Przegląd Geologiczny (2000-10) tom 48

Scharakteryzowanie i opisanie właściwości przestrzeni porowej skał w geologii naftowej i inżynierii złożowej polega na poprawnym określeniu możliwości magazynowania i transportu płynów złożowych. Ponieważ przestrzeń porowa to ogromny zbiór różnych kształtów i wielkości pustych przestrzeni w skale, jej pełny matematyczny opis jest niemożliwy. Można natomiast sparametryzować badaną przestrzeń porową przy pomocy modelu matematycznego. Model ten będzie rzetelny, jeśli wyliczone przy jego pomocy parametry przestrzeni porowej będą poprawnie opisywać jej właściwości zbiornikowe i filtracyjne. Model sieciowy (perkolacyjny) przestrzeni porowej zaproponowany przez autorów, a wykorzystujący wyniki dostępnych analiz i metod pomiarowych, spełnił sformułowane powyżej kryterium.

Cementacja kwarcowa stanowi jedną z głównych przyczyn redukcji porowatości i przepuszczalności w basenach osadowych. Chemizm autigenicznego kwarcu odzwierciedla skład fluidów, z których wykrystalizowało spoiwo kwarcowe. W celu oszacowania go przebadano punktowo stosunki izotopowe tlenu w kwarcu piaskowca z otworu wiertniczego Żarnowiec IG 1 (arenit kwarcowy). Punktowa analiza *18O w kwarcu autigenicznym i detrytycznym przy pomocy spektrometru wtórnych jonów (SIMS) wykazała wartości: 25,6–28,7‰ i 15–18‰(SMOW). Przeprowadzone porównanie z wcześniejszymi oznaczeniami izotopowymi na badanym obszarze pozwoliły na oszacowanie warunków tworzenia wczesnego cementu.

Lessy z okolic Grabowca praktycznie nie mają dokumentacji litologicznej i stratygraficznej; do niedawna sądzono, że występują tam tylko lessy z ostatniego zlodowacenia. Podczas badań stwierdzono wyraźne zróżnicowanie stratygraficzne lessów. Występują tam lessy ze zlodowaceń wisły, warty oraz odry rozdzielone licznymi hiatusami oraz glebami kopalnymi, różnej rangi stratygraficznej, stanowiącymi podstawę szczegółowych badań stratygraficznych.

Kopalnia "Bogdanka" eksploatuje pokłady węgli kamiennych zalegające w obrębie mułowcowo-iłowcowych warstwach lubelskich (westfal B). W szarych iłowcach o charakterze gleby stigmariowej mogą występować sferosyderyty o zróżnicowanych rozmiarach. W wyniku prac górniczych w spagu jednego z pokładów węgli, rozpoznano duże (od kilkudziesięciu cm do 1 m) elipsoidalne sferosyderyty. Septariowe spękania w ich wnętrzach wypełniają grubokrystaliczne węglany (kalcyt) i/lub pylaste minerały ilaste (dickit). Towarzyszy im polimineralne okruszcowanie pirytem, galeną i millerytem. Milleryt tworzy igiełkowate lub cienkowłókniste agregaty, w których długość poszczególnych ziarn nie przekracza 1 cm. Jest to pierwszy przypadek stwierdzenia mineralizacji niklowej w utworach karbonu lubelskiego.

Na podstawie badań mikroskopowych w świetle odbitym i w mikroobszarze opracowano klasyfikację form wystąpień złota sub- i mikroskopowego występującego w złotonośnych rudach polimetalicznych w Sudetach. Złoto submikroskopowe podzielone zostało na 4 podgrupy a złoto mikroskopowe na 7 grup (we wrostkach w siarczkach lub/i w asocjacji z innym siarczkiem, w mikrospękaniach, na powierzchni siarczków, w kawernach, w pseudomorfozach oraz złoto wolne) i 19 podgrup. Wśród minerałów złota dominuje elektrum i złoto rodzime, rzadziej pojawia się maldonit. Tworzą one powszechnie paragenezę z minerałami Bi (głównie bizmut rodzimy, bismutynit) oraz dodatkowo w Radzimowicach i Bardzie Śląskim również z minerałami Te (hessyt, hedleyite). W zależności od miejsca w złocie mikroskopowym oprócz domieszek Ag i Bi występują domieszki Cu, Te oraz ślady Se. Obecność tak różnych form wystąpień złota świadczy o utworzeniu się jego kolejnych generacji, jak również o jego redystrybucji z pierwotnych nagromadzeń w minerałach kruszcowych.

Wpływ czynnika eolicznego na modelowanie utworów klastycznych w środowisku plażowym jest znaczący, uzależniony głównie od jego siły, kierunku i czasu działania. Prędkość wiatrów, w czasie prowadzenia obserwacji, przy mocniejszych podmuchach dochodziła do 4o w skali Beauforta (5,3–7,4 m/s), a efektem ich działalności było powstanie wielu niewielkich, najczęściej nietrwałych form, których genezę można łączyć z akumulacyjną, bądź erozyjną (deflacja, korazja) działalnością wiatru. Najbardziej pospolitymi formami akumulacji piasku są różnego typu riplemarki eoliczne oraz zaspy piaszczyste. Genezę erozyjno-akumulacyjną przypisuje się śladom owiewania. Natomiast strukturami erozyjnymi są poziomy bruku deflacyjnego, nisze korazyjne w dużych klastach torfowych, a także formy nazwane w tej pracy „grzybkami piaszczystymi” i „rysunkami traw na piasku”. Opisane formy, bez względu na to czy rozpoznamy je w osadach kopalnych, czy obserwujemy współcześnie, ze względu na swoje charakterystyczne cechy morfologiczne, strukturalne i teksturalne mogą być bardzo dobrymi wskaźnikami reżimu wiatrowego w badanym środowisku.

