Przegląd Geologiczny (2002-06) tom 50

BLIŻEJ UNII EUROPEJSKIEJ
471 Centra doskonałości, centra kompetencji, sieci doskonałości - Maciej Podemski
KALENDARIUM
473 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
474 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
475 Konferencja Tectonics and Magma 2001 - Budziszyn, 22­24.06.2001 - Michał Mierzejewski
KRONIKA
477 Geologia polska w świecie - Wojciech Salski
WSPOMNIENIA
479 Jerzy Kotowski 1936­2001 - Urszula Kołodziejczyk, Andrzej Kraiński
RECENZJE
479 H. Sigurdsson (Ed.) - Encyclopedia of volcanoes - Włodzimierz Mizerski
480 R. Dikau & K.H. Schmidt - Mass movements in South, West and Central Germany - Grzegorz Synowiec
WIADOMO|CI GOSPODARCZE
481 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
ARTYKUŁY INFORMACYJNE
485 200-lecie urodzin Ignacego Domeyki - Andrzej Paulo, Zdzisław J. Ryn

Co najmniej 5 krajów przyznaje się z dumą do dziedzictwa I. Domeyko (1802-1889), wybitnego mineraloga, geologa, etnografa, pedagoga, organizatora życia naukowego Chile, długoletniego (1867-1883) rektora głównego uniwersytetu krajowego (Universidad de Chile), "kowala" chilijskiego górnictwa. Urodzony w Niedźwiadce (obecnie Białoruś), wykształcony w Wilnie i Paryżu, otrzymał honorowe obywatelstwo Chile, marzył o powrocie do Polski. W uznaniu wspólnego dziedzictwa UNESCO ogłosiło rok 2002 rokiem Domeyki. Konferencje międzynarodowe zainspirowane działalnością Domeyki w różnych dziedzinach są w tym roku organizowane w: Uniwersytecie Santiago de Chile (11.04); Uniwersytecie La Serena, Chile (15.04); siedzibie UNESCO w Paryżu (22.05); Uniwersytecie Wileńskim, Litwa (10-12.09); Białoruskiej Akademii Nauk (13.09); Uniwersytecie Warszawskim (16.11); AGH w Krakowie (12.12). Wystawy o charakterze krajowym otwarte zostały w Bibliotece Narodowej (Warszawa 22.04), Bibliotece Jagiellońskiej (8.05), a kolejne przygotowywane są w Centrum Kultury Casa Lo Matta (Santiago, koniec czerwca), Muzeum Narowdowe (Wilno 10.09). Artykuł przypomina ważniejsze osiągnięcia Domeyki i odsyła do Jego szczegółowych biografii. Stanowi on wprowadzenie do dwóch kolejnych artykułów naukowych.
487 Zbiory mineralogiczne Ignacego Domeyki (Chile, Francja, Polska) - Andrzej Paulo, Ewa Koszowska, Zdzisław Jan Ryn, Zbigniew Wójcik

Domeyko przybył na kontrakt rządowy do Chile celem nauczania mineralogii, pomocy dla górników w rozpoznawaniu mineralnych nośników metali, zwłaszcza srebra, oraz stworzenia naukowych podstaw do poszukiwania i wykorzystania miejscowych zasobów mineralnych. Odbył liczne podróże studyjne w Andach, z których przywoził setki okazów, analizował je i nauczał metod analizy. Prowadził badania nad nowymi minerałami a ich wyniki wraz z próbkami wysyłał do autorytetów w Europie i do czołowych czasopism geologicznych. Przywiązywał wielką wagę do zbiorów dydaktycznych, zainicjował powstanie muzeów w Chile, obdarowywał zbiorami mineralnymi muzea w swej ojczyźnie i w macierzystej szkole górniczej. Dostrzegł też promocyjną rolę kolekcji rud wobec inwestorów z zagranicy, przygotowując zbiory na wystawy światowe i do muzeów zagranicznych. Interesujące są losy i obecna ocena kolekcji tworzonych ponad 100 lat temu.
496 Chańarcillo (Puna de Atacama, Chile) jako geologiczne stanowisko dokumentacyjne i zabytek górnictwa związany z Domeyką - Andrzej Paulo
506 Aktualne problemy geologiczne - wyzwania XXI w. - Stefan Kozłowski
514 Państwowa służba geologiczna jako zadanie Państwowego Instytutu Geologicznego - Jacek Koźma
519 Dwusetna rocznica urodzin Alcide d'Orbigny'ego (1802­1857) - Radosław Tarkowski
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
521 Stężenie radonu na wybranych obszarach Suwalszczyzny - Maria Karpińska, Stanisław Wołkowicz, Zenon Mnich, Marek Zalewski, Kalina Mamont-Cieśla, Jacek Kapała, Krzysztof Antonowicz, Mieczysław Kaczmarek

Przeprowadzono pomiary stężenia radonu wewnątrz budynków mieszkalnych zbudowanych na dwóch typach podłoża: piaszczysto-żwirowym i gliniastym. Pomiary przeprowadzono całkującymi detektorami śladowymi, użyto folii CR-39. Przeprowadzono również w obrębie obu wydzieleń litologicznych pomiary stężenia radonu w powietrzu glebowym. Średnia arytmetyczna stężenia radonu w powietrzu piwnic na podłożu piaszczysto-żwirowym wynosiła 276 Bq m-3, a na podłożu gliniastym 587 Bq m-3. Średnia arytmetyczna stężenia radonu w powietrzu glebowym podłoża piaszczysto-żwirowego wynosi 39,77 kBq m-3 a podłoża gliniastego 26,66 kBq m-3. Stężenie radonu w wodzie studziennej (8367 Bq m-3) było wyższe na całym badanym terenie w porównaniu ze stężeniem w wodzie wodociągowej (2690 Bq m-3)

Słowa kluczowe: Radon w powietrzu wewnątrz domów; radon w powietrzu glebowym, radon w wodzie pitnej
526 Graficzna prezentacja składu minerałów ciężkich lessów na wybranych przykładach z obszaru Polski i Ukrainy - Roman Chlebowski, Petro F. Gozik, Leszek Lindner

Badania składu minerałów ciężkich lessów mają bardzo ważne znaczenie w interpretacjach genetycznych, określaniu warunków akumulacji tych utworów, określaniu obszarów źródłowych i pochodzenia materiału lessotwórczego. Autorzy zalecają badanie nie tylko frakcji minerałów ciężkich, ale i frakcję lekką lessów, gdyż w obydwu tych frakcjach mogą występować minerały o genetycznie zróżnicowanej gęstości, jak np. glaukonit i muskowit.

Ze względu na zróżnicowanie cech fizycznych i morfologicznych minerałów ciężkich wydzielono 5 grup mineralnych spośród wszystkich przezroczystych minerałów ciężkich występujących w lessach oraz grupę minerałów nieprzezroczystych. Grupa I ­ minerały najbardziej odporne na wietrzenie; II ­ minerały odporne na wietrzenie; III ­ minerały mało odporne na wietrzenie; IV ­ minerały najmniej odporne na wietrzenie; V ­ minerały najbardziej podatne na czynniki eoliczne, o pokroju blaszkowym; VI ­ minerały nieprzezroczyste. Dla grup I ­ V sporządzono techniką komputerową radarowe wykresy 5-cio wektorowe, obrazujące tendencje genetyczne badanych lessów, np. wektory I i II nawiązują do zwietrzelin skał magmowych i metamorficznych, wektory III i IV obrazują tendencje "lokalności" pochodzenia materiału lessotwórczego, a wektor V tendencje "eoliczne", obrazując zawartość minerałów o pokroju blaszkowym, podatnych na wywiewanie i transport eoliczny.

Śłowa kluczowe: Polska, Ukraina, lessy, minerały ciężkie, wykresy radarowe
531 Skład i geneza węglowodorów nasycających szczątki nosorożca włochatego ze Staruni (Karpaty Ukraińskie) - Maciej J. Kotarba

Porównanie dystrybucji biomarkerów i składu trwałych izotopów węgla ropy naftowej z wycieku powierzchniowego z okolic Staruni (Karpaty Ukraińskie) i bituminów ekstrahowanych z fragmentu kręgu kręgosłupa nosorożca włochatego znalezionego w utworach dyluwialnych w tej miejscowości w 1929 r. wykazało ich bliskie powinowactwo genetyczne. Badana ropa i bituminy najprawdopodobniej pochodzą z lądowej (jeziornej) substancja algowej (kerogen typu III/II) i zostały z niej wytworzone w środkowej fazie niskotemperaturowych procesów termogenicznych na poziomie przeobrażenia ok. 0,7% w skali refleksyjności witrynitu. Ropa ta różni się genetycznie od typowej ropy wytworzonej z oligoceńskiej formacji menilitowej. Dominacja żywic i asfaltenów w składzie bituminów nasycających szkielet nosorożca włochatego świadczy o jego dużej mocy sorpcyjnej dla tych polarnych związków wielkocząsteczkowych. Nieco mniejsza zawartość tych związków w składzie ekstraktu z przemycia kręgów kręgosłupa nosorożca włochatego wskazuje, że bituminy nasycające tkanki miękkie są złożone głównie z węglowodorów nasyconych i aromatycznych, które ulegały sorpcji w znacznie mniejszym stopniu. Można więc stwierdzić, że ropa naftowa występująca w strefie przypowierzchniowej w okolicach Staruni, a głównie węglowodory nasycone i aromatyczne, stanowiła zasadniczą substancję konserwującą zwłoki tego zwierzęcia, które zaraz po śmierci musiały znaleźć się w środowisku ilastym (bagna, moczary) przesyconym ropą naftową i solanką.

Słowa kluczowe: nosorożec włochaty, Karpaty fliszowe, Starunia, geochemia organiczna, geneza ropy naftowej, trwałe izotopy węgla, biomarkery
535 Allochtoniczność pokryw pyłowych na stokach Ślęży (Przedgórze Sudeckie) w świetle analizy ich składu chemicznego w skaningowym mikroskopie elektronowym (SEM) - Barbara Woronko, Roman Żurawek

Streszczenie: Dla rozstrzygnięcia problemu allo- bądź autochtoniczności osadów pylastych, współtworzących pokrywy stokowe Ślęży (718 m n.p.m.) na Przedgórzu Sudeckim zastosowano metodę określania składu chemicznego detektorem rentgenowskim ECON. Wobec braku minerałów z grupy krzemionki w budującym wschodni stok Ślęży gabrze oraz ich znacznym udziale (około 70%) w analizowanych próbach, reprezentujących osady z wysokości 280­508 m n.p.m., wykazano allochtoniczność osadów pyłowych. Stwierdzenie to, w połączeniu z pozycją geomorfologiczą osadów i ich cechami litologicznymi, pozwoliło na wykluczenie innych niż eoliczny procesów mogących odpowiadać za ich depozycję.

Słowa kluczowe: less, pokrywy stokowe, osady pylaste, SEM, EDAX, Ślęża, Przedgórze Sudeckie
541 Tektoniczne wygięcie łuku Karpat zewnętrznych w świetle analizy ciosu w płaszczowinie śląskiej - Leonard Mastella, Andrzej Konon

W polskiej części płaszczowiny śląskiej, na podstawie badań własnych przeprowadzonych w 197 odsłonięciach stwierdzono obecność sieci spękań ciosowych złożonej z 5 zespołów ciosu, podzielonych ze względu na obecną ich pozycję w stosunku do regionalnych fałdów na: 2 zespoły SR, SL systemu skośnego, zespół poprzeczny T oraz 2 zespoły podłużne L, L'. Ze względu na przydatność do rekonstrukcji paleonaprężęń (Mastella & Zuchiewicz, 2000) opracowaniu poddano głównie zespoły ciosu SR, SL oraz T. W analizie paleonaprężeń zwraca uwagę kątowa różnica między kierunkami ó1 wyliczonymi z ciosu skośnego (SR , SL ) i poprzecznego (T). Ta kątowa różnica między kierunkami ó1 sugeruje, że jest ona wynikiem niewielkiego tektonicznego wygięcia badanego łuku płaszczowiny śląskiej miedzy etapem nasuwania się płaszczowin, a etapem jego postępującego wypiętrzania się tego fragmentu łuku Karpat Zewnętrznych.

Słowa kluczowe: paleonaprężenia, cios ścięciowy, ekstensyjny, tektoniczne zginanie orogenu, płaszczowina śląska