Ekspozycja muzealna

Muzeum Geologiczne Oddziału Świętokrzyskiego PIG zaprasza do zwiedzenia stałej wystawy obrazującej 600 milionów lat historii geologicznej Gór Świętokrzyskich oraz ekspozycji skał i minerałów - bogactw mineralnych regionu.

Przed gmachem Oddziału, wśród bujnej roślinności, eksponowane są okazy znacznych rozmiarów: granitowy głaz narzutowy z okolic Sadkowa (gm. Łagów), pozostawiony tam w czasie zlodowaceń południowopolskich (czwartorzęd), pień "czarnego dębu" znaleziony w piaszczystych osadach stanowiących nadkład złoża siarki z okolic Tarnobrzega (czwartorzęd) i dwie duże płyty czerwonego piaskowca z Tumlina z zachowanymi na nich tropami gadów sprzed ok. 250 mln lat (trias - pstry piaskowiec). Na jednej z płyt znajduje się holotyp nowego gatunku skamieniałości śladowej Phalangichnus gagoli Ptaszyński, Niedźwiedzki, 2004.

W hollu budynku wita zwiedzających poglądowa mapa geologiczna Gór Świętokrzyskich oraz jeden z największych i najcenniejszych okazów - wyłaniający się z bryły wapienia pińczowskiego szkielet wieloryba z gatunku Pinocetus polonicus, liczący ok. 15 mln lat (neogen - miocen). Blok skalny ze szczątkami wieloryba waży prawie półtorej tony!

Ekspozycja w sali muzealnej składa się z dwóch części: w gablotach po lewej stronie od wejścia prezentowane są okazy skał i skamieniałości w układzie stratygraficznym, a więc według chronologii geologicznej - od kambru do czwartorzędu.

muz02 12 01Gabloty po prawej stronie sali zawierają zbiór okazów kopalin mineralnych regionu.

W części stratygraficznej, wśród najstarszych okazów paleontologicznych, zaliczanych do kambru (ok. 600 mln lat temu), zwracają uwagę szczątki trylobitów - całkowicie już wymarłych przedstawicieli gromady stawonogów - i ślady ich działalności życiowej: m.in. pięknie zachowane ślady pełzania trylobitów z Wiśniówki koło Kielc. Z ordowiku i syluru (ok. 500 - 410 mln lat temu) pochodzą m.in. szczątki graptolitów, wymarłych zwierząt kolonijnych, widoczne na dużych powierzchniach płyt skalnych jako liczne "kreseczki". Dewon - to okres, w którym osadzały się skały znane z wielu odsłonięć w samych Kielcach i w okolicy (Ślichowica, Kadzielnia, Wietrznia). Muzeum prezentuje m.in. kolekcję koralowców dewońskich, które 300 mln lat temu budowały podobne do współczesnych rafy koralowe. W nieco młodszej kolekcji skamieniałości z Gałęzic koło Chęcin można obejrzeć szczątki zwierząt (głowonogów, małżów i ramienionogów) i roślin (fragment skrzypu i widłaka drzewiastego) typowych dla okresu karbonu. W gablocie poświęconej ostatniemu okresowi ery paleozoicznej - permowi - zwracają uwagę okazy charakterystycznej skały - zlepieńca "zygmuntowskiego", zawdzięczającego swoją nazwę słynnej kolumnie króla Zygmunta III Wazy z Placu Zamkowego w Warszawie.

muz02 12 02Skały zaliczane do ery mezozoicznej (250 - 65 mln lat temu) występują na północ i na południe od trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich. Z triasu pochodzą m.in. liczne okazy "pstrych" - czerwono zabarwionych związkami żelaza - piaskowców i jasnych wapieni zawierających muszle małżów. Dwie gabloty poświęcone są świętokrzyskim dolnojurajskim dinozaurom. Są tu ich tropy, a także koprolity (skamieniałe odchody). Widoczne w kolejnej gablocie "buły" krzemienia pasiastego (jura górna) przypominają o najstarszej kopalni tego surowca w Krzemionkach Opatowskich koło Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie ludzie z epoki neolitu wydobywali krzemień i wytwarzali z niego różnego rodzaju narzędzia. Z jury i kredy pochodzą także liczne skamieniałości ślimaków, małżów, głowonogów i szkarłupni. Kolekcja muszli mięczaków, przypominających współczesne gatunki żyjące w ciepłych morzach subtropikalnych, pochodzi z Korytnicy, a zęby rekina sprzed 12 mln lat - z Pińczowa. Są to skamieniałości ery kenozoicznej, z okresu trzeciorzędu (neogen - miocen) obejmującego zasięgiem swych osadów południową część Kielecczyzny.

"Najmłodsze" okazy to liczące kilka tysięcy lat pozostałości zlodowaceń, które dotarły w Góry Świętokrzyskie.

Część ekspozycji zawierająca zbiór kopalin mineralnych regionu świętokrzyskiego prezentuje m.in. surowce skalne dla przemysłu budowlanego. Można tu obejrzeć wapienie, dolomity, piaskowce, piaskowce kwarcytowe, gipsy, piaski, żwiry, iły i gliny wydobywane w kamieniołomach rozsianych na całym obszarze Gór Świętokrzyskich.

Osobny dział ekspozycji stanowią rudy metali kolorowych: miedzi i ołowiu oraz rudy żelaza. Eksploatacja tych kopalin ma już tylko znaczenie historyczne. Górnictwo kruszcowe w Górach Świętokrzyskich rozwijało się od wczesnego średniowiecza, przeżywało okresy rozkwitu w XV i XVI w. oraz w I połowie XIX w. - w czasach działalności S. Staszica. W latach pięćdziesiątych XX stulecia zakończono wydobywanie miedzi, a w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku zamknięto kopalnię pirytu w Nowej Słupi i ostatnie kopalnie rud żelaza w okolicach Starachowic. Rudy żelaza były wydobywane na dużą skalę w regionie świętokrzyskim już w II w. p.n.e. W gablocie poświęconej surowcom chemicznym można obejrzeć różne odmiany siarki rodzimej (wraz z okazami skał macierzystych - gipsów). Pochodzą one z odkrytych w połowie ubiegłego wieku wielkich złóż siarki w rejonie Tarnobrzega i Solca.

Eksponaty muzeum to nie tylko okazy w gablotach. Jako półki, parapety i okładziny filarów można podziwiać skały dekoracyjne, tzw. marmury świętokrzyskie, w tym najpiękniejszą - "różankę zelejowską" z kamieniołomu na Górze Zelejowej koło Chęcin. Skała ta, złożona z wielkich kryształów kalcytu, zabarwiona na różowo związkami żelaza, dorównuje urodą najpiękniejszym marmurom właściwym.

To, oczywiście, niepełny obraz ekspozycji Muzeum. Mamy nadzieję, że nasza wystawa skłoni zwiedzających do szerszego zainteresowania problematyką budowy geologicznej Gór Świętokrzyskich, a - być może - zainspiruje do samodzielnych poszukiwań, zgodnie z dewizą Państwowego Instytutu Geologicznego "mente et malleo" (myślą i młotem)…