Działalność - Państwowy Instytut Geologiczny

: Opublikowano 25 wrzesień 2023

W dniu 21 września br., w siedzibie Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB, odbyła się XXVIII edycja ogólnopolskiej konferencji naukowej Kamień w złożu, krajobrazie i architekturze. Wzięło w niej udział 48 osób reprezentujących siedem placówek naukowych oraz osiem instytucji i firm.

Gośćmi honorowymi byli: Główny Geolog Kraju, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, Pełnomocnik Rządu ds. Polityki Surowcowej Państwa dr Piotr Dziadzio, Dyrektor PIG-PIB dr inż. Mateusz Damrat, Zastępca Dyrektora ds. Badań i Rozwoju, Sekretarz Naukowy dr hab. Piotr Szrek, przedstawicielka Departamentu Nadzoru Geologicznego i Polityki Surowcowej Ministerstwa Klimatu i Środowiska Pani Agnieszka Sternicka.

W pierwszym rzędzie od lewej: Zastępca Dyrektora ds. Badań i Rozwoju, Sekretarz Naukowy PIG-PIB dr hab. Piotr Szrek; Dyrektor Państwowego Instytutu Geologicznego-PIB dr inż. Mateusz Damrat; Główny Geolog Kraju, Podsekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu ds. Polityki Surowcowej Państwa dr Piotr Dziadzio; Dyrektor Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB dr Sylwester Salwa

Konferencję otworzyła mgr inż. Ewelina Bąk, która, po krótkim przedstawieniu historii Konferencji, oddała głos Dyrektorowi Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB – dr. Sylwestrowi Salwie. Podziękował on uczestnikom, a w szczególności Gościom honorowym za przybycie i podkreślił tradycje górnictwa skalnego Kielc oraz regionu świętokrzyskiego.

Dr hab. Piotr Szrek skoncentrował się w swym wystąpieniu na roli przemysłu wydobywczego surowców skalnych w gospodarczym rozwoju województwa świętokrzyskiego i wskazywał na konieczność ochrony złóż tych surowców.

Dr Piotr Dziadzio odniósł się do potrzeby połączenia działań PIG-PIB i biznesu w sferze polityki surowcowej, weryfikacji lokalnych złóż surowców skalnych pod kątem ich potencjalnego wykorzystania, konieczności uwzględnienia takich złóż w planach lokalnego zagospodarowania aby nie zostały objęte zabudową oraz zabezpieczenia złóż historycznych (np. marmurów kieleckich) dla potrzeb konserwatorskich budowli zabytkowych.

W ramach konferencji wygłoszono dwanaście referatów o zróżnicowanej tematyce. Dr inż. Katarzyna Guzik (IGSMiE PAN, Kraków; współautor Paweł Strzałkowski – PWr, Wrocław) przedstawiła problematykę złóż i wydobycia granitów blocznych w Polsce, które koncentrują w województwie dolnośląskim (72 udokumentowane złoża z zasobami bilansowymi 1956 mln t) i stanowią 90% wszystkich eksploatowanych skał blocznych w Polsce. Zaapelowała do GGK dr. inż. Piotra Dziadzio o wprowadzenie zapisów nakładających wymóg rozdzielenia złóż kamienia blocznego i łamanego w bilansie zasobów oraz legislację przepisów, które chroniłyby złoża bloczne.

Dr. hab. inż. Marek Rembiś prof. AGH (AGH, Kraków) zwrócił uwagę na nasiąkliwość jako właściwość skał granitowych mającą bardzo duże znaczenie dla ich wykorzystania. Pomimo, że jest ona nieduża w stosunku do innych skał to może powodować zmianę barwy (np. powstanie rdzawych plam czy zaciemnień) przy niewłaściwym użytkowaniu lub na skutek zastosowania niewłaściwych technik obróbki płyt.

Mgr Dariusz Brzeziński (współautor mgr inż. Wojciech Miśkiewicz, PIG-PIB, Warszawa – prezentacja on-line) omówili bilans zasobów złóż kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 2017-2022. Obejmują one 33 odmiany litologiczne skał magmowych, osadowych i metamorficznych i koncentrują się w trzech województwach: dolnośląskim, świętokrzyskich i małopolskim (87% wydobycia, 82% zasobów). Obecne zasoby bilansowe to ponad 11,7 mld ton a przemysłowe – prawie 4 mld ton. W latach 2017-2022 zaznaczyło się zahamowanie wzrostu wydobycia surowców blocznych i łamanych i jego stabilizacja na poziomie ok. 80 mln ton/rok. Prognozowana jest na tendencja spadkowa wydobycia od 2023 roku. Potencjał rezerw zasobowych złóż niezagospodarowanych wynosi 60-62%. Wystarczalność zasobów bilansowych najbardziej eksploatowanych w latach 2017-2022 odmian litologicznych – dolomitów, wapieni, piaskowców i granitów – jest prognozowana na kilkadziesiąt do ponad dwustu lat, natomiast przemysłowych – na kilkanaście do kilkudziesięciu lat.

Dr inż. Beata Figarska-Warchoł (współautor dr inż. Katarzyna Guzik, IGSMiE PAN, Kraków) we wstępie wskazała na konieczność rozdziału złóż kamienia blocznego i łamanego, postulowaną przez jej poprzedniczkę. Następnie omówiła budowę złoża paleogeńskich piaskowców cergowskich rejonu Komańczy (jednostka dukielska) i wskazała na wysoką bloczność dolnego i środkowego poziomu eksploatacyjnego, z którego można uzyskać bloki nawet o wymiarach powyżej 2 m3, co jest rzadkością w skali krajowej.

Dr hab. inż. Jan Bromowicz prof. AGH (współautor dr inż. Janusz Magiera, emerytowany pracownik AGH, Kraków) przedstawił wykorzystanie różnych rodzajów skał w budowlach średniowiecznych południowej Polski – Wyżyny Małopolskiej i Śląsko-Krakowskiej. W najstarszych (X w.) obiektach murowanych wykorzystywano piaskowce i wapienie o naturalnej oddzielności płytkowej, nie wymagające obróbki. Począwszy od XI w. ma miejsce obróbka kształtek z miękkich wapieni np. pińczowskich i piaskowców ciosowych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że do budowy wykorzystywano surowiec lokalny.

Dr Gerard Gierliński (PIG-PIB, Warszawa) scharakteryzował problemy związane z zabezpieczeniem płyty piaskowców dolnojurajskich w obecnym rezerwacie Gagaty Sołtykowskie (Góry Świętokrzyskie), na powierzchni której zachowała się unikalna ścieżka tropów dinozaurów. Wskazał na błędy popełnione przy jej konserwacji i zaproponował nowe rozwiązanie mające ją uchronić przed dalszą deterioracją.

Dr Paweł Rutkiewicz i mgr inż. Beata Jach (PIG-PIB Kielce) omówili pięć wybranych hałd po eksploatacji rud żelaza, miedzi oraz fosforytu w województwie świętokrzyskim jako elementów współczesnego krajobrazu.

Dr Tomasz Pawlik (SWRAiZ, GDDKiA, Wrocław) przedstawił występowanie rudy darniowej w Polsce oraz podał przykłady jej wykorzystania w budownictwie począwszy od wczesnego średniowiecza. Pochodzą one głównie z obszary Polski zachodniej, gdzie, poza głazami narzutowymi nie było innego kamienia budowlanego. Walorami rudy darniowej jako surowca budowlanego były: powszechna dostępność, łatwość obróbki, właściwości izolacyjne, odporność na czynniki klimatyczne czy dobra przylepność do zaprawy.

Dr hab. inż. Jan Urban, prof. PAN (IOP PAN, Kraków) w ciekawy sposób wykazał jak warunki naturalne zdeterminowały lokalizację grodu Kraka na Skałce Wawelskiej, która stanowiła zrąb zbudowany z wapieni górnej jury, wyniesiony ponad bagienne tereny doliny Wisły i jej dopływów. Ponadto przebieg doliny Wisły we wczesnym średniowieczu różnił się od współczesnego, kiedy otaczała ona skałkę od południa i zachodu.

Dr Paweł Król (MNK, Kilce) i dr hab. Anna Mader (PIG-PIB, Kielce) przedstawili historię eksploatacji (dotyczącą głównie okresu międzywojennego) środkowodewońskich wapieni w kamieniołomach zlokalizowanych obecnie w zachodniej części miasta Kielce, w tym najbardziej znanego kamieniołomu Ślichowice, częściowo objętego rezerwatem.

Dr hab. Maria Górska-Zabielska, prof. UJK (UJK, Kielce) podkreśliła znaczenie ścieżek geoedukacyjnych w podnoszeniu świadomości walorów przyrodniczych wśród społeczności lokalnej na przykładzie ścieżki-lapidarium głazów narzutowych w Pruszkowie.

Dr hab. inż. Jan Urban, prof. PAN i dr hab. Anna Mader przedstawili dwa mało znane geostanowiska z południowej części regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich: kamieniołom Łabędziów i Diabelski Kamień w Radomicach pod kątem ich potencjału naukowego i edukacyjnego.

Po dyskusji mgr inż. Ewelina Bąk podziękowała prelegentom i uczestnikom oraz zaprosiła do udziału w przyszłorocznej konferencji.

Tekst: A. Mader, E. Bąk

Zdjęcia: K. Nowakowska

: Opublikowano 22 wrzesień 2023

19 września br. odbył się II rajd pieszy po ścieżce geodeukacyjnej „Dolina Świśliny”. Wydarzenie to zostało zorganizowane przez Stowarzyszenie „Witulin nad Świśliną” oraz Koło Gospodyń Wiejskich w Dołach Biskupich. Rajd prowadzony był przez pracowników Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB. Uczestnicy rajdu- uczniowie z czterech szkół podstawowych w miejscowości: Janik, Kunów, Nietulisko Duże i Wymysłów mieli szansę odkrywać fascynujący świat Doliny Świśliny.

Pierwszym przystankiem było lapidarium zlokalizowane przy zbiorniku Wióry, które zachwyciło uczestników unikalnymi okazami piaskowców dolnotriasowej formacji z Wiór. Tutaj mogli poznać historię geologiczną regionu, odkrywając dodatkowo fascynujące tropy triasowych kręgowców. Następnym punktem na trasie rajdu był kamieniołom Doły Opacie. To miejsce stało się okazją do zgłębienia wiedzy o dolomitach formacji wojciechowickiej środkowego i górnego dewonu. Kolejne etapy rajdu obejmowały kamieniołomy Doły Biskupie i Witulin. Tutaj uczestnicy mieli okazję dowiedzieć się więcej o granicy między piaskowcami retu warstw z Krynek a skałami węglanowymi wapienia muszlowego. Ponadto, mogli poznać historię kamieniarstwa w Dołach Biskupich, co pozwoliło zrozumieć znaczenie tego regionu w lokalnej gospodarce. Uczestnicy rajdu mieli także okazje zapoznać się z ekspozycją w Izbie Regionalnej Stowarzyszenia Witulin nad Świśliną.

Rajd zakończył się na terenie Ochotniczej Straży Pożarnej w Dołach Biskupich. Tam Burmistrz Miasta i Gminy Kunów Lech Łodej wraz z przedstawicielami Stowarzyszenia „Witulin nad Świśliną” wręczyli pamiątkowe puchary oraz upominki. II Rajd Pieszy po ścieżce geodeukacyjnej „Dolina Świśliny” stał się nie tylko okazją do nauki, ale również inspiracją do odkrywania i eksploracji piękna i historii tego malowniczego regionu.

Rajd zaplanowany został jako impreza cykliczna a zatem: Do zobaczenia za rok!

Tekst: A. Milianowicz, E. Bąk, W. Wesołowski

Zdjęcia: A. Milianowicz, E. Bąk, W. Wesołowski, P. Gawron

: Opublikowano 18 wrzesień 2023

W dniach 5-7 września 2023 roku pracownicy Oddziału Świętokrzyskiego uczestniczyli w Polskiej Konferencji Sedymentologicznej - POKOS 8, współorganizowanej przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. Konferencja miała miejsce w Europejskim Centrum Edukacji Geologicznej w Chęcinach. Obejmowała ona warsztaty z profilowania rdzeni wiertniczych w magazynie rdzeni w Chmielniku prowadzone przez prof. dr hab. Szczepana Porębskiego (AGH), dr Huberta Kiersnowskiego (PIG-PIB), dr Natalię Wasielkę (Future GeoScience Ltd.), wycieczki terenowe oraz sesję plenarną.

W kamieniołomie Kowala Dyckerhoff Polska odbyła się sesja terenowa „Zapis środkowopaleozoicznych zdarzeń biotycznych na południowym szelfie Eurameryki”, której prowadzącymi byli pracownicy Uniwersytetu Śląskiego: dr hab. Michał Rakociński, dr Agnieszka Pisarzowska, mgr Marta Palarz, mgr Justyna Rakocińska. Poza globalnymi zdarzeniami, takimi jak Kellwasser czy Hangenberg, rozważano również zagadnienia granic między franem i famenem oraz dewonem i karbonem.

W ramach sesji terenowej poświęconej węglanom paleozoicznym, przygotowanej przez pracowników Uniwersytetu Warszawskiego: dr. hab. Piotra Łuczyńskiego, prof. dr. hab. Stanisława Skompskiego i dr. Krystiana Wójcika, uczestnicy zapoznali się z sedymentologią i aspektami paleośrodowiskowymi utworów środkowego i górnego dewonu, odsłoniętymi w czynnych oraz historycznych kamieniołomach: Winna, Górno, Ołowianka oraz Kadzielnia.

Podczas sesji terenowej „Klastyczne osady permo-triasu” prowadzonej przez dr. Karola Jewułę (ING PAN), dr. hab. Jana Urbana (IOP PAN) dr Małgorzatę Kozłowską (UW), dr. hab. Wojciecha Kozłowskiego, prof. UW oraz pracowników PIG PIB: dr hab. Annę Fijałkowską- Mader, dr. Huberta Kiersnowskiego i dr. hab. Wiesława Trelę, prof. PIG-PIB, zapoznano się z profilem osadów detrytycznych dolnego i górnego triasu w północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, na przykładzie kamieniołomów w Jaworzni (fot. 1 i 2) i Tumlinie (fot. 3 i 4) oraz kopalni iłów w Pałęgach (fot. 5 i 6) i Wyszynie Rudzkiej (fot. 7,8,9).

Na sesji plenarnej zaprezentowano kilka referatów i posterów autorstwa i współautorstwa pracowników PIG-PIB.

Tekst: Karolina Bieńko, Anna Fijałkowska-Mader, Olgierd Pedrycz

Zdjęcia: Karolina Bieńko

: Opublikowano 15 czerwiec 2023

25 maja 2023 r. w Oddziale Świętokrzyskim PIG-PIB odbyło się siódme Forum Państwowej Służby Geologicznej i Państwowej Służby Hydrogeologicznej, poświęcone działaniom PSG i PSH w regionie świętokrzyskim.

Forum otworzył zastępca dyrektora ds. badań i rozwoju PIG-PIB – dr hab. Piotr Szrek, po czym nastąpiła prezentacja poszczególnych referatów:

Historia i współczesne kierunki działania Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB - dr Sylwester Salwa,
Kartografia geologiczna regionu świętokrzyskiego – historia, teraźniejszość i perspektywy - mgr Dariusz Wieczorek,
Państwowa Służba Geologiczna a umacnianie i usprawnianie współpracy branży geologicznej - dr Olimpia Kozłowska,
Geologia środowiskowa w zadaniach Państwowej Służby Geologicznej, realizowanych w Oddziale Świętokrzyskim PIG-PIB – historia i teraźniejszość - mgr inż. Dorota Giełżecka-Mądry,
Geologia i informatyka w jednym miejscu – oprogramowanie stworzone wewnątrz PIG-PIB jako wsparcie dla realizacji zadań Państwowej Służby Geologicznej - mgr inż. Dominik Szrek,
Zadania Państwowej Służby Geologicznej w zakresie zagrożeń geologicznych - dr Tomasz Wojciechowski,
Miejsce i znaczenie edukacji geologicznej wśród zadań Państwowej Służby Geologicznej realizowanych w Oddziale Świętokrzyskim PIG-PIB - mgr inż. Ewelina Bąk,
Merytoryczne wsparcie PSH dla wodociągów i władz lokalnych Kielc w zakresie ochrony wód podziemnych - mgr inż. Joanna Bruczyńska,
Zmiany warunków wodnych w rejonach intensywnej działalności górniczej w Górach Świętokrzyskich - dr inż. Katarzyna Białecka,
Sieć Obserwacyjno-Badawcza Wód Podziemnych (SOBWP) regionu świętokrzyskiego – historia, stan aktualny i perspektywy rozwoju - dr Marcin Kos.