Przegląd Geologiczny (2002-08) tom 50

BLIŻEJ UNII EUROPEJSKIEJ
645 Rodzaje dokumentów wydawanych w ramach Wspólnoty Europejskiej - Michał Polański
KALENDARIUM
649 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
651 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
652 IV International Symposium on the History of Natural History Museums, Mineralogy, Gemmology, Crystal Chemistry and Crystallogenesis — St. Petersburg, 26–28.06.2002 - Włodzimierz Mizerski
KRONIKA
652 III Spotkanie Geologicznych Muzealników Polskich — Warszawa, 18.06.2002 - Włodzimierz Mizerski
652 Seminarium — Funkcjonowanie Unii Europejskiej - Bogusław Bagiński
653 4th University Meeting of Carpathian Geologists — Zazriva 2002 - Jacek Rubinkiewicz
RECENZJE
654 S. Kozłowski (red.) — Rozwój obszaru między Łodzią i Warszawą w warunkach równowagi ekologicznej - Marcin Piwocki
655 A. Guziel — Deformacje górotworu - Jan Żytka
655 W.H. Campbell — Earth Magnetism. A Guided Tour trough Magnetic Fields - Witold Cezariusz Kowalski, Włodzimierz Mizerski, Katarzyna Skurczyńska-Garwolińska
656 S. Ostaficzuk (red.) — Dynamiczna ocena i prognoza geologicznych zagrożeń wywołanych powodzią — na przykładzie Nysy Kłodzkiej, Górnej Soły i Górnego Sanu-Solinki - Witold Cezariusz Kowalski
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
657 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
660 Wdrożenie do produkcji mineralnych tynków renowacyjnych - Anna Smoleńska, Marek Rembiś
ARTYKUŁY INFORMACYJNE
661 Aktualne tendencje oraz struktura importu i eksportu kamieni budowlanych i drogowych w Polsce - Anna Dziedzic, Marcin Tymiński
669 Nowe stanowisko morskich osadów miocenu w Kotlinie Sądeckiej — informacja wstępna - Małgorzata Gonera, Marek Styczyński
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
671 Monitoring wód podziemnych w świetle nowych zadań państwowej służby hydrogeologicznej - Bogusław Kazimierski, Andrzej Sadurski

Państwowa służba hydrogeologiczna została utworzona z mocy ustawy prawo wodne i funkcjonuje od początku 2002 roku. Jednym z jej głównych zadań, wypełnianych przez Państwowy Instytut Geologiczny, jest prowadzenie monitoringu wód podziemnych w sieciach ogólnokrajowych, nadzorowanie funkcjonowania monitoringów regionalnych oraz informowanie administracji publicznej oraz społeczeństwa o aktualnym stanie wód podziemnych. Obecnie funkcjonują trzy sieci monitoringu ogólnokrajowego: sieć stacjonarnych obserwacji wód podziemnych (od blisko 30 lat) i monitoring jakości wód podziemnych systemu Państwowego Monitoringu Środowiska - obie obsługiwane przez Państwowy Instytut Geologiczny i sieć monitoringu wód gruntowych - Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz monitoringi regionalne - w układzie wojewódzkim. Monitoringi lokalne organizowane są wokół większych ujęć wód podziemnych, kopalń i innych obiektów mogących zagrażać zasobom wód podziemnych. Wyniki obserwacji wód podziemnych są gromadzone i udostępniane z wykorzystaniem komputerowych baz danych. Systemy monitoringu ogólnokrajowego i regionalnego są przystosowywane do nowych zadań wynikających z potrzeby zintegrowanego zarządzania zasobami wody.

Słowa kluczowe: wody podziemne, monitoring, Prawo wodne, państwowa służba hydrogeologiczna

680 Badania i zagospodarowanie terenów poprzemysłowych - Wojciech Irmiński

Tereny, które były dawniej wykorzystywane przez przemysł i rzemiosło powinny być badane przez geologów przed ich ponownym zagospodarowaniem. Te badania prowadzą do przygotowania raportów geośrodowiskowych. Jedynie metodyczne i rzetelne badania oraz kontrola efektów sanacji gwarantują najmniejsze ryzyko dla środowiska i dla inwestora.

Słowa kluczowe: tereny poprzemysłowe, stare składowiska, zanieczyszczenie środowiska, sanacja, powtórne zagospodarowanie

684 Glacitektonika w rejonie Dobrego na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej - Magdalena Kucharska, Mirosław Kamiński

Niniejszy artykuł przedstawia wstępne badania budowy geologicznej i genezy struktury Dobrego, znajdującej się na Wysoczyznie Kałuszyńskiej (wschodnia Polska). Struktura Dobrego powstała podczas zlodowaceń: odry i warty i została potwierdzona wierceniem Dobre-1. Na zdjęciu satelitarnym przeanalizowano układ fotolineamentów. Stwierdzono istnienie związku między układem sieci rzecznej a przebiegiem fotolineamentów na tym terenie. Analiza zdjęcia satelitarnego została wykonana w programie ER Mapper 5.5.

Słowa kluczowe: glacitektonika, obrazy satelitarne, fotolineamenty, Wysoczyzna Kałuszyńska

687 Metoda oznaczania wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) z zastosowaniem chromatografu gazowego (GC/MSD) oraz automatycznego systemu przygotowania próbek (ASE 200) - Ewa Grabiec-Raczak, Barbara Kamińska, Magdalena Kocon

Artykuł przedstawia nową metodę oznaczania wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) przy wykorzystaniu nowoczesnej aparatury laboratoryjnej: ekstraktora ASE do tzw. przyspieszonej ekstrakcji rozpuszczalnikiem oraz chromatografu gazowego firmy Perkin Elmer do analizy chromatograficznej. Wymienione urządzenia mogą być użyte do oznaczania stopnia zanieczyszczenia gleb, osadów i innego typu matryc. Opracowane metody mogą być szeroko stosowane w badaniach związanych z ochroną środowiska.

Słowa kluczowe: chromatografia, analizy związków organicznych, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

691 Zanieczyszczenie związkami organicznymi gleb na terenie starych gazowni - Izabela Bojakowska, Wojciech Irmiński

Streszczenie. Produkcja gazu z węgla kamiennego należała do szczególnie uciążliwych dla środowiska ze względu na przenikanie do środowiska aromatycznych węglowodorów z nieszczelnych urządzeń produkcyjnych, mało wydajnych urządzeń oczyszczających gaz i ścieki technologiczne, a także z powodu stosowanych praktyk zagospodarowywania wytwarzanych odpadów. Obecnie tereny starych gazowni „wchłonięte” przez rozbudowujące się aglomeracje znajdują się w centralnych dzielnicach miast i zanieczyszczone na nich gleby i wody podziemne stwarzają zagrożenie dla stale przebywających tam mieszkańców. Przeprowadzono badania gleb na terenie kilku starych gazowni, które nie zostały w pełni zrekultywowane. W próbkach gleb określono zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) oraz benzenu i jego alkilopochodnych — toluenu, etylobenzenu i ksylenów (BTEX). W wielu próbkach stwierdzono zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, wielokrotnie przekraczającą 10 ppm. Prawie wszystkie zbadane próbki gleb charakteryzowała bardzo wysoka zawartość benzo(a)pirenu, znacznie wyższa, od dopuszczalnej zawartości tego związku w glebach terenów przemysłowych. Zaobserwowano zróżnicowanie w składzie WWA przy różnych obiektach gazowni: zbiornikach gazu, piecowni, aparatowni lub dołach smołowych.

Słowa kluczowe: Key words: stare gazownie, gleby, PAHs, BTEX

698 Zastoisko zbąszyńsko-nowosolskie - Andrzej Kraiński

Osady zastoiskowe charakteryzują się zarówno specyficzną budową geologiczną, jak i na ogół szerokim rozprzestrzenieniem. Horyzontalne położenie powierzchni stropowej pozwala na ich wykorzystywanie jako poziomów korelacyjnych.

Opisywane zastoisko zbąszyńskie obejmowało swoim zasięgiem duży obszar rozpościerający się między dwiema pradolinami (warszawsko-berlińską i głogowsko- barudzką) w rejonie przełomu Odry, na północ od Nowej Soli i dalej na północ aż po Międzyrzecz. Osady zastoiskowe są reprezentowane przez iły i mułki. W ich spągu lokalnie występują osady organiczne datowane na interglacjał eemski. Stąd wiek zastoiska trzeba wiązać ze schyłkiem interglacjału i glacjałem północnopolskim, aż po maksymalne nasunięcie zlodowacenia wisły (GIVmax).

Słowa kluczowe: zastoisko (ice-marginal lake)

701 Metody wyznaczania przeciętnej zawartości pierwiastków w osadach zanieczyszczonych zbiorników - Krzysztof Loska, Danuta Wiechuła, Grażyna Pęciak

Średnią zawartość kadmu w osadzie dennym Zbiornika Rybnickiego oszacowano przy wykorzystaniu surowych danych, metod eliminacji wartości skrajnych (test eliminacji wartości odstających i technika iteracyjna) oraz analizy regresji przy użyciu pierwiastka odnośnikowego (Fe, Mn i Cr). Przeciętna zawartość kadmu, w zależności od zastosowanej metody, wahała się od 23,51 µg/g do 48,18 µg/g we frakcji całkowitej osadu dennego oraz od 11,94 µg/g do 47,07 µg/g we frakcji < 0,063 mm. Uwzględniając charakterystykę osadu dennego zbiornika Rybnickiego oraz dane literaturowe o zawartości kadmu w osadach dennych zawartość średnią ustalono na poziomie 32 µgCd/g dla frakcji całkowitej oraz 20 µgCd/g dla frakcji < 0,063 mm.

Słowa kluczowe: średnia zawartość, kadm, osad denny, Zbiornik Rybnicki

73. ZJAZD POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO
Geologia regionu gdańskiego - pod redakcją Reginy Kramarskiej
705 Czwartorzęd regionu gdańskiego - Józef Edward Mojski

W regionie gdańskim występują następujące, charakterystyczne cechy pokrywy czwartorzędowej: (1) Deniwelacje pomiędzy najniżej leżącym czwartorzędem i jego najwyższym położeniem osiągają ponad 600 m. (2) W obszarze delty Wisły występują dwa, a może i trzy poziomy różnowiekowych osadów morskich: holsztyński (?), eemski i holoceński (morze litorynowe transgresji atlantyckiej). (3) W profilu ostatniego zlodowacenia występują dwa pokłady glacjalne, datowane m. in. metodą termoluminescencji. Starszy około 61–ok.8 ka BP i młodszy ok. 20 – 12 ka BP. (4) Maksymalna w Polsce miąższość holocenu (głównie osady morskie i jeziorne), wynosząca przynajmniej 100 m na Półwyspie Helskim.

Słowa kluczowe: datowanie, osady morskie, miąższość holocenu.

709 Kenozoik południowego Bałtyku — wybrane zagadnienia - Regina Kramarska, Szymon Uścinowicz, Joanna Zachowicz

Utwory trzeciorzędowe w obszarze południowego Bałtyku obejmują wycinkowe fragmenty profilu stratygraficznego reprezentowane przez paleocen dolny, eocen górny, oligocen dolny oraz miocen dolny i środkowy. Młodsze ogniwa trzeciorzędu – oligocen dolny oraz miocen dolny i środkowy rozpoznane są dotychczas tylko w bliższym sąsiedztwie brzegu oraz w klifach. Plejstocen jest reprezentowany głównie przez osady zlodowacenia warty i wisły. Pełny profil holocenu występuje jedynie w głębokowodnych basenach sedymentacyjnych. W obszarze płytkowodnym osady młodszego holocenu występują tylko lokalnie. Osady środkowego i późnego holocenu, reprezentowane przez piaski i żwiry morskie, na dużych obszarach leżą bezpośrednio na glinach zwałowych. Długotrwałe okresy denudacji przypadające na koniec trzeciorzędu i początek czwartorzędu, na które nałożyły się procesy plejstoceńskiej egzaracji glacjalnej i erozji subglacjalnej są głównymi czynnikami odpowiedzialnymi za styl budowy geologicznej obszaru i rozwoju rzeźby. Główne elementy współczesnej rzeźby są wynikiem procesów erozyjnych zachodzących podczas holoceńskich transgresji południowego Bałtyku.

Słowa kluczowe: trzeciorzęd, czwartorzęd, erozja glacjalna, erozja morska, południowy Baltyk

717 Zmiany położenia zwierciadła wód podziemnych na obszarze Pradoliny Kaszubskiej - Mirosław Lidzbarski

Wody podziemne Pradoliny Kaszubskiej (GZWP 110) są od 70 lat intensywnie eksploatowane. Artykuł przedstawia interpretację zmian położenia zwierciadła wód podziemnych w dwudziestoleciu 1979–1999. Kompleksowa analiza danych archiwalnych pozwoliła na odtworzenie zwierciadła naturalnego. Największe zmiany (do 6 m), w porównaniu do stanów naturalnych, obejmują południową część Pradoliny Kaszubskiej. Analizując miesięczne stany lustra wody zauważamy jego spadek w okresie 1979–1992, a w latach 1993–1999 stały wzrost. Naturalny reżim wód podziemnych cechuje pośredni typ wahań między oceanicznym a kontynentalnym. Maksimum stanów przypada w I–II, a minimum w VIII. Roczna amplituda wahań zwierciadła wód podziemnych wynosi od 0,2 do 1,6 m.

Słowa kluczowe: Zwierciadło wody podziemnej, hydrodynamika, monitoring, wahania zwierciadła wody