Przegląd Geologiczny (2000-12) tom 48

KALENDARIUM
1069 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
1069 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
1070 Międzynarodowe spotkanie robocze geofizyków i geologów — Georift, Eurobridge and Caucasus Workshop 2000 — Gurzuf, Krym, Ukraina, 12–16.10.2000 - Olga Polechońska
1071 Sprawozdanie z międzynarodowego seminarium na temat: Rola energii geotermalnej w zrównoważonym rozwoju regionów mazowieckiego i łódzkiego — Osuchów k. Żyrardowa, 04–06.10.2000 - Wiesław Bujakowski
1072 4. Europejska Konferencja Węglowa — Ustroń, 26–28.09.2000 - Janusz Jureczka
1074 Prognozowanie i przeciwdziałanie skutkom ruchów osuwiskowych — Kraków, 07.09.2000 - W. Marek Brzezicki
1075 Międzynarodowe sympozjum terenowe Geologia czwartorzędu Danii — Aarhus, Dania, 29.08–03.09.2000 - Wojciech Morawski
1078 X Międzynarodowa Konferencja Geochemiczna Goldschmidt 2000 — Oksford, W. Brytania, 03–08.09.2000 - Wojciech Czapliński
KRONIKA
1079 Komputerowe modelowanie stratygrafii i procesów sedymentacyjnych - Andrzej Kaim
1080 Geologia na I Kieleckim Festiwalu Nauki — Kielce, 08–17.09.2000 - Jerzy Gągol, Marta Romanek
RECENZJE
1082 T. Bolliger (red.) — Geologie des Kantons Zürich - Witold Cezariusz Kowalski, Włodzimierz Mizerski
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
1083 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
ARTYKUŁY INFORMACYJNE
1085 Nowa generacja programów badań głębokich struktur litosfery; eksperymenty sejsmiczne POLONAISE’97 i CELEBRATION 2000 w Europie Środkowej - Aleksander Guterch, Marek Grad

Duży sejsmiczny eksperyment POLONAISE’97 został zrealizowany w maju 1997 r. na obszarze Polski w strefie transeuropejskiego szwu i złożonych struktur związanych z basenem polskim. W badaniach wzięły udział zespoły geofizyczne z Polski, Danii, USA, Litwy, Niemiec, Finlandii, Szwecji i Kanady. Badania przeprowadzono na dużą skalę wzdłuż profili sejsmicznych o łącznej długości około 2000 km, z udziałem 613 stacji sejsmicznych, które wykonały rejestrację fal sejsmicznych wzbudzonych w 64 punktach strzałowych. Jednym z ważniejszych rezultatów badań było stwierdzenie wybitnej asymetrii między maksymalną miąższością pokrywy osadowej w rowie polskim (16–20 km) i skorupowym korzeniem (»50 km) związanym z TESZ/TTZ. Inny wielki eksperyment sejsmiczny nazwany CELEBRATION 2000 był wykonany w Europie Środkowej w czerwcu 2000 r., na obszarze południowej i wschodniej Polski, Słowacji, Węgier, Austrii, Czech, SE Niemiec oraz częściowo na Białorusi i w Rosji. Sejsmiczny eksperyment CELEBRATION 2000 został zlokalizowany na obszarze południowo-wschodniego obrzeżenia Baltiki (wschodnioeuropejski kraton), południowej części TESZ, struktur inwersyjnych TESZ, orogenu karpackiego, basenu panońskiego i masywu czeskiego. Prace zostały sfinansowane przez międzynarodowe konsorcjum 28 instytucji z 13 krajów z Europy i Ameryki Północnej. Z 1200 aparatur sejsmicznych, które zostały użyte do rejestracji, zdecydowaną większość dostarczyły Centrum Aparaturowe IRIS/PASCAL w Waszyngtonie i Uniwersytet Teksański w El Paso w USA. Pozostałe aparatury sejsmiczne dostarczyły Kanadyjska Służba Geologiczna, uniwersytet w Kopenhadze w Danii, Instytut Badań Ziemi w Gebze w Turcji i inne organizacje z pozostałych krajów. Całkowita długość profili sejsmicznych wynosi około 9000 km. Wzdłuż profili sejsmicznych zlokalizowano 147 punktów strzałowych.
1096 Jeszcze o geoinformatyce w Polsce (na marginesie art. J. Michalaka) - Janusz Kotlarczyk
1098 Bogactwa mineralne i ich pozyskiwanie — szansa dalszego rozwoju czy zagrożenie? - Krystian Probierz
1114 Geochemiczny atlas Europy - Józef Lis, Anna Pasieczna
1120 Geologia Gwadelupy na tle łuku wysp Małych Antyli (Ameryka Środkowa) - Radosław Tarkowski
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
1124 Sekwencje depozycyjne w utworach badenu i sarmatu w SE części zapadliska przedkarpackiego - Piotr Dziadzio

Analiza lineamentów (widocznych na zdjęciach satelitarnych, morfolineamentów i nieciągłości geofizycznych) potwierdza i precyzuje przebieg głównych rozłamów tektonicznych wyznaczonych w poprzednich pracach prowadzonych w rejonie Zagłębia Górnołużyckiego. Rozkład analizowanych struktur linearnych wskazuje, że kierunek przebiegu strefy Ryftu Ohrzy jest wypadkową dwóch ortogonalnych systemów tektonicznych: (1) starszego o orientacji NW–SE i NE–SW oraz (2) młodszego o orientacji zbliżonej do N–S i W–E. W tym ostatnim systemie dane teledetekcyjne wyraźnie wskazują na istnienie kierunku południkowego, który nie był dotąd notowany w opracowaniach na temat budowy geologicznej.
1139 Pierwiastki promieniotwórcze a problem zagrożeń radioekologicznych w miastach regionu sudeckiego - Ryszard Strzelecki, Stanisław Wołkowicz, Tomasz Nałęcz

Sudety stanowiące fragment Masywy Czeskiego są obszarem, gdzie na rozległych terenach występują formacje skalne o podwyższonej promieniotwórczości naturalnej. Ludność zamieszkała na tym obszarze otrzymuje więc znacznie wyższe dawki promieniowania niż w innych regionach Polski. Pracami pomiarowymi objęto 14 miast. Najwyższa wartość mocy dawki promieniowania gamma, znacząco przekraczająca 100 nGy/h, została stwierdzona w miastach zlokalizowanych częściowo lub w całości na granitach karkonoskich (Szklarska Poręba, Jelenia Góra, Karpacz, Kowary). Znacząca niższa wartość, wahająca się od 72 do 62 nGy/h, stwierdzono w miastach zlokalizowanych na skałach osadowych. Mimo to, wartości te są prawie dwukrotnie wyższe od wartości średniej mocy dawki promieniowania gamma obliczanej dla całej Polski. Wielkość dawki promieniowania gamma zależy od zawartości radionuklidów naturalnych, w tym przede wszystkim od zawartości uranu (>4 ppm) i toru (>12 ppm). Wysoka koncentracja uranu w granicie karkonoskim, brak słabo przepuszczalnych utworów w nadkładzie, głębokie zwietrzenie górotworu i obecność licznych stref uskokowych powoduje, że miasta zlokalizowane w granicach jego wychodni są zagrożone wysokim ryzykiem radonowym. Udział skażenia cezem poczarnobylskim w całkowitej dawce promieniowania gamma jest marginesowy i jedynie w rejonie Lądka Zdroju stwierdzono podwyższoną koncentrację tego radionuklidu, przy czym relatywnie wysoką wartość (88,8 kBq/m2) stwierdzono tylko na jednym punkcie pomiarowym.
1151 Analiza wpływu parametrów sprężystości na warunki szczelinowania hydraulicznego w skałach rejonu Stężycy - Sławomir Jarzębski, Joanna Pinińska

Mimo zaawansowanych technik oceny parametrów wytrzymałościowych skał w warunkach laboratoryjnych, bardzo trudno jest określić na ich podstawie złożony stan naprężeń w masywie skalnym na znacznych głębokościach. Parametry sprężystości uzyskane na podstawie badań w trójosiowym stanie naprężeń — takie jak moduł Younga i współczynnik Poissona także są odmienne od uzyskanych w warunkach badań standardowych. Złożony stan naprężeń pozwalają zobrazować obwiednie wytrzymałościowe. Dane zmienności parametrów w złożonym stanie naprężeń są istotne przy projektowaniu zabiegów szczelinowania hydraulicznego, dla doboru krytycznego naprężenia oraz ciśnienia szczelinowania i prognozy geometrii projektowanej szczeliny. W pracy przedstawiono przykłady takich ustaleń dla warunków lubelskiego basenu sedymentacyjnego, gdzie z utworów namuru B w facji piaskowcowej, dzięki uprzejmości Przedsiębiorstwa Górnictwa Naftowego i Gazownictwa pobrano próbki do badań laboratoryjnych.
1156 Nowe dane palinologiczne na temat turneju wyższego z synkliny borkowskiej w Górach Świętokrzyskich (Jabłonna IG1) - Paweł Filipiak

