Państwowa służba hydrogeologiczna opublikowała kolejny Informator PSH pt. „Ograniczenia środowiskowe w ustalaniu zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Biebrzy”. Celem prezentowanego Informatora jest rozpowszechnianie wyników prac państwowej służby hydrogeologicznej oraz popularyzacja wiedzy na temat wybranych zagadnień istotnych dla gospodarki wodnej kraju. Tym razem Informator w całości poświęcony jest zlewni Biebrzy – unikatowej w skali kraju, pod względem wartości środowiska przyrodniczego.
Od wielu lat wody podziemne w Polsce znajdują się pod rosnącą presją spowodowaną stałym wzrostem zapotrzebowania na wodę o dobrej jakości do szeregu różnych zastosowań – do celów pitnych, przemysłowych, rolniczych, w tym nawodnieniowych. Jednocześnie wzrasta świadomość konieczności ich racjonalnego zagospodarowania i ochrony. Zlewnia Biebrzy stanowi uniwersalny przykład obszaru, w którym zachowanie w systemie wodonośnym odpowiedniej ilości wody dla funkcjonowania ekosystemów zależnych od wód podziemnych, w tym zachowania przepływów nienaruszalnych rzek, jest jednym z ważniejszych elementów oceny zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych.
Dolina rzeki Biebrzy
Zlewnia Biebrzy o powierzchni 7062,12 km2 stanowi obszar bardzo zróżnicowany pod względem geomorfologicznym, hydrograficznym, hydrogeologicznym oraz użytkowania i zagospodarowania terenu. W dolinie Biebrzy znajduje się największy w Polsce obszar mokradeł, stanowiący miejsce występowania wielu rzadkich siedlisk roślinnych oraz gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków. Rejon ten z uwagi na mnogość walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych, przyciąga każdego roku coraz więcej turystów. W omawianym obszarze udostępniono turystom dziesiątki kilometrów szlaków pieszych, rowerowych i kajakowych. Wachlarz oferowanych usług jest stale poszerzany o nowe atrakcje – loty balonem, ścieżki edukacyjne, spływy tratwami, „bird watching”, czyli podglądanie siedlisk ptaków.
Jest to jednocześnie obszar wyjątkowy z punktu widzenia wód podziemnych, gdyż stanowią tu one podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę oraz podstawę do funkcjonowania istniejących tu unikatowych obszarów chronionych.
W prezentowanym Informatorze mającym charakter monografii przedstawiono wyniki prac zrealizowanych latach 2016–2018 na potrzeby „Dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby dyspozycyjne wód podziemnych obszaru bilansowego zlewni Biebrzy” (Filar i in., 2018) – jednej z 40 dokumentacji wykonanych w ramach przedsięwzięcia dokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych kraju.
Rzeka Biebrza
Państwowy Instytut Geologiczny PIB w latach 2013-2019 był generalnym wykonawcą i prowadził nadzór merytoryczny nad realizacją przedsięwzięcia „Wykonanie programów prac i dokumentacji hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych dla potrzeb przeprowadzania bilansów wodnogospodarczych oraz opracowania warunków korzystania z wód regionu wodnego i zlewni", finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W ramach przedsięwzięcia opracowano 40 dokumentacji hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych, pracami obejmując niemal połowę powierzchni kraju. W efekcie zasoby dyspozycyjne wód podziemnych są obecnie udokumentowane na obszarze całej Polski.
Realizacja przedsięwzięcia zakończyła trwający od połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia proces dokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych kraju. Zakończenie realizacji tego przedsięwzięcia stworzyło okazję do przeglądu zastosowanych metod, zagadnień i problemów związanych z wyznaczaniem zasobów dyspozycyjnych oraz prezentacji wyników prac.
W Informatorze przedstawiono m. in. wyniki obliczeń zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Biebrzy wykonanych metodą hydrologiczną i modelowania matematycznego. Pierwsza z metod, poza przepływem nienaruszalnym rzek, nie uwzględnia innych kryteriów środowiskowych. Natomiast przyjęte w obliczeniu zasobów dyspozycyjnych metodą modelowania matematycznego kryteria środowiskowe (przyrodniczo-środowiskowe), pozwoliły zachować odpowiednie warunki wodne ekosystemom lądowym zależnym od wód podziemnych, przy poborze wód podziemnych z ujęć w wysokości zatwierdzonych zasobów dyspozycyjnych.
Znaczny udział obszarów wymagających szczególnej ochrony, stanowiący ponad 30% obszaru zlewni Biebrzy, w sposób istotny wpłynął na zmniejszenie dostępności zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych tego regionu. W dużym uproszczeniu, w celu utrzymania w dobrym stanie obszarów chronionych zarezerwowane jest około 60% zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych oszacowanych metodą hydrologiczną.
Informator został opracowany w ramach realizacji zadań państwowej służby hydrogeologicznej w 2020 r. finansowanych ze środków budżetu państwa.
Tekst: Elżbieta Przytuła, Zdjęcia: Dorota Węglarz, Sławomir Filar
Dokumentacja została sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Zadanie zostało sfinansowane ze środków budżetu państwa