Piaskowce dolnego karbonu zawierają różne spoiwa, m.in. cementy węglanowe: dolomit, kalcyt oraz w mniejszej ilości ankeryt i syderyt. Analizy EDS dolomitu wskazują na małe domieszki Fe i Mn. Trwałe izotopy węgla i tlenu w cementach dolomitowych w formacji z Gozdu grupują się w przedziale *13C od –2,13‰ do 5,52‰ i *18O od –10,61‰ do –4,15‰ PDB. Przyjmując *18O SMOW = 0‰, temperatury krystalizacji dolomitu wahają się od 63°C do113°C. Wyniki badań inkluzji fluidalnych potwierdzają wnioski o podobnym przedziale temperatur wytrącania się dolomitu podczas pogrzebania. W piaskowcach formacji z Drzewian procesy krystalizacji dolomitu zachodziły w odmiennych warunkach niż w formacji z Gozdu i w niższych temperaturach. Wśród kalcytów dominują nisko Fe odmiany oraz spotyka się Mn–kalcyty. Kalcytyzacja w formacji z Gozdu miała miejsce w temperaturach: 47° – 61°C, podczas gdy kalcyt formacji z Łobżonki krystalizował w temperaturze 70°C. Większość ankerytu jest związana z późnym etapem diagenezy. W formacji z Łobżonki cement ten wytrącał się w temperaturze 116°C. Syderoplezyty reprezentują wczesne- i późnodiagenetyczne odmiany syderytu. Wszystkie dane sugerują, że cementy obecne w formacjach piaskowców tworzyły się na różnych stopniach pogrzebania. Wpływ wysokich temperatur na tworzenie cementów węglanowych w najgłębiej pogrzebanych skałach formacji z Łobżonki znajduje swoje odbicie w niskich wartościach *18O ( od –11,01‰ do – 9,56‰ PDB) spowodowanych słabszą inkorporacją tlenu.

Wprowadzane w Polsce zarządzanie zasobami wodnymi oparte jest na obszarach hydrograficznych, lecz obejmuje także wody podziemne. Jednym z warunków dobrego zarządzania jest precyzyjna terminologia. Proponujemy rozdzielenie pojęć zlewnia i dorzecze według natury zjawisk. Pierwsze obejmuje obszar wszystkich spływających wód, włącznie z podziemnymi, drugie dotyczy obszaru spływu tylko wód powierzchniowych. Strefy zachodzenia na siebie zlewni i dorzeczy wyróżniono jako wspólny obszar zasilania.

Rów Lubstowa jest położony w NE części większej jednostki tektoniczno-strukturalnej, tzw. elewacji konińskiej. Deniwelacje paleopowierzchni mezozoicznej w okolicach Lubstowa mieszczą się w przedziale wysokości od 40–50 m n.p.m. do poniżej 180 m p.p.m. Jest to najgłębszy rów tektoniczny w Wielkopolsce, wypełniony osadami od górnego eocenu do najniższego pliocenu(?). Geneza rowu Lubstowa jest wiązana głównie z halotektoniką. Potwierdza tę opinię lokalizacja badanego obszaru nad SE skłonem struktury Gopła, należącej do strefy Gopło–Ponętów–Pabianice z wysoko wyniesionymi solami cechsztyńskimi. Metodami kartograficznymi i geofizycznymi w rzeźbie powierzchni podkenozoicznej rowu stwierdzono zręby i drugorzędne rowy tektoniczne. W odkrywce węgla brunatnego Lubstów udokumentowano także liczne uskoki wśród osadów trzeciorzędowych. Subsydencja kompensowana była w trzeciorzędzie przez akumulację mineralną i organiczną z maksymalną miąższością ciągłego pokładu węglowego wynoszącą 86,2 m, a maksymalną miąższością sumaryczną węgla w otworze sięgającą 91,6 m. Główne zdarzenia w alpejskiej epoce tektonicznej w rejonie rowu Lubstowa są jednowiekowe z fazami diastroficznymi na innych obszarach Polski i Europy. W fazie laramijskiej (mezozoik/kenozoik) badany obszar podlegał ruchom wznoszącym. W fazie pirenejskiej (górny eocen/oligocen)zostały zainicjowane zręby rowu. W fazie sawskiej (oligocen/miocen) rów i tereny otaczające ulegały obniżaniu. W fazie styryjskiej (środkowy miocen) rozwój rowu był najintesywniejszy, co znalazło zapis w niespotykanej w Wielkopolsce miąższości węgli. W późniejszym czasie obszar rowu Lubstowa podlegał ruchom tektonicznym o zmiennym zwrocie, rejestrowanym w skali regionalnej.

W Pracowni Spektrometrii Mas IF UMCS w Lublinie badano roczne i dobowe zmiany stężenia i *13C atmosferycznego CO2 w różnych środowiskach. Znaleziono korelację między *13C i odwrotnością koncentracji dwutlenku węgla w powietrzu. Wyznaczono wartości *13C dwutlenku węgla domieszanego do „czystego powietrza”. Mieszczą się one w przedziale od –28 do –16, charakterystycznym dla biogenicznego CO2.