22 kwietnia wspólnie z 192 krajami obchodzimy Dzień Ziemi. Na świecie tradycja ta sięga 1970 roku, a od 1990 roku wprowadzono ją również w Polsce. To dobra okazja do refleksji na temat środowiska, w tym ochrony powierzchni ziemi i zasobów naturalnych. Tegoroczne obchody przebiegają pod hasłem "Przywróć naszą Ziemię".
Głównym celem Dnia Ziemi jest przybliżenie problemów związanych ze współczesną ekologią, upowszechnianie czystych technologii, szeroko pojętą edukacją dla ochrony środowiska i propagowaniem idei zrównoważonego rozwoju. Jest to również okazja do przedstawienia zagrożeń naszej planety oraz dyskusji o zależnościach pomiędzy ochroną środowiska naturalnego a zdrowiem i życiem jej mieszkańców.
Niechcianym efektem pozyskiwania surowców mineralnych są często szkody górnicze. Choć współczesne technologie wydobywcze ograniczają je do minimum, to jednak oddziaływanie na środowisko, w tym na powierzchnię ziemi jest nie do uniknięcia. Nie można jednak z tego powodu zaniechać pozyskiwania surowców, bo na ich wykorzystaniu opiera się rozwój gospodarczy i przyszłość społeczeństwa.
Wydobywając bogactwa Ziemi zaciągamy dług wobec środowiska, który po zakończeniu eksploatacji należy jak najszybciej spłacić – zwrócić naturze „w naturze” to, co dla zysku wcześniej jej odebrano. Warto też zwrócić naturę mieszkańcom terenów pogórniczych.
Dlatego rekultywacja terenów poeksploatacyjnych lub ich racjonalne zagospodarowanie jest tak ważnym zadaniem. Rekultywacja to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg. Takie podejście do likwidacji szkód górniczych cechuje nowoczesną gospodarkę, która uwzględnia dbałość o środowisko, a tym samym o jakość życia mieszkańców.
Z okazji Dnia Ziemi przedstawiamy kilka dobrych przykładów prawdziwej mądrości po szkodzie – górniczej.
Fot. Archiwum KWB Bełchatów, Góra Kamieńska - MOs810, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Góra Kamieńska to dawne zwałowisko zewnętrzne Kopalni Węgla Brunatnego "Bełchatów". Obecnie jest najwyższym wzniesieniem w środkowej Polsce - osiąga 395 m n.p.m. Na zboczach góry ulokowano ośrodki narciarskie i wytyczono szlaki rowerowe. Jest jednak nie tylko atrakcją turystyczną. Na jej szczycie zamontowano 15 turbin wiatrowych, które zaopatrują w energię 6 tysięcy gospodarstw. Zwałowisko, które później nazwano Górą Kamieńską, zostało usypane przez gigantyczne kopalniane zwałowarki. Przez 16 lat - od 1977 roku - przerzuciły tam aż 1,4 mld m3 piasku, żwiru, iłu i gliny. Ten materiał został zdjęty z pola eksploatacyjnego "Bełchatów", aby odsłonić złoże węgla brunatnego.
Fot. Andraschko Gustaw (NAC)
Kadzielnia jest rezerwatem ścisłym przyrody nieożywionej, który utworzono w 1962 r. po zakończeniu eksploatacji surowców skalnych. Przez blisko 200 lat – od drugiej połowy XVIII w. – wydobywano tu dewońskie skały wapienne. Wśród malowniczych urwisk kamieniołomu znajduje się amfiteatr, który może pomieścić 5,5 tys. widzów.
Fot. Geosfera - UM Jaworzno
Ośrodek Edukacji Ekologiczno - Geologicznej "GEOsfera" w Jaworznie zbudowano na terenie dawnego wyrobiska "Sadowa Góra". Kamieniołom przez ponad dwa wieki dostarczał skał wapiennych, przede wszystkim dolomitów. Eksploatację zakończono w 1998 r. Obecnie na obszarze 8 ha urządzono geologiczny park rozrywki. Co roku odwiedza go ponad 100 tys. osób.
Fot. Archiwum PAK Kopalnia Węgla Brunatnego Konin S.A.
Lotnisko Aeroklubu Konińskiego i graniczące z nim tereny rolnicze to zrekultywowany obszar zwałowiska wewnętrznego odkrywki "Kazimierz" Kopalni Węgla Brunatnego Konin. Zdegradowany niegdyś teren został wyrównany i dokładnie oczyszczony. Eksploatacja węgla brunatnego z odkrywki "Kazimierz", należącej do KWB Konin, trwała od 1965 do 2011 roku. Wydobyto z niej 131 mln ton surowca.
Fot. Archiwum PAK Kopalnia Węgla Brunatnego Konin S.A.
Jezioro Czarna Woda powstało w dawnym wyrobisku odkrywki "Gosławice". Jego powierzchnia wynosi 32,5 ha. Teren wokół zbiornika został wyrównany i obsadzony drzewami i krzewami. Dzisiaj jest to popularne wśród mieszkańców miejsce rekreacji i wypoczynku. Nieopodal Jeziora Czarna Woda znajduje się drugi mniejszy zbiornik (3,8 ha), utworzony w miejscu osadnika wody przemysłowej z brykietowni. Należąca do KWB Konin odkrywka "Gosławice była eksploatowana w latach 1957 - 1974. Wydobyto z niej prawie 39 mln ton węgla. Była pierwszą konińska odkrywką, w której zastosowano wielkogabarytowe koparki i zwałowarki o dużej wydajności.
Fot. Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Krzysztof Karwacki
Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej Uniwersytetu Warszawskiego otwarto w 2015 r. w nieczynnym kamieniołomie "Korzecko". W kamieniołomie przez 600 lat eksploatowano dolomity i wapienie. W pobliżu można napotkać także ślady dawnego górnictwa rud ołowiu. Po zakończeniu eksploatacji surowca w 1981 r. utworzono tu rezerwat. Ochroną objęto cześć kamieniołomu wraz z Górą Rzepka i Górą Beylina. Wyrobisko przez lata służyło też studentom geologii do ćwiczeń terenowych. Obecnie korzystają oni z nowoczesnego ośrodka naukowo - badawczego. Centrum składa się z pięciu połączonych ze sobą budynków. Znajdują się z nim laboratoria, a także sale wykładowe i konferencyjne. Kompleks jest zasilany w 90% z odnawialnych źródeł energii.
Opracowanie: Anna Bagińska, AR, Anita Starzycka, Jan Purski, Paweł Derkowski, Monika Cyrklewicz
Artykuł został przygotowany w ramach projektu: „Współpraca krajowa w zakresie geologii i promocja działań państwowej służby geologicznej w latach 2021 – 2023 (zadanie ciągłe PSG)” i sfinansowany ze środków NFOŚiGW
