W wyniku prac prowadzonych w ramach projektu „Upowszechnianie wiedzy o geologii, górnictwie i ochronie georóżnorodności” oraz dzięki współpracy Państwowego Instytutu Geologicznego-PIB z Urzędem Miasta i Gminy Kunów (woj. świętokrzyskie, powiat ostrowiecki) udało się znacząco powiększyć powierzchnię dwóch istniejących od 1987 r. pomników przyrody nieożywionej w miejscowości Doły Biskupie.
Oba pomniki utworzono pierwotnie w oparciu o dokumentacje sporządzone przez ówczesnego pracownika Państwowego Instytutu Geologicznego mgr. inż. Jana Urbana. Pierwszy z nich nosił nazwę „160 odsłonięcie geologiczne” i stanowił południowy fragment ściany kamieniołomu Doły Opacie o długości około 50 m i wysokości 15 m, w którym występuje niezgodność sedymentacyjna pomiędzy waryscyjskim, a alpejskim piętrem strukturalnym (fot.1).
Fot.1.Granica między dolomitami środkowego dewonu oraz piaskowcami, mułowcami i iłowcami dolnego triasu (fot. P. Derkowski)
Obecnie ta część kamieniołomu jest zalesiona i trudnodostępna. Powiększony pomnik przyrody nosi nazwę „Odsłonięcie geologiczne Doły Biskupie” i obejmuje cały kamieniołom o długości 180 m i powierzchni 0,48 ha. Dzięki temu ochroną został objęty cały, unikalny profil dolomitów środkowego dewonu (eiflu) formacji grzegorzowickiej (fot.2), będący zapisem płytkowodnej sedymentacji węglanowej.
Fot.2. Kamieniołom dolomitów Doły Opacie; ściana północna i fragment ściany wschodniej (fot. A. Fijałkowska-Mader)
Szczególnie dobrze eksponowane są wielokątne spękania, powstałe na skutek wysychania osadu na brzegu morza (fot. 3).
Spękania na powierzchni warstwy dolomitu (fot. P. Derkowski)
Drugi pomnik przyrody – nazwany pierwotnie „161 profil geologiczny” stanowił odsłonięcie profilu dolnego i środkowego triasu w północnej i północno-zachodniej ścianie historycznego kamieniołomu Doły Biskupie, w którym udokumentowana eksploatacja sięga XVII w. Odsłonięcie długości ok. 100 m i wysokości 15-20 m obecnie jest już bardzo zarośnięte (fot. 4).
Odsłonięcie piaskowców retu i węglanów wapienia muszlowego w kamieniołomie Doły Biskupie (fot. P. Derkowski)
Powiększony dzięki niedawnym staraniom pracowników PIG-PIB pomnik przyrody nieożywionej nosi nazwę „Profil geologiczny Doły Biskupie” i obejmuje ciąg odsłonięć o łącznej długości 260 m i powierzchni 0,56 ha. Ochroną został objęty dawny kamieniołom Witulin (początek eksploatacji XIX w.), w którego wyrobiskach południowym (fot. 5) i północnym (fot. 6) widoczny jest wyraźny kontakt gruboławicowych piaskowców retu z węglanami wapienia muszlowego.
Kontakt gruboławicowych piaskowców retu ze skałami węglanowymi wapienia muszlowego w wyrobisku południowym kamieniołomu Witulin (fot. K. Bieńko)
Gruboławicowe piaskowce retu i utwory węglanowe wapienia muszlowego w wyrobisku północnym kamieniołomu Witulin (fot. A. Fijałkowska-Mader)
Piaskowce należące do warstw z Krynek nazywane są w kamieniarstwie dolskimi i stanowiły przedmiot eksploatacji. Nad nimi leży profil dolnego, środkowego i górnego (bez części stropowej) wapienia muszlowego. Są to wapienie organogeniczne, dolomity, wapienie i margle dolomityczne z przewarstwieniami ilastymi w części górnej.
Powiększenie dwóch istniejących pomników przyrody nieożywionej w gminie Kunów podkreśla realny wpływ działań podejmowanych przez pracowników PIG-PIB na ochronę georóżnorodności w Polsce. Stanowi także przykład dobrej współpracy z jednostką samorządową. Warto podkreślić, że podstawą do ochrony georóżnorodności, jak i rozwoju geoturystyki, są inicjatywy oddolne, którym państwowa służba geologiczna stara się zapewnić niezbędne wsparcie merytoryczne, oferując swoją wiedzę i doświadczenie.
Tekst: Anna Fijałkowska-Mader, Agnieszka Ładocha, Katarzyna Szadkowska
Zdjęcia: Paweł Derkowski, Anna Fijałkowska-Mader, Karolina Bieńko
Prace zostały zrealizowane w ramach zadania państwowej służby geologicznej pn. „Upowszechnianie wiedzy o geologii, górnictwie i ochronie georóżnorodności”, finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
