Przegląd Geologiczny (1999-08) tom 47

Różdżkarstwo, radiestezja i geomancja są określane jako paranauka (pseudo- lub niby-nauka). Opisywane w nich zjawiska i procesy są ściśle związane z licznymi nieudokumentowanymi właściwie danymi, faktami i teoriami, z nieświadomymi lub nawet świadomymi kłamstwami i oszustwami, popełnionymi najczęściej dla zdobycia pieniędzy. Powiązania w nich prawdy i nieprawdy występują w takiej skali i wymiarze, że wśród uczonych przeważa opinia, że różdżkarstwem, radiestezją i geomancją nie warto się w ogóle zajmować i poddawać ich treści procedurom badań naukowych. Dopiero po usunięciu tkwiących w różdżkarstwie, radiestezji i geomancji nieprawd warto zająć się ich pozostałościami i poddać je procedurom badań naukowych. Pozostałości te mają bowiem w dużych zakresach swoje odpowiedniki w interdyscyplinarnych badaniach nauk środowiskowych — a wśród nich geologicznych (hydrogeologicznych, inżyniersko-geologicznych, ekogeologicznych i geofizycznych).

Cysty Dinoflagellata pozwoliły na uściślenie stratygrafii czarnych iłów rudonośnych z południowo-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Wcześniej utwory te były zaliczane do batonu, a w przypadku odsłonięcia w Marianowie do synemuru. W pobranych próbkach z odsłonięć w Woli Morawickiej i Marianowa znaleziono i opisano zespoły cyst Dinoflagellata. W Woli Morawickiej wskazały one na przedział od poziomu Zigzag (najniższy baton) po poziom Progracilis (najniższy środkowy baton) i wykazały istnienie luki stratygraficznej obejmującej część środkowego batonu, górny baton oraz najniższy kelowej. W odsłonięciu w Marianowie cały pakiet czarnych iłów zawiera się w granicach poziomów Discus (górny baton) i/lub Herveyi (dolny kelowej). Luce stratygraficznej w Woli Morawickiiej odpowiadają miąższe osady w Marianowie. Świadczy to, że w jurze środkowej dochodziło do zróżnicowania konfiguracji dna zbiornika sedymentacyjnego.

Na obszarze Dolnego Śląska istnieje kilka dużych masywów granitoidowych, różnego wieku. Sześć z nich zostało wybranych do rozpatrzenia, czy spełniają warunki wymagane dla bezpiecznych składowisk odpadów promieniotwórczych. Dwa masywy granitoidowe położone są na bloku przedsudeckim, trzy w Sudetach oraz jeden masyw gnejsowy znajduje się na pograniczu obu tych jednostek tektonicznych. Wybrane masywy zostały omówione w aspekcie budowy geologicznej, stosunku do jednostek sąsiadujących oraz tektoniki, jako że te właśnie problemy mają istotny wpływ na ostateczną decyzję. Warunkiem nadrzędnym jest aby dana struktura była wystarczająco duża, zwarta, jednolita i szczelna na odpowiednio dużym obszarze. Wyniki przedstawionych poniżej badań i porównań wskazują, że żaden z omawianych masywów krystalicznych — z różnych przyczyn — nie spełnia zaleceń stawianych obszarom przeznaczonym pod budowę bezpiecznych podziemnych magazynów na odpady promieniotwórcze.

Oceny czasów przesączania pionowego wody w strefie aeracji (nienasyconej) wykonywane w oparciu o najczęściej wykorzystywane wzory wykazują znaczne, niczym nieuzasadnione różnice. Dotyczy to również stosowanych u nas wzorów Witczaka i Żurek oraz Bindemana. Wzory te różni sposób wyznaczania średniej rzeczywistej prędkości przesączania pionowego. W pierwszym przypadku z rocznej infiltracji efektywnej J_E po podzieleniu przez wilgotność objętościową w_0i strefy aeracji. We wzorze Bindemana jest to prędkość oszacowana jako wartość pierwiastka trzeciego stopnia z iloczynu kwadratu tejże infiltracji efektywnej w (J_E= w) i współczynnika filtracji pionowej k’, po podzieleniu przez porowatość aktywną n₀ . Dla uwiarygodnienia otrzymywanych ocen autor proponuje wykorzystywać formułę Bindemana z zamianą w niej porowatości aktywnej n₀ na wilgotność objętościową w_0i tak jak w propozycj Witczaka i Żurek (1994). Proste eksperymenty numeryczne pokazują, że oceny tak zmodyfikowanym wzorem stają się wyraźnie bardziej racjonalnymi. Unikamy przeceniania ekranującej roli utworów dobrze przepuszczalnych (przez 5 m warstwę żwirów piaszczystych czas przesączania spada z 3,33 lat do 29 dni) z utrzymaniem w racjonalnych granicach ekranującej roli iłów, gdyż czas przesączania spada z 33,2 lat tylko do 21,1 lat. Otrzymane wyniki są też racjonalniejszymi względem wyników otrzymanych z oryginalnego wzoru Bindemana, które wynosiły odpowiednio: 83 dni dla piasków oraz 1,9 lat dla iłów. W artykule podano także wzór dla przypadku warstw niejednorodnych (z wtórnym rozwarstwieniem strefy aeracji na wiele warstw jednorodnych), a także wzory na przesączanie przez warstwy rozdzielające przy pełnym nasyceniu.

Analiza mapy hydrochemicznej kambru środkowego syneklizy bałtyckiej wykazała, że na obszarze Polski, na zachód od okolic Bartoszyc, na większości obszaru Obwodu Kaliningradzkiego Rosji, w skrajnie zachodniej części Litwy oraz na przyległym akwenie Bałtyku występują wody o mineralizacji 150–200 g/dm³ i wyższej. Charakteryzują się one wysoką stabilnością składu chemicznego, wartością rNa : rCl poniżej 0,5 i wartością wskaźnika genetycznego Cl : Br - 100. Wszystkie te wskaźniki świadczą o bardzo korzystnych warunkach dla zachowania się złóż węglowodorów.

W pracy scharakteryzowano pokrótce wody podziemne wypływające w źródle szczelinowym nr 26 w Kowarach. W latach 1969–1994 były one uznane za lecznicze. Wykonano pomiary zawartości radonu-222 i radu-226 w wodach tego źródła oraz pomiary zawartości radu-226 w ich skałach zbiornikowych. Wykorzystano także archiwalne dane odnośnie zawartości radonu-222, trytu oraz izotopów stabilnych wodoru i tlenu w tych wodach wraz z wynikającymi z nich interpretacjami w postaci modelu przepływu podziemnego tych wód. Na tej podstawie przedstawiono genezę radonu-222 w wodach źródła nr 26. Radon rozpuszcza się w nich w wąskiej strefie kontaktu aplitu z granitem, w których to skałach powstaje na skutek rozpadu radu-226. Do wypływu wód w źródle mogą docierać jedynie te atomy radonu, które rozpuściły się nie dalej niż kilkadziesiąt do stu kilkudziesięciu metrów od źródła.

W charakterystyce mineralogiczno-petrograficznej skał eudialitowych z Chibin szczególnie uwzględniono eudialit, łowozieryt, lamprofyllit i fersmanit. Wymienione minerały chociaż rzadkie i występujące najczęściej w ilościach śladowych, są stowarzyszone z pewnymi typami syenitów nefelinowych, dla których są składnikami typomorficznymi.

W Karpatach fliszowych między Rabą a Dunajcem, w północnym obrzeżeniu Beskidu Wyspowego, płaszczowina magurska nasuwa się na utwory wewnętrznej strefy płaszczowiny śląskiej (strefa lanckorońsko-żegocińska) oraz częściowo na występującą tu w oknach tektonicznych jednostkę podśląską. W południowym skrzydle strefy lanckorońsko-żegocińskiej, pomiędzy dwoma strukturami tektonicznymi łuską Piwkówki („Bystrego”) i Skrzydlnej, zbudowanych głównie z utworów późnopaleogeńskich, występują utwory dolnej kredy, reprezentowane przez piaskowce grodziskie i łupki wierzowskie. Następstwo stratygraficzne ustalone w oparciu o szczegółowe zdjęcie geologiczne (mapa i przekroje) może sugerować, że wspomniane utwory kredy dolnej, a także w kilku przypadkach młodsze mogą być olistostromami w utworach oligocenu. Zajmują one najczęściej stałą pozycję w spągu piaskowców cergowskich. Powstanie olistrom jest związane z aktywnością tektoniczną południowego obrzeżenia basenu śląskiego.

Moc dawki promieniowania gamma w obrębie antropogenicznej anomalii promieniotwórczej, w pobliżu zbiornika odpadów po przeróbce rud uranu w Kowarach dochodzi do 2600 nGy/h. Wartość ta wyraźnie przekracza tło promieniowania gamma, stwierdzone na wychodniach różnych rodzajów skał, odsłaniających się w najbliższej okolicy. Ograniczony zasięg powierzchniowy anomalii sprawia, że jej wpływ na zdrowie ludności jest znacznie mniejszy niż oddziaływanie regionalnego tła granitu karkonoskiego. Wartość mocy dawki promieniowania gamma w obrębie stwierdzonej anomalii jest wyraźnie mniejsza niż anomalie radioaktywne związane z niektórymi osadnikami przy kopalniach węgla kamiennego.