Jubileuszowa, XXV Konferencja „Kamień w złożu, architekturze i krajobrazie”, Kielce, 27 listopad 2020 r.

 

ryc. 3Sytuacja epidemiczna wymusiła na organizatorach tegorocznej edycji konferencji zmianę jej formuły na zdalną. Na podkreślenie zasługuje fakt, że było to pierwsze tego typu wydarzenie organizowane on-Line przez Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy w jego stuletniej historii. Dzięki pomocy ze strony Działu Informatyki PIG-PIB udało się bez problemów konferencję przeprowadzić. Po raz pierwszy też konferencja organizowana była tylko przez Oddział Świętokrzyski PIG-PIB, bez współudziału Targów Kielce.

Zarówno ilość zgłoszonych wystąpień jak również ich zróżnicowana problematyka, nieodbiegająca od poprzednich edycji, świadczą, że ani utrudnione warunki pracy ani konieczność izolacji szczęśliwie nie wpłynęły hamująco na prace badawcze w zakresie szeroko rozumianego kamieniarstwa.

W konferencji wzięły udział 53 osoby reprezentujące różne instytucje, związane nie tylko z geologią. Wygłoszonych zostało 12 referatów.

Doktor Sylwester Salwa, Dyrektor Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB, wskazał na konsekwencje zaniechania eksploatacji unikalnych złóż kamienia budowlanego, szeroko używanego w obiektach historycznych, takich jak czarny wapień dębnicki, brązowy wapień bolechowicki czy czerwony zlepieniec zygmuntowski. Zwrócił uwagę na konieczność wprowadzenia rozwiązań prawnych, umożliwiających prowadzenie niewielkiego wydobycia na cele konserwatorskie, pomimo istniejących zakazów lub ograniczeń wynikających z różnych form ochrony, funkcjonujących na danych obszarach.

Problemy z określaniem bloczności w różnych typach złóż surowców skalnych szeroko nakreśliły dr inż. Beta Figarska-Warchoł i dr inż. Katarzyna Guzik z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN. Zwróciły uwagę na fakt, że brak podstawowych definicji np. bloku skalnego czy minimalnej bloczności oraz liczne luki w istniejącym systemie prawnym, z jednej strony stwarzają problemy z dokumentacją złóż a z drugiej – uniemożliwiają właściwą ich ochronę.

Dr. inż. Janusz Magiera i dr. hab. inż. Jan Bromowicz prof. AGH, z Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH, zaprosili nas na wycieczkę do romańskich kościołów w Dziekanowicach, Czchowie oraz plebanii przy kościele w Morawicy (okolice Krakowa), szukając odpowiedzi na pytanie, skąd brano piaskowce do ich budowy.

Zastosowanie profilometrii laserowej do badania antypoślizgowych właściwości (chropowatości i falistości) powierzchni elementów kamiennych przybliżyli słuchaczom mgr inż. Maria Kośla i dr hab. Marek Rembiś prof. AGH (Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH). Wskazali na różnice tych właściwości wynikającej z zastosowanej techniki obróbki: samego cięcia i płomieniowania.

Zróżnicowanie procesów deterioracji elewacji piaskowcowej przedstawiły dr Małgorzata Szczepaniak i dr Małgorzata Mrozek-Wysocka (Instytut Geologii UAM) na przykładzie Archiwum Państwowego w Poznaniu. Budowla powstała w XIX w. a jej dolne kondygnacje przetrwały w niezmienionym stanie do chwili obecnej, co umożliwiło zbadanie, jak ponad stuletnia ekspozycja piaskowca (ze złoża w Rakowicach na Dolnym Śląsku) w warunkach wielkomiejskich wpłynęła na jego zachowanie.

Symulację oddziaływania czynników atmosferycznych na próbki piaskowców opisały dr inż. Beata Figarska-Warchoł i dr inż. Joanna Sierakowska (Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH). Badaniom, polegającym na zamrażaniu i rozmrażaniu oraz szokowi termicznemu, poddawano próbki piaskowców istebniańskich ze złóż Sobolów i Czasław. Wykazały one znacznie większą odporność piaskowców ze złoża Sobolów.

Doktor hab. Marek Rembiś prof. AGH bardzo interesująco opowiedział o sposobie renowacji i konserwacji unikatowej płyty z tropami wczesnojurajskich dinozaurów, przeprowadzonej wraz z dr Paulą Dźwigulską-Musiał na terenie rezerwatu „Gagaty Sołtykowskie”.

Ciekawą formę wykorzystania mini lapidariów głazów narzutowych jako przystanków ścieżki rowerowej wokół Łukowa przedstawiła dr hab. Maria Górska-Zabielska prof. UJK (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku UJK).

Doktor Michał Ruszkowski (SGH) zabrał słuchaczy na dwie tajemnicze wyprawy archeologiczne: na Kujawy do rezerwatu archeologicznego Wietrzychowice i w Bory Tucholskie. Podczas pierwszej zapoznaliśmy się z megalitami powstałymi w okresie kultury pucharów lejkowatych ok. 3500 lat temu. Są to grobowce, nad którymi usypano wały ziemne o orientacji NW-SE i zróżnicowanej długości od 18 do 150 m, obłożone głazami narzutowymi.   W rozmieszczeniu skał uderza magia liczb: co trzynasty głaz jest ciemny – bazaltowy lub z innej maficznej skały magmowej a powtórzenia tego samego koloru głazu są wielokrotnością liczby 7. Natomiast kamienne kręgi i kurhany w Borach Tucholskich, skupione w trzech stanowiskach: Odry, Leśno i Węsiory, powstały w okresie kultury wielbarskiej (I-V w. n.e.). Niektóre głazy narzutowe noszą ślady obróbki.

Historię trwającej pół wieku eksploatacji piaskowców dolnego dewonu na górze Barczy w Górach Świętokrzyskich opowiedziała dr Anna Mader (Oddział Świętokrzyski PIG-PIB) w ramach prezentacji przygotowanej razem z mgr. Pawłem Królem (Muzeum Narodowe w Kielcach) i dr. Bartoszem Kozakiem (Kieleckie Towarzystwo Naukowe).

Konferencję zakończyła i podsumowała filolog profesor dr hab. Katarzyna Węgorowska (Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Zielonogórski) wskazując nie nierozerwalne związki człowieka z kamieniem, opisane w literaturze na przestrzeni dziejów.

Serdecznie dziękujemy wszystkim prelegentom i uczestnikom tegorocznej konferencji i zapraszamy do udziału w kolejnej, XXVI edycji konferencji w przyszłym roku.

Tekst: Anna Fijałkowska-Mader i Ewelina Bąk

Zdjęcie: Zbiory Muzeum Historii Kielc, MHKi/H/2345