Główne Zbiorniki Wód Podziemnych


Jednym z ważniejszych zadań polityki państwa jest ochrona wód podziemnych przed degradacją zasobową i jakościową oraz tworzenie warunków racjonalnego nimi gospodarowania. Osiągnięcie tego celu realizowane jest m.in. poprzez koncepcję ochrony Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Została ona wypracowana w drugiej połowie lat 80. przez zespół hydrogeologów pod kierownictwem prof. A. S. Kleczkowskiego.


Rezultatem podjętych prac było opublikowanie Mapy Obszarów Głównych Zbiorników wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagającej szczególnej ochrony w skali 1:500 000. Treść mapy stanowią: granice GZWP oraz obszary wymagające ochrony. Wyodrębnianie poszczególnych zbiorników dokonano w oparciu o kryterium zasobności, wodonośności i jakości wód podziemnych:

  • wydajność typowego otworu studziennego powinna przekraczać 70 m3/h,
  • przewodność hydrauliczna warstw wodonośnych >10 m2/h, wody podziemne GZWP cechuje dobra jakość,
  • możliwa jest budowa dużego ujęcia wód podziemnych o wydajności co najmniej 10 000 m3/24h.


Przyjęto, że obszary wymagające szczególnej ochrony obejmują strefy zasilania oraz obszary rozprzestrzeniania zbiorników. Ich wyznaczenie miało przyczynić się do powstrzymania postępującej degradacji środowiska wód podziemnych i zachowania czystych wód do wykorzystania w przyszłości. Zakładano, że realizacja zamierzeń ochronnych obejmować będzie:

  • szczegółowe wyznaczenie obszarów ochronnych (przy uwzględnieniu warunków zagospodarowania przestrzennego),
  • prace legislacyjne związane z ustanowieniem ochrony GZWP i ogólnych zasad ich ochrony biernej,
  • działania w zakresie ochrony czynnej, zmierzające do likwidacji lub ograniczenia oddziaływania istniejących ognisk zanieczyszczeń,
  • wprowadzenie minitoringu GZWP.


Rezultatem prac związanych z koncepcją GZWP było wydzielenie 180 zbiorników na obszarze Polski. W regionie gdańskim, przy udziale gdańskich hydrogeologów wyodrębniono kilkanaście zbiorników.

Na początku lat 90. rozpoczęto realizację zamierzeń ochronnych GZWP przedstawionych na Mapie Obszarów GZWP.... Założono, że każdy zbiornik będzie przedmiotem prac dokumentacyjnych, których ustalenia zostaną przedstawione w dokumentacji hydrogeologicznej. Dokumentacja hydrogeologiczna GZWP podlegała ocenie Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznej przy Ministrze Środowiska. Zawiera ona m.in.:

  • granice zbiornika oraz szczegółowo wyznaczone granice obszaru ochronnego;
  • ocenę parametrów hydrogeologicznych utworów wodonośnych oraz rozpoznanie stref zasilania, kierunków i prędkości przepływu wód podziemnych;
  • oszacowane zasoby wód podziemnych oraz ocenę ich jakości;
  • określenie potencjalnego zagrożenia wód podziemnych na podstawie m.in. litologii i miąższości utworów pokrywających zbiornik i strefy zasilania oraz oszacowanie czasu migracji zanieczyszczeń;
  • charakterystykę przestrzennego zagospodarowania wydzielonej strefy ochronnej pod kątem jej wpływu na jakość wód podziemnych, wraz z wykazem ognisk zanieczyszczeń i oceną ich oddziaływania na wody podziemne;
  • projekt monitoringu wód podziemnych i innych elementów środowiska;
  • koncepcję ochrony zbiornika i wskazania, co do zakresu nakazów, zakazów i ograniczeń w użytkowaniu terenu;
  • ocenę skutków wprowadzenia ochrony.


Niezbędną częścią składową każdej dokumentacji jest mapa wskazań z lokalizacją granic zbiornika i wydzielonym obszarem ochronnym oraz rzeczywiste i potencjalne ogniska zanieczyszczeń. Ta ostatnia powinna przedstawiać stopień odporności zbiornika na zagrożenia z powierzchni terenu. Część graficzną dokumentacji zamyka mapa wskazań hydrogeologicznych dla przestrzennego zagospodarowania stref ochronnych zbiornika. Powinny się na niej znaleźć granice zbiornika i stref ochronnych, istotne elementy zagospodarowania przestrzennego oraz propozycje czynnej i biernej ochrony zbiornika wynikające z przesłanek hydrogeologicznych.

gzwp pol


Rys. 1. Zasięgi Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (stan na rok 2004)

Wyznaczone zasięgi obszarów ochronnych zależą od czasu migracji potencjalnych zanieczyszczeń do granic zbiornika. Najczęściej są one ograniczane izochroną 100 lat. Natomiast zakres proponowanych ograniczeń i koncepcję ochronny GZWP warunkuje odporność warstw wodonośnych na antropopresję oraz rzeczywisty wpływ użytkowania terenu na wody zbiornika. W rezultacie zbiorniki wód podziemnych zalegające na znacznych głębokościach lub izolowane kompleksem utworów słaboprzepuszczalnych mają obszary ochronne znacznie zredukowane lub są ich całkiem pozbawione. Zakres ochrony na wydzielonych obszarach jest zróżnicowany w zależności od stopnia podatności na zanieczyszczenia.

Do najbardziej typowych ognisk zanieczyszczeń mogących zagrażać wodom podziemnym zwłaszcza na obszarach zbiorników otwartych zaliczamy m.in.:

  • składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych oraz dzikie wysypiska śmieci;
  • oczyszczalnie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz system kanalizacji sanitarnej, przemysłowej i burzowej;
  • szamba gromadzące nieczystości sanitarne zwłaszcza zgrupowane na większym obszarze np. nieskanalizowane dzielnice miasta;
  • zrzuty nieoczyszczonych ścieków do gruntu lub wód powierzchniowych, wylewiska;
  • zanieczyszczone wody powierzchniowe;
  • zbiorniki paliw, rurociągi oraz urządzenia prowadzące dystrybucje paliw;
  • różnego rodzaju zakłady przemysłowe, hurtownie, magazyny, myjnie pojazdów samochodowych;
  • szlaki komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu oraz obszary o zwartej zabudowie;
  • duże fermy hodowlane oraz zanieczyszczenia wielkoobszarowe np. emisje pyłów i gazów.


W trakcie prac dokumentacyjnych powierzchnia zbiorników i granice obszarów ochronnych wyznaczonych w I etapie prac na ogół zostały znacznie ograniczone. Ochronę wód zbiorników autorzy dokumentacji proponują realizować poprzez system zakazów i nakazów. Ich zakres jest uzależniony przede wszystkim od stopnia izolacji zbiornika. Największe rygory dotyczą zbiorników otwartych: dolinnych i pradolinnych. Charakter zbiorników położonych na znacznych głębokościach wyklucza potrzebę wyznaczania strefy ochronnej.