Ramowa Dyrektywa Wodna, ustanawiajaca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, zobowiazuje kraje Unii Europejskiej do skoordynowanych działań w zakresie wód śródlądowych, w tym wód podziemnych. Na jej mocy w Polsce wyodrebniono 161 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd), z ang. Groundwater Bodies (GWB), tj. jednostek, dla których będzie określony stan ilościowy i chemiczny (jakościowy) oraz prowadzone będą analizy presji antropogenicznych.
W celu monitorowania ilości i jakości wód podziemnych oraz sporządzania raportów o ich stanie, w regionie wodnym Dolnej Wisły, wyodrębniono 20 jednolitych części wód podziemnych, w tym w dolinie Wisły 2, a w obrębie Żuław Wiślanych 3. Z uwagi na znaczą powierzchnię i zróżnicowanie warunków hydrostrukturalnych większość z nich należy traktować jako grupy jednolitych części wód podziemnych. Głównym kryterium wyodrębnienia poszczególnych JCWPd był podział zlewniowy jaki stosuje Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku. W oparciu o kryteria dodatkowe wyodrębniono części: 15, 16, 18, 31, 44 - kryterium hydrostrukturalne i morfologiczne, 12 i 29 - kryterium związane z pozycją ekosystemów lądowych w systemie wodonośnym oraz 14 i 17 - kryterium morfologiczne i związki wód podziemnych z morskimi. Obszar, w którym Oddział Geologii Morza Państwowego Instytutu Geologicznego prowadzi obserwacje stanu wód podziemnych przedstawiono na rys. 1. Obejmuje on region wodny Dolnej Wisły (20 jednolitych części wód podziemnych) oraz dodatkowo części 10 i 20 – łącznie 22 JCWPd.
Rys. 1. Jednolite części wód podziemnych w regionie wodnym Dolnej Wisły
W regionie wodnym Dolnej Wisły największe JCWPd obejmują zlewnie rzek przymorza (JCWPd 11), zlewnię zalewu Wiślanego (19) oraz zlewnie dopływów Wisły: Wdy-Wierzycy (30), Brdy (37) i Drwęcy (40). W granicach Żuław Wiślanych wyodrębniono 3 JCWPd zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym (15-Żuławy Gdańskie, 16-Żuławy Wielkie i 18-Żuławy Elbląskie). W obrębie Mierzei Helskiej została wyodrębniona JCWPd 14, a w granicach Mierzei Wiślanej 17. Obszary związane z parkami narodowymi obejmują dwa JCWPd: 12 – Słowiński Park Narodowy i 29 – Park Narodowy Bory Tucholskie. W dolinie Wisły wyróżniono dwie jednolite części wód podziemnych 31 i 44. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę wyodrębnionych jednolitych części wód podziemnych:
JCWPd 11 - Q1-3, (Ng), (Pg), (Cr)(z)
Obszar JCWPd 12 obejmuje zlewnie Słupii, Łupawy i Łeby. Główne poziomy wodonośne występują w utworach czwartorzędowych. System wodonośny jest głęboko rozbudowany w profilu pionowym. Wyróżnia się zasobna struktura pradoliny Redy-Łeby (GZWP 107) oraz innych głównych zbiorników wód podziemnych. W rejonie Słupska stwierdzono wody zmineralizowane w spągowych partiach czwartorzędu.
JCWPd 12 - Q(z), (Q-Pg)(z)
Obszar JCWPd 12 obejmuje obszar Słowińskiego Parku Narodowego wraz z otoczeniem. Ekosystemy gruntowo-wodne parku występują w bezpośredniej więzi hydraulicznej z wodami podziemnymi. Warunki hydrodynamiczne wód podziemnych i stany morza decydują o trwałości i nienaruszalności środowiska gruntowo-wodnego obszarów podmokłych i wydm ruchomych. W rejonie Łeby i Rowów warstwy wodonośne czwartorzędu zostały zasolone na skutek ingresji wód morskich i ascenzji mineralizowanych wód z podłoża.
JCWPd 13 - Q(1-3), Ng, (Pg), (Cr)
Obszar JCWPd 13 obejmuje zlewnie Piaśnicy, Redy i Zagórskiej Strugi, Raduni z Motławą oraz bezpośrednie zlewnie Morza Bałtyckiego. Główne poziomy wodonośne wyodrębnione zostały w utworach czwartorzędu. Najzasobniejszą strukturą jest pradolina Redy-Łeby. Na obszarze JCWPd 13 formowane są najważniejsze strumienie filtracyjne gdańskiego systemu wodonośnego zasilające w znacznej części Żuławy Gdańskie (GZWP 111 i 112) i pradolinę Redy-Łeby (GZWP 110). W omawianym obszarze system wodonośny wyróżnia się wielopoziomowością i znaczną dynamiką przepływu wód podziemnych. Jego rozprzestrzenienie w profilu pionowym również jest maksymalne i przekracza 500 m (od ponad 200 m n.p.m. na Pojezierzu Kaszubskim do -300 m n.p.m. w spągu gdańskiej subniecki kredowej.
JCWPd 14 (Q), (Q-Cr)
Obszar JCWPd 14 obejmuje Mierzeję Helską. Główne poziomy wodonośne wyodrębnione zostały w utworach czwartorzędu, które w spągu pozostają w kontakcie hydraulicznym z osadami kredy górnej. Płytkie wody podziemne występują środowisku osadów eolicznych w otoczeniu wód morskich. Lokalnie, wody w piaskach mierzei są narażone na ingresje wód morskich. Chwiejna równowaga hydrochemiczna zależna jest od poboru wód podziemnych i stanów morza. Z uwagi na ograniczone zasilanie zasoby JCWPd nie są wystarczające do zaspokojenia potrzeb mieszkańców Mierzei Helskiej.
JCWPd 15 (Q), (Q-Cr)
Obszar JCWPd 15 obejmuje zlewnie Martwej Wisły w granicach Żuław Gdańskich. Wody podziemne występują w bezpośrednim kontakcie z systemami polderowymi i kontaktują się z wodami morskimi. Na skutek wieloletniej eksploatacji nastąpiły trwałe zmiany w hydrodynamice i hydrochemii wód podziemnych. Z uwagi na pozycję hydrodynamiczną omawianego obszaru (główna baza drenażu gdańskiego systemu wodonośnego) wyróżniają go wyjątkowo wysokie wartości zasobów dyspozycyjnych. Wody kredy stabilizują nad teren i przejawiają cechy wód artezyjskich.
JCWPd 16 (Q) (z), (Q-Pg), (Cr)(z)
Obszar JCWPd 16 obejmuje zlewnie Zalewu Wiślanego w granicach Żuław Wielkich. Wody podziemne występują w bezpośrednim kontakcie z systemami polderowymi i kontaktują się z wodami morskimi. Stany wód podziemnych regulowane są pracą systemów polderowych i bezpośrednio wpływają na ekosystemy gruntowo-wodne. Zasoby wodne są stosunkowo niskie z uwagi na ograniczone zasilanie i wysoką zawartość związków żelaza i manganu oraz zasolenie poziomów wodonośnych. Na niektórych obszarach wody kredy stabilizują nad teren.
JCWPd 17 Q
Obszar JCWPd 17 obejmuje Mierzeję Wiślaną. Wody podziemne występują w utworach porowych pochodzenia morskiego i eolicznego. Pozostają one w bezpośrednim kontakcie z wodami morskimi. Chwiejna równowaga hydrochemiczna soczewki wód słodkich zależna jest od poboru wód podziemnych i stanów morza.
JCWPd 18 (Q), (Q-Pg-Cr), (Cr)(z)
Obszar JCWPd 18 obejmuje zlewnię Rzeki Elbląg. Wody podziemne występują w bezpośrednim kontakcie z systemami polderowymi i kontaktują się z wodami morskimi. Stany wód podziemnych regulowane są pracą systemów polderowych i bezpośrednio wpływają na ekosystemy gruntowo-wodne basenu Jeziora Druzno. Na skutek wieloletniej eksploatacji nastąpiły trwałe zmiany w hydrodynamice i hydrochemii wód podziemnych. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia mieszkańców Elbląga i Żuław ma poziom plejstoceńsko-holoceński w rejonie Nogatu oraz tzw. Poziom „różnowiekowy" we wschodniej części JCWPd 18.
JCWPd 19 Q1-3, (Ng), (Pg)
Obszar JCWPd 19 obejmuje zlewnie Pasłęki i rzeki Ebląg. Główne poziomy wodonośne występują w obrębie plejstocenu. Lokalnie wody podziemne występują również w utworach miocenu i paleogenu. W strefie brzegowej płytkie warstwy wodonośne są narażone na ingresje wód morskich.
JCWPd 20 Q1-3, (Ng), (Pg)
Obszar JCWPd 20 obejmuje zlewnie Łyny i innych dopływów Pregoły. Główne poziomy wodonośne występują w obrębie plejstocenu. Lokalnie wody podziemne występują również w utworach miocenu i paleogenu. W rejonie Olsztyna system wodonośny w utworach plejstocenu związany jest z głęboką rynną subglacjalną. Głębsze poziomy wodonośne występujące w utworach neogenu i paleogenu są słabo rozpoznane z wyjątkiem zachodniej części JCWPd.
JCWPd 21 Q1-2
Obszar JCWPd 21 obejmuje północną część rejonu Wielkich Jezior Mazurskich. Płytkie wody podziemne występują w bezpośrednim kontakcie hydraulicznym z systemem hydrograficznym. Głębsze poziomy wodonośne na obszarze JCWPd nie są rozpoznane.
JCWPd 22 Q1-2
Obszar JCWPd 22 obejmuje zlewnię Gołdapi i innych dopływów Pregoły. Główne poziomy wodonośne występują w obrębie plejstocenu. Głębsze poziomy wodonośne nie są rozpoznane.
JCWPd 29 Q1-2, (Ng)
Obszar JCWPd 29 obejmuje zlewnię górnej Brdy. Na powierzchni terenu przeważają utwory fluwioglacjalne. Użytkowe poziomy wodonośne występują w warstwach międzymorenowych i tylko lokalnie łączą się z poziomem sandrowym. Znaczną część JCWPd obejmują granice Parku Narodowego Bory Tucholskie. Płytkie wody gruntowe pozostają w bezpośredniej więzi hydraulicznej z ekosystemami parku narodowego.
JCWPd 30 Q1-3, (Ng), (Pg), (Cr)
Obszar JCWPd 30 obejmuje zlewnie Wdy i Wierzycy. Znaczną część JCWPd pokrywają lasy Borów Tucholskich. System wodonośny jest rozbudowany w profilu pionowym i prócz poziomów międzymorenowych i sandrowych obejmuje warstwy miocenu, oligocenu i we wschodniej części wodonośne osady kredy górnej. Zasoby wód podziemnych są ograniczone z uwagi na niską wartość opadów atmosferycznych (poniżej średniej krajowej).
JCWPd 31 Q1-2, (Ng), (Pg), (Cr)
Obszar JCWPd 31 obejmuje bezpośrednią zlewnie Wisły w obrębie doliny Wisły. Warunki hydrogeologiczne są bardzo zróżnicowane. Reżim hydrodynamiczny i hydrogeochemiczny płytkich warstw dolinnych kształtowany jest stanami Wisły i obecnością utworów organicznych na powierzchni terenu. Z uwagi na słabe parametry hydrogeologiczne oraz jakość wód miejscami poziom dolinny nie spełnia kryteriów użytkowego poziomu wodonośnego. Wody w poziomie kredowym występują w osadach węglanowych.
JCWPd 32 Q1-3, (Pg), (Cr)
Obszar JCWPd 32 obejmuje zlewnie Liwy i Nogatu. Główne poziomy wodonośne występują w utworach międzymorenowych. Tylko w zachodniej części obszaru stwierdzono wody szczelinowe w osadach węglanowych kredy górnej (paleocenu?).
JCWPd 37 Q1-3, (Ng), (Cr)
Obszar JCWPd 37 obejmuje zlewnie Brdy. Główne poziomy wodonośne występują w warstwach międzymorenowych i lokalnie w sandrach. W południowej części JCWPd stwierdzono występowanie wód w osadach kredy górnej.
JCWPd 38 Q1-2, (Ng), (Pg)
Obszar JCWPd 38 obejmuje zlewnię Brdy i bezpośrednią zlewnię Wisły.
JCWPd 39 Q1-2, (Ng)
Obszar JCWPd 39 obejmuje część zlewni Drwęcy i bezpośrednią zlewnię Wisły.
JCWPd 40 Q1-4, (Ng1-2), (Pg1-2), (Cr)
Obszar JCWPd 40 obejmuje zlewnie Drwęcy i Osy. Z uwagi na rozległość JCWPd obejmuje on różne jednostki morfologiczne i hydrogeologiczne. W związku z tym występowanie wód podziemnych i warunki hydrogeologiczne są także zróżnicowane. System wodonośny jest wielopiętrowy ( poziomów wodonośnych); obok poziomów międzymorenowych obecne są również warstwy wodonośne miocenu, oligocenu i paleocenu. W południowo-zachodniej części obszary wody podziemne występują również w osadach kredy. Główne obszary zasilania systemu wodonośnego znajdują się w północnej i wschodniej części JCWPd.
JCWPd 44 Q, (Q-Ng), (Cr)
Obszar JCWPd 44 obejmuje bezpośrednie zlewnie Wisły i Noteci w granicach pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej. Wody poziomu dolinnego, który miejscami bezpośrednio kontaktuje się z warstwami wodonośnymi miocenu, są pod wpływem Wisły. Znaczenie piętra kredowego jest ograniczone z uwagi na występujące zasolenie. Płytkie wody dolinne w rejonie Bydgoszczy są znacznie zanieczyszczone. Mają one jednak ograniczony charakter.
JCWPd 45 Q1-3, (Ng-Pg), (J)
Obszar JCWPd 45 obejmuje zlewnie Tążyny i Zielonej Strugi. Podstawowe znaczenie dla zaopatrzenia w wodę pitną stanowią międzymorenowe warstwy wodonośne. Lokalnie, w rejonie Aleksandrowa Kujawskiego, wody zwykłe występują w osadach jury. Na pozostałym obszarze wody zmineralizowane występują na różnej głębokości – najpłycej w rejonie Ciechocinka i wysadów solnych.
JCWPd 46 Q1-3, (Ng), (Cr)
Obszar JCWPd 46 obejmuje zlewnie rzeki Mień. Podstawowe znaczenia dla zaopatrzenia mają wody plejstocenu.