Analiza palinologiczna trzynastu próbek z otworu wiertniczego Jabłonna IG1 wykazała, że tylko dwie z nich, pochodzące z warstw zarębiańskich, są pozytywne. Wiek tych próbek określono na późny turnej (zony mikroflorystyczne PC i CM). Pozostałe składniki kerogenu to liczne prazynofity (Leiosphaeridium i Tasmanites), pojedyncze akritarchy, tkanki roślin wyższych oraz substancja amorficzna.
1159 Nowe dane na temat budowy geologicznej okolic Brodeł k. Alwerni, Wyżyna Krakowska - Renata Jach

Obszar Alwernia–Brodła–Grojec nie był do tej pory szczegółowo kartowany, w wyniku czego ważne elementy tektoniczne nie były wyznaczone na publikowanych mapach geologicznych. Linie uskoków wyznaczono na podstawie kartowania oraz wykorzystano dostepne materiały wiertnicze. Obecnie wyróżniono tu dwie generacje uskoków: starszą od paleogeńskiej powierzchni zrównania, która nie zaznacza się w morfologii terenu, oraz młodszą, której uskoki wyznaczają widoczne w morfologii zręby i rowy tektoniczne. Stwierdzono istnienie uskoku w Brodłach, gdzie w skarpie znajduje się ostatnie na zachód odsłonięcie wapieni jurajskich w rowie Rybnej.
1163 Badania koncentracji potasu i magnezu w solach kamiennych złoża Bochni - Tomasz Toboła

Złoże badeńskiej soli kamiennej „Bochnia“ występuje u czoła nasunięcia fliszu karpackiego, ok. 30 km na wschód od Krakowa. W jego profilu litostratygraficznym wyróżnionych zostało 5 cyklotemów solnych, przy czym jedynie w trzech występują sole kamienne. Utwory te charakteryzują się dużym zróżnicowaniem petrologicznym oraz geochemicznym. Przeprowadzone badania koncentracji potasu i magnezu wykazały duże wahania obu pierwiastków, ich współwystępowanie i dużą zależność stężenia od obecności części nierozpuszczalnych w wodzie. Rozmieszczenie badanych pierwiastków w profilu litostratygraficznym złoża wskazuje na istnienie w trakcie sedymentacji kompleksu soli środkowych i północnych okresów o podwyższonych stężeniach potasu i magnezu w solance, odpowiadając przy tym wyższym koncentracjom bromu. Badania te dowodzą, że znaczny wpływ na stężenia pierwiastków w solankach, z których następowała krystalizacja soli kamiennych, mogły wywierać procesy adsorpcji i wymiany jonowej zachodzące podczas dostaw do zbiornika sedymentacyjnego znacznych ilości minerałów ilastych.

1169 Charakterystyka mineralogiczno-geochemiczna eudalitu z masywu Chibiny (Płw. Kolski, Rosja) - Lucyna Natkaniec-Nowak, Helena Pitera

W pracy przedstawiono charakterystykę mineralogiczno-geochemiczną eudialitu z Chibin (Płw. Kolski) na tle innych światowych wystąpień tego minerału. Duże koncentracje eudialitu, spotykane najczęściej w ziarnistych skupieniach w lujawrytach, mogą być wykorzystane jako potencjalne źródło surowców radioaktywnych. Tezę tę potwierdziły wykonane badania fazowe. Na podstawie analiz chemicznych eudialitu stwierdza się, że minerał ten zawiera podwyższone koncentracje tlenków ZrO2, Na2O, CaO i MnO. Stwierdzono ponadto nieznaczne zmiany parametrów komórki elementarnej badanego eudialitu. Widmo absorpcyjne oraz obszerna jego interpretacja stanowi niewątpliwy przyczynek do poznania natury tego minerału.
1174 Osady źródeł wód siarczkowych Karpat i zapadliska przedkarpackiego - Jacek Rajchel, Mariola Marszałek, Lucyna Rajchel

Źródła wód siarczkowych Karpat i zapadliska przedkarpackiego posiadają charakterystyczne osady, będące efektem procesów biogenicznych i chemicznych. Na osad ten składają się głównie kolonie bakterii siarkowych barwy białej, różowej, purpurowej i fioletowej, usytuowane w niszach źródłowych i na drodze odpływu wody. W wyniku procesów metabolicznych bakterie te doprowadzają do strącania substancji mineralnych: siarki i gipsu. Są one podścielone przez osad czarny, bogaty w minerały wyniesione z podłoża przez wypływającą wodę, oraz w obumarłą materię organiczną i piryt, jak również siarkę i gips.
1181 Fotogeologiczna analiza zdjęć satelitarnych Landsat ETM+ w rejonie Abu Simbel–Tushka (Egipt) - Marek Graniczny, Zbigniew Kowalski, Hamza A. Ibrahim, Moustafa M. Youssef

Na podstawie fotointerpretacji zdjęć satelitarnych Landsat ETM+ w rejonie Abu Simbel–Tushka (południowy Egipt) dokonano wstępnej oceny warunków geologicznych. W trakcie przetwarzania zdjęć i wzmacniania jakości obrazu przetestowano wiele wariantów kompozycji różnych kanałów widmowych. Zdecydowanie najlepszą kombinacją dla warunków klimatu pustynnego okazał się wariant TM 321. Bardzo istotnym okazało się również dodanie kanału panchromatycznego, charakteryzującego się wyższą zdolnością rozdzielczą (15 m.). Wyznaczone w trakcie fotointerpretacji zdjęć granice litologiczne, linie tektoniczne, ostańce erozyjne oraz utwory czwartorzędowe cieków okresowych zostaną zweryfikowane w trakcie wizji terenowej oraz w aspekcie materiałów archiwalnych i wyników badań geofizycznych.
1187 Petrologiczna charakterystyka soli badeńskich w złożu Siedlec-Moszczenica - Tomasz Toboła

Złoże soli kamiennej Siedlec–Moszczenica jest zachodnim przedłużeniem złoża bocheńskiego. Zostało ono odkryte i udokumentowane w latach 60. i 70. XX w., a eksploatowane metodą podziemną do początku lat 90. Przeprowadzone prace geologiczno-poszukiwawcze oraz udostępniające złoże pozwoliły na ustalenie jego budowy geologicznej i profilu litostratygraficznego. Wobec likwidacji kopalni przeprowadzone obserwacje terenowe i badania laboratoryjne stanowią obecnie materiał archiwalny i porównawczy dla korelacji z sąsiednimi złożami soli kamiennych. Przedstawiona szczegółowa charakterystyka petrologiczna soli kamiennych poszczególnych kopleksów solnych złoża soli południowych, środkowych i północnych, wskazują, że różnią się one pomiędzy sobą zarówno udziałem materiału terygenicznego i formą jego występowania, jak również wykształceniem tworzących je soli kamiennych. W każdym kompleksie sole kamienne tworzą warstwy o bardzo zróżnicowanej miąższości, wahającej się od kilku centymetrów do kilku metrów. Wykazują one przy tym duże zróżnicowanie cech strukturalnych i teksturalnych. Rozdzielone są kilku lub kilkunastocentymetrowymi przerostami płonnymi.
1195 Zmienność mineralizacji wód górnokredowych Gorzanowa - Barbara Kiełczawa

Wody zmineralizowane Gorzanowa, mimo zróżnicowania stopnia mineralizacji charakteryzują się stałością względnego składu jonowego. W ukształtowanym typie hydrochemicznym wody, HCO3-Ca(–Na) wyróżniono dwie grupy wód. Oznaczono je na podstawie zawartości jonów Mg+2, SO4-2 i Cl-. Omawiane wody stanowią mieszaninę dwóch rodzajów wód: słabo zmineralizowanej wody najpłytszego horyzontu lub wody bezpośredniej infiltracji i wody mineralnej głębokiego krążenia. Procentowy udział wód słabo zmineralizowanych w obrębie całego złoża wynosi od min. 2,5% do max. 77,8%. W dłuższym okresie obserwacji zauważa się zmienność udziału składowej słabo zmineralizowanej w poszczególnych ujęciach.
1200 SPIS TREŚCI ROCZNIKA 2000