27 września 2021 r. o godz. 06:17:22.2 UTC, tj. godz. 09:17:22.2 czasu lokalnego, w regionie wyspy Kreta w Grecji miało miejsce silne (w skali europejskiej) trzęsienie ziemi o magnitudzie M6.0. W bieżącym miesiącu było to najsilniejsze zjawisko na obszarze Europy. Jego epicentrum zlokalizowano około 25 km na SSE od Irákleion (o populacji 137 tys. mieszkańców) oraz 15 km na SSE od Ano Arhanes (populacja 3,9 tys. mieszkańców). Źródło wstrząsów według danych European Mediterranean Seismological Centre (EMSC) stwierdzono na głębokości 10 km. Było ono odczuwalne nie tylko na obszarze całej wyspy, ale również na Półwyspie Peloponeskim, w południowej Grecji na północ od Krety oraz we wschodniej Turcji.
Parametry zjawiska sejsmicznego z 27 września 2021 r., godz. 06:17:22.2 UTC, region: Kreta, Grecja.
Lokalne władze poinformowały o znacznych uszkodzeniach budynków i systemu wodociągowego. W dotkniętym katastrofą rejonie ewakuowano szkoły. Trzęsienie ziemi spowodowało śmierć 1 osoby, a 11 osób zostało rannych. Najbardziej ucierpiały okolice Arkalochori.
Lokalizacja epicentrum trzęsienia ziemi o magnitudzie M6.0 z 27 września 2021 r., godz. 06:17:22.2 UTC w regionie Kreta, Grecja (oprac. PSG, mapa bazowa: https://commons.wikimedia.org).
Lokalizacja epicentrum (na poziomie regionalnym i lokalnym) zjawiska sejsmicznego o magnitudzie M6.0 z 27 września 2021 r., godz. 06:17:22.2 UTC (oprac. EMSC)
Opisywane zjawisko było odczuwalne w silnym stopniu (na poziomie VI i VII w skali Mercallego) w obszarze epicentralnym. Na poniższej mapie, przygotowanej przez EMSC, naniesiono także lokalizacje wskazane przez respondentów EMSC raportujących o dostrzeżonym zjawisku i jego przebiegu.
Mapy zasięgu intensywności i odczuwalności trzęsienia ziemi o magnitudzie M6.0 z 27 września 2021 r., godz. 06:17:22.2 UTC z epicentrum zlokalizowanym w regionie wyspy Kreta, Grecja – oprac. USGS (lewy) oraz EMSC (prawy).
Szacowana liczba ludności wraz ze stopniem odczuwalności zjawiska M6.0 dla obszaru pokazanego na mapie około 200 km wokół epicentrum (oprac. USGS).
Przyczyną opisywanego trzęsienia ziemi, podobnie jak większości zjawisk sejsmicznych obserwowanych w regionie Morza Śródziemnego, były ruchy płyt litosfery. Gwałtowne rozładowywanie się naprężeń powstających na granicach płyt w wyniku ich tarcia powodują przerwanie ciągłości skał, powstawanie uskoków oraz względne przemieszczanie się kompleksów skalnych. Zjawisku temu towarzyszy uwalnianie się olbrzymiej ilości energii, zaś konsekwencją są trzęsienia ziemi. Kreta położona jest w strefie konwergencji przebiegającej w basenie Morza Śródziemnego na granicy płyty afrykańskiej i płyty euroazjatyckiej. Wypadkowa naporu tych płyt skierowana jest ku północy. Względne przemieszczenia pomiędzy płytami wynoszą od 4 do 10 mm rocznie. Granica pomiędzy nimi jest bardzo złożona, wyznaczona przez liczne uskoki na kontakcie mniejszych obszarowo bloków skalnych (mikropłyty) oraz uskoki regionalne. Wyspa leży w obrębie mikropłyty egejskiej i stanowi wypiętrzenie dawnego, podwodnego łańcucha górskiego ponad powierzchnię wód Morza Śródziemnego. Mikropłyta ta nie jest stabilna i znajduje się w ciągłym ruchu wykorzystując liczne strefy uskokowe znajdujące się na jej granicy. Szczególne znaczenie mają uskoki zlokalizowane pod dnem morskim na południu i zachodzie od wybrzeża Krety. System uskoków twory łukowato wygiętą strefę subdukcji rozciągającą się na południu i zachodzie wyspy. Jest on strefą, w której często powstają zjawiska sejsmiczne obserwowane w pobliżu Krety.
Większość zdarzeń sejsmicznych odnotowanych w okolicy wstrząsu z 27 września stwierdzono na obszarze lądowym wyspy. Po wstrząsie głównym o magnitudzie M6.0 zanotowano wiele wstrząsów wtórnych. Od 24 do 30 września 2021 r. zarejestrowano 171 zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>2.5, w tym 7 zjawisk o magnitudzie M>4.5.
Statystyka zjawisk sejsmicznych oraz charakterystyka aktywności sejsmicznej w regionie epicentralnym mierzona dobową liczbą zidentyfikowanych zdarzeń sejsmicznych o magnitudzie M>=2.0 w okresie od 24 do 30 września 2021 r. – oprac. PSG na podst. danych EMSC.
Lokalizacja epicentrum trzęsienia ziemi o magnitudzie M6.0 (wstrząs główny z 27 września 2021 r. godz. 06:17:22.2 UTC) w regionie wyspy Kreta, Grecja oraz epicentrów wstrząsów o magnitudzie M>=2.5, zarejestrowanych przed oraz po wstrząsie głównym od 24 do 30 września 2021 r. (oprac. PSG, dane EMSC, mapa bazowa: https://commons.wikimedia.org).
Sekwencja czasowa zjawisk sejsmicznych o magnitudzie M>=2.0 zarejestrowanych w regionie wyspy Kreta, Grecja od 24 do 30 września 2021 r. (202 zdarzeń) – oprac. PSG na podst. danych EMSC.
Opisywane trzęsienie ziemi zarejestrowano również w sieci PSG_Sejs_NET państwowej służby geologicznej. Na poniższym rysunku pokazano zapisy falowe składowych Z, N, E wektora prędkości fal sejsmicznych zarejestrowane na stacjach PG14 (Hołowno, gm. Podedwórze, pow. parczewski) i PG15 (Dziwie, gm. Przedecz, pow. kolski) monitoringu sejsmicznego w laboratoriach geodynamicznych PSG. Odległość stacji PG14 od epicentrum wstrząsów wynosi ok. 1840 km (16.6°), natomiast od stacji PG15 ok. 1980 km (17.8°). Pierwsze wstąpienia fal sejsmicznych (P) zarejestrowane zostały na stacji PG14 o godz. 06:21:15.6 UTC, tj. po upływie 3 min 53.4 s od momentu zdarzenia, natomiast na stacji PG15 o godz. 06:21:31.3 UTC, tj. po upływie 4 min 9.1 s.
Obraz falowy z zapisem rejestracji trzęsienia ziemi o magnitudzie M6.0 z epicentrum w regionie wyspy Kreta, Grecja z 27 września 2021 r., godz. 06:17:22.2 (UTC) zarejestrowane przez szerokopasmowe stacje sejsmologiczne PSG zlokalizowane w laboratoriach geodynamicznych: w Hołownie (PG14) oraz w Dziwiu (PG15). Czerwonym kolorem zaznaczone zostały wstąpienia fal P i S.
Opisywane trzęsienie ziemi odwzorowało się również w zapisie monitoringu składowej pionowej siły ciężkości w laboratorium geodynamicznym stacji PSG w Hołownie. Obraz falowy zjawiska, który został zarejestrowany grawimetrem pływowym gPhoneX nr 165 zaprezentowano na poniższym rysunku.
Fragment zapisu z monitoringu grawimetrycznego pola siły ciężkości na stacji PG14 w Hołownie (gm. Podedwórze, pow. parczewski) zarejestrowany w trakcie przejścia przez punkt obserwacji grawimetrycznych fal sejsmicznych wygenerowanych w ognisku trzęsienia ziemi o magnitudzie M6.0 z 27 września 2021 r., godz. 06:17:22.2 (UTC). Czerwonym kolorem zaznaczone zostało pierwsze wstąpienie fali P.
Na rysunku zaprezentowane zostały trzy ścieżki z monitoringu pola grawitacyjnego zarejestrowane w trakcie przejścia przez punkt obserwacji fal sejsmicznych wygenerowanych w źródle trzęsienia ziemi z epicentrum zlokalizowanym w regionie wyspy Kreta, Grecja. Pierwsza ścieżka (wykres A) pokazuje zmiany przyspieszenia pionowej składowej pola siły ciężkości, druga (wykres B) zmiany składowej pionowej prędkości gruntu, zaś ścieżka trzecia (wykres C) zmiany położenia (amplituda składowej pionowej) drgań podłoża w punkcie obserwacji.
Informację przygotował zespół z Centrum Geozagrożeń: Tomasz Czerwiński, Mirosław Musiatewicz, Przemysław Kowalski i Kamila Karkowska
Opracowanie: Maja Kowalska, Zakład Kartografii Geologicznej
