda II”. Pod koniec lat osiemdziesiątych pobór wód podziemnych był największy i znacznie przekraczał 4000 m3/h. Obecnie łączna wartość zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych z utworów czwartorzędowych na obszarze GZWP Nr 110 wynosi 11392,4 m3/h z czego w granicach pradoliny Kaszubskiej 6500 m3/h i 4500 na obszarze pradoliny Redy na odcinku Bolszewo - Reda. Łączny pobór wód podziemnych na obszarze GZWP 110 w tej chwili nieco przekracza  2000 m3/h. Główne ujęcia, na których wody podziemne eksploatuje się od wielu lat, są skupione na obszarze pradoliny Kaszubskiej. Tutaj też obserwuje się największe zmiany w położeniu zwierciadła wód podziemnych.


Stopień zagrożenia i strefa ochronna GZWP Nr 110

W trakcie prac dokumentacyjnych GZWP Nr 110 został wyodrębniony obszar ochronny. Obejmuje on teren zbiornika oraz część obszaru przylegającego wysoczyzn polodowcowych. Powierzchnia obszaru ochronnego GZWP Nr 110 wynosi 397 km2. Przyjęta koncepcja ochrony GZWP 110 zmierza w dwóch kierunkach:

  1. zahamowania postępującej degradacji wód podziemnych we wschodniej i południowej części zbiornika, a nawet o ile to możliwe poprawa sytuacji ekologicznej;
  2. niedopuszczenie do pogorszenia jakości wód podziemnych na pozostałej części GZWP, gdzie skład chemiczny wód podziemnych tylko w nieznacznym stopniu został zmieniony czynnikami antropogenicznymi.

Przedstawione cele zamierza się osiągnąć poprzez system zakazów wykluczający możliwość lokalizowania na obszarze zbiornika obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska np. dużych składów paliw i innych substancji niebezpiecznych, składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych, ferm hodowlanych, cmentarzy itp. Istniejące obiekty obejmuje natomiast system nakazów, mających na celu rozpoznanie stopnia zagrożenia i wyeliminowanie największych zagrożeń. Uzupełnieniem zaleceń ochronnych jest rozszerzenie sieci monitoringu regionalnego wód podziemnych o wybrane punkty z obszaru zbiornika. Założona koncepcja ochronna znajduje również odbicie w planach zagospodarowania przestrzennego i prowadzeniu odpowiedniej gospodarki wodno-ściekowej.